در آیات گذشته بخشى از تهمتهاى ناروائى را که دشمنان نوح به او زدند خواندیم ولى از آیات دیگر قرآن به خوبى استفاده مى‏شود که اذیت و آزار این قوم سرکش تنها منحصر به این امور نبود بلکه با هر وسیله توانستند او را در فشار قرار دادند و آزار کردند ، و نوح حداکثر تلاش و کوشش خود را در هدایت و نجات آنها از چنگال شرک و کفر به خرج داد ، هنگامى که از تلاشهاى خود مایوس شد و جز گروه اندکى ایمان نیاوردند از خدا تقاضاى کمک کرد چنانکه در نخستین آیه مورد بحث مى‏خوانیم : گفت:پروردگارا ! مرا در برابر تکذیبهائى که کردند یارى کن ( قال رب انصرنی بما کذبون).

ولى این سخنان بى اساس در روح این پیامبر بزرگ اثر نکرد و نوح همچنان به دعوت خود ادامه مى‏داد و نشانه‏اى از برترى‏جوئى و سلطه‏طلبى در کار او نبود ، لذا او را به اتهام دیگرى متهم ساختند و آن اتهام جنون و دیوانگى بود که همه پیامبران الهى و رهبران راستین را در طول تاریخ به آن متهم ساختند ، گفتند : او فقط مردى است که مبتلا به نوعى از جنون است باید مدتى در باره او صبر کنید تا مرگ او فرا رسد و یا از این جنون شفا یابد ! ( ان هو الا رجل به جنة فتربصوا به حتى حین ) .

جالب اینکه آنها در این تهمت خود نسبت به این پیامبر بزرگ تعبیر به جنة را ( داراى نوعى جنون است ) به کار بردند ، تا بر این واقعیت سرپوش نهند که زندگى این پیغمبر و سخنان او همگى بهترین نشانه عقل و دانش او است در حقیقت آنها مى‏خواستند بگویند همه اینها درست است ، ولى جنون فنون و چهره‏هاى مختلفى دارد که در بعضى مظاهر عقل نیز هست ! ! جمله فتربصوا به حتى حین ممکن است اشاره به انتظار مرگ نوحباشد که مخالفان براى آن دقیقه‏شمارى مى‏کردند تا آسوده خاطر شوند ، و ممکن است تاکیدى بر نسبت جنون به او باشد یعنى انتظار بکشید تا از این بیمارى بهبودى یابد!.

به هر حال آنها در سخنان خود سه نوع اتهام واهى و ضد و نقیض براى نوح قائل شدند ، و هر یک را دلیل بر نفى رسالت او گرفتند.

نخست اینکه اصولا ادعاى رسالت از ناحیه بشر دروغ است ! چنین چیزى سابقه نداشت اگر خدا مى‏خواست باید فرشتگانى بفرستد.

دیگر اینکه او مرد سلطه جوئى است و این ادعا را وسیله‏اى براى رسیدن به این هدف قرار داده است .

سوم اینکه او عقل درستى ندارد و آنچه مى‏گوید : از این رهگذر است!.

و از آنجا که پاسخ این ایرادها و اتهامات بى اساس و پریشان همه روشن بود و در آیات دیگر قرآن نیز آمده ، قرآن در اینجا سخنى در این زمینه نمى‏گوید.

زیرا از یکسو مسلم است رهبر انسان باید از جنس خود او باشد تا با نیازها و دردها و مسائل انسان آشنائى داشته باشد ، بعلاوه همیشه پیامبران از جنس بشر بوده‏اند.

از سوى دیگر از زندگى پیامبران به خوبى روشن مى‏شود که مساله برادرى و تواضع و نفى هر گونه سلطه جوئى از بارزترین صفاتشان بوده ، و عقل و هوش و درایتشان نیز حتى بر دشمنانشان آشکار بوده و در لابلاى گفته‏هاشان به آن اعتراف مى‏کردند .

