چون انسان کلیات حقایق دین را به فطرت خود در مى‏یابد، مثلا مى‏فهمد که خدایى هست، و آن هم یکى است، چون ممکن نیست واجب الوجود دو تا باشد، و مى‏داند که الوهیت و ربوبیت منحصر در او است و مساله نبوت و معاد و غیر آن را به و جدان خود درک مى‏کند، پس این کلیات ودائعى است که در فطرت هر انسانى سپرده شده، چیزى که هست انسان به خاطر اینکه به زندگى زمینى مى‏چسبد و به دنبال اشتغال به خواسته‏هاى نفس از لذائذ و زخارف آن سرگرم مى‏شود، دیگر در دل خود جایى خالى براى غرائز فطرى خود نمى‏گذارد، در نتیجه آنچه را خدا در فطرت او ودیعه گذاشته فراموش مى‏کند، و اگر دوباره در قرآن این حقایق خاطر نشان مى‏شود، براى یادآورى نفس است تا بعد از فراموشى دوباره به یادش آید.
و معلوم است که این نسیان در حقیقت نسیان نیست، بلکه اعراض و روگردانى است، و گر نه کسى نداى و جدان را فراموش نمى‏کند، و اگر نام فراموشى بر آن اطلاق کرده‏اند به نوعى عنایت است، و مى‏خواسته‏اند بفهمانند از نظر بى‏اعتنایى به آن با فراموشى فرقى‏ ندارد، و ناچار باید در دفع این فراموشى که پیروى هوى و فرورفتگى در مادیات به گردن انسانها گذاشته، دست به دامن چیزى شوند که آن علاقه به مادیات را از زمینه دلها ریشه کن نموده و دل را به سوى اقبال به حق براند، و آن چیز همانا خوف و نگرانى از عاقبت غفلت، و وبال افسار گسیختگى است، تا در نتیجه تذکر، جاى خود را در دلها باز کند، و صاحبش را در پیروى حق سود بخشد.
با بیانى که گذشت دلیل این که چرا «تذکره» را در این آیه مقید به قید «لِمَنْ یَخْشى‏» کرد معلوم شد، چون مراد از این قید، کسى است که طبعا نگرانى و ترس دارد، یعنى قلبش مستعد ظهور خشیت باشد، به طورى که اگر کلمه حق را شنید نگران بشود، و چون تذکر و تذکره‏اى (قرآن) به او برسد در باطنش خشیتى پدید آید، و در نتیجه ایمان آورد، و با تقوى شود. [ نظرات / امتیازها ]