اما جمعیت اشرافى ثروتمند و مغرور که چشمها را در ظاهر پر مى‏کنند و از درون خالى هستند ، از قوم او گفتند : این مرد تنها بشرى همچون شما است با این قید که حس برترى جوئى در او تحریک شده و مى‏خواهد بر شما مسلط شود و حکومت کند ! ( فقال الملا الذین کفروا من قومه ما هذا الا بشر مثلکم یرید ان یتفضل علیکم ) .

و به این ترتیب انسان بودنش را نخستین عیبش دانستند و به دنبال آن متهمش ساختند که او یک فرد سلطه جو است و سخنانش از خدا و توحید و دین و آئین ، همه توطئه‏اى است براى رسیدن به این مقصود ! سپس افزودند : اگر خدا مى‏خواست رسولى بفرستد حتما فرشتگانى را براى این منظور نازل مى‏کرد ( و لو شاء الله لانزل ملائکة).

و براى تکمیل این استدلال واهى گفتند : ما هرگز چنین چیزى را از نیاکان پیشین خود نشنیده‏ایم که انسانى دعوى نبوت کند و خود را نماینده خدا بداند ! ( ما سمعنا بهذا فى آبائنا الاولین )

از آنجا که در آیات گذشته ، سخن از توحید و معرفت خداوند و دلائل عظمت

او در جهان آفرینش بود ، همین مطلب را در آیات مورد بحث و آیات آینده از زبان پیامبران بزرگ و در لابلاى تاریخ آنها بیان مى‏کند .

نخست از نوح نخستین پیامبر اولوا العزم و منادى توحید شروع کرده مى‏گوید : ما نوح را به سوى قومش فرستادیم ، او به آنها گفت که اى قوم من ! الله خداوند یگانه یکتا را بپرستید که غیر از او معبودى براى شما نیست ( و لقد ارسلنا نوحا الى قومه فقال یا قوم اعبدوا الله ما لکم من اله غیره).

آیا با این بیان روشن از پرستش بتها پرهیز نمى‏کنید ؟ ( ا فلا تتقون).

از چهارپایان به عنوان مرکبهاى راهوار در خشکى و از کشتى‏ها براى دریاها استفاده کرده بر چهارپایان و کشتیها سوار و به منزلگاههاى مقصود خود مى‏رسید ( و علیها و على الفلک تحملون).

اینهمه آثار و خواص و فوائد در این حیوانات به راستى مایه عبرت است ، هم انسان را به آفریننده اینهمه نعمت آشنا مى‏سازد و هم حس شکرگزارى را در او برمى‏ انگیزد.

به بخش مهمى از نعمتها و مواهب او در جهان حیوانات پرداخته مى‏گوید : در چهارپایان براى شما عبرت بزرگى است ( و ان لکم فى الانعام لعبرة).

سپس این عبرت را چنین شرح مى‏دهد : ما از آنچه در درون آنها است شما را سیراب مى‏کنیم ( نسقیکم مما فى بطونها).

آرى شیر گوارا این غذاى نیروبخش و کامل از درون این حیوانات ، از لابلاى خون و مانند آن بیرون مى‏فرستیم تا بدانید چگونه خداوند قدرت دارد از میان چنین اشیاء ظاهرا آلوده‏اى یک نوشیدنى به این پاکى و گوارائى بیرون فرستد .

سپس اضافه مى‏کند : مسائل عبرت‏انگیز و برکات حیوانات منحصر به شیر نیست بلکه براى شما در آنها منافع بسیارى است و از گوشت آنها نیز مى‏خورید ( و لکم فیها منافع کثیرة و منها تاکلون).

علاوه بر گوشت که آن نیز در حد اعتدالش از بخشهاى عمده مواد غذائى مورد نیاز بدن را تشکیل مى‏دهد ، از چرم آنها انواع لباس و خیمه‏هاى پر دوام ، و از پشم آنها انواع لباسها و پوششها و فرشها ، و از بعضى اجزاى بدن آنها مواد داروئى و حتى از مدفوع آنها مواد تقویت کننده براى درختان و زراعتها تهیه مى‏کنید.

به یکى دیگر از درختان پر برکتى که از همین آب باران پرورش مى‏یابد اشاره کرده مى‏گوید : علاوه بر این باغهاى نخل و انگور و میوه‏هاى دیگر درختى ایجاد کردیم که از طور سیناء مى‏روید و از آن روغن و نان خورش براى خورندگان بدست مى‏آید ( و شجرة تخرج من طور سیناء تنبت بالدهن و صبغ للاکلین).

در اینکه منظور از طور سیناء چیست ، مفسران دو احتمال عمده داده‏اند : نخست اینکه اشاره به همان کوه طور معروف است که در صحراى سینا قرار دارد ، و اگر مى‏بینیم که قرآن در اینجا درخت زیتون را به عنوان درختى که از کوه طور مى‏روید توصیف کرده به خاطر آن است که عربهاى حجاز هنگامى که از بیابانهاى خشک این منطقه مى‏گذشتند و به شمال رو مى‏آوردند نخستین منطقه‏اى که در آن به درختهاى پر بار زیتون بر خورد مى‏کردند ، منطقه طور در جنوب صحراى سیناء بوده است ، مشاهده نقشه جغرافیائى این مطلب را به خوبى روشن مى‏کند .

احتمال دیگر اینکه طور سیناء جنبه توصیفى دارد و به معنى کوه پر برکت یا کوه پر درخت یا کوه زیبا است ( چون طور به معنى کوه و سیناء به معنى پر برکت و زیبا و مشجر است ) .

واژه صبغ در اصل به معنى رنگ است ، ولى از آنجا که انسان به هنگام

خوردن غذا معمولا نان خود را با خورشى که مى‏خورد رنگین مى‏کند به تمام انواع نان خورشها ، صبغ گفته شده است ، به هر حال کلمه صبغ ، ممکن است اشاره به همان روغن زیتون باشد که با نان مى‏خوردند و یا انواع نان خورشها که از درختان دیگر استفاده مى‏کردند.

در اینجا سؤالى پیش مى‏آید که چرا در میان انواع میوه‏ها بالخصوص روى این سه میوه تکیه شده است : خرما ، انگور و زیتون ؟ در پاسخ باید به این نکته توجه داشت که از نظر تحقیقات علمى غذاشناسان کمتر میوه‏اى وجود دارد که براى بدن انسان به اندازه این سه میوه مفید و مؤثر باشد .

روغن زیتون براى تولید سوخت‏وساز بدن ارزش فراوانى دارد ، کالرى حرارتى آن بسیار زیاد ، دوست صمیمى کبد انسان ، بر طرف کننده عوارض کلیه‏ها و سنگهاى صفراوى و قلنجهاى کلیوى ، تقویت کننده اعصاب و بالاخره اکسیر سلامتى است.

در مورد خرما آنقدر توصیف شده که در این مختصر نمى‏گنجد : قند فراوان خرما از سالمترینقندها است و از نظر بسیارى از غذاشناسان خرما یکى از عوامل جلوگیرى از سرطان است ، دانشمندان در خرما سیزده ماده حیاتى ، و پنج نوع ویتامین کشف کرده‏اند که آنرا به صورت یک منبع فوق العاده ارزشمند غذائى در مى‏آورد.

اما انگور به عقیده بعضى از دانشمندان ، یک داروخانه طبیعى است ، از نظر خواص همچون شیر مادر است و دو برابر گوشت در بدن ایجاد حرارت مى‏کند ، خون را تصفیه مى‏کند ، سموم بدن را دفع مى‏نماید ، انواع ویتامین موجود در آن به انسان نیرو و توان مى‏بخشد.

به دنبال نعمت پر برکت باران به محصولاتى که از آن مى‏روید اشاره کرده مى‏گوید : ما به وسیله این آب ، باغهائى از درخت نخل و انگور براى شما ایجاد کردیم ، باغهائى که در آن میوه‏هاى بسیار است و از آن مى‏خورید ( فانشانا لکم به جنات من نخیل و اعناب لکم فیها فواکه کثیرة و منها تاکلون ) .

خرما و انگور تنها محصول آنها نیست بلکه این دو محصول عمده و پر ارزش آنها است و گر نه انواع مختلفى از دیگر میوه‏ها در آن یافت مى‏شود.

جمله و منها تاکلون ( از آن مى‏خورید ) ممکن است اشاره به این باشد که محصول این باغهاى پر برکت تنها میوه‏هاى آنها نیست ، بلکه خوردنى بخشى از آن است.

این باغها ( از جمله نخلستانها ) استفاده‏هاى فراوان دیگرى براى زندگى انسان دارد ، از برگهاى آنها ، فرش ، و گاهى لباس درست مى‏کنند ، از چوبهاى آنها خانه مى‏سازند ، از ریشه‏ها و برگها و میوه‏هاى بعضى از این درختان مواد داروئى مى‏گیرند ، و نیز از بسیارى از آنها علوفه براى دامها ، و از چوب آنها براى سوخت استفاده مى‏کنند .

فخر رازى در تفسیر خود این احتمال را نیز داده است که منظور از منها تاکلون این است که زندگى و روزى شما از این باغها اداره مى‏شود ، درست همانند اینکه در فارسى مى‏گوئیم : فلانکس از فلان کسب و کار نان مى‏خورد ( یعنى گذران زندگى او از آن است).

یکى از مهمترین مواهب الهى آبى است که مایه حیات همه موجودات زنده است.

سپس به مساله مهمترى در همین رابطه که مساله ذخیره آبها در منابع زیر زمینى است پرداخته مى‏گوید ما این آب را در زمین در مخازن مخصوص ساکن کردیم ، در حالى که اگر مى‏خواستیم آن را از بین ببریم کاملا قدرت داشتیم ( فاسکناه فى الارض و انا على ذهاب به لقادرون ) .

مى‏دانیم قشر روئین زمین از دو طبقه کاملا مختلف تشکیل یافته : طبقه نفوذ پذیر

و طبقه نفوذ ناپذیر ، اگر تمام قشر زمین نفوذ پذیر بود آبهاى باران فورا در اعماق زمین فرو مى‏رفتند و بعد از یک باران ممتد و طولانى همه جا خشک مى‏شد و قطره‏اى آب پیدا نبود!و اگر تمام قشر زمینى طبقه نفوذ ناپذیر همچون گل رس بود تمام آبهاى باران در سطح زمین مى‏ماندند آلوده و متعفن مى‏شدند و عرصه زمین را بر انسان تنگ مى‏کردند ، و این آبى که مایه حیات است مایه مرگ انسان مى‏شد.

ولى خداوند بزرگ و منان قشر بالا را نفوذ پذیر و قشر زیرین را نفوذ ناپذیر قرار داده تا آبها در زمین فرو روند و در منطقه نفوذ ناپذیر مهار شوند و ذخیره گردند ، و بعدا از طریق چشمه‏ها ، چاهها و قناتها مورد استفاده واقع شوند ، بى آنکه بگندند و تولید مزاحمت کنند یا آلودگى پیدا کنند.

این آب گوارائى را که ما امروز از چاه عمیق بیرون مى‏کشیم و با نوشیدن آن جان تازه پیدا مى‏کنیم ممکن است از قطرات بارانى باشد که هزاران سال قبل از ابرها نازل شده و در اعماق زمین براى امروز ذخیره گشته است ، بى آنکه فاسد شود .

به هر حال کسى که انسان را براى زندگى آفرید و مهمترین مایه حیات او را آب قرار داد منابع بسیار مهمى براى ذخیره این ماده حیاتى قبل از او آفریده و آبها را در آن ذخیره کرده است ! البته قسمتى از ذخیره‏هاى این ماده حیاتى بر فراز کوهها است ( به صورت برفها و یخها ) که گاهى همه ساله آب شده جریان مى‏یابد و گاه صدها و یا هزاران سال بر قله کوهى مى‏مانند تا روزى که فرمان نزول به آنها داده شود و بر اثر تغییر حرارت جوى به سوى دشت و هامون سرازیر گردد و زمینهاى تشنه را سیراب کند ،

ولى با توجه به کلمه فى در فى الارض چنین به نظر مى‏رسد که آیه اشاره به منابع زیر زمینى آب مى‏کند نه فوق زمینى.

«لغو»، به کار و سخن بیهوده مى‏گویند.
دورى از لغو در دنیا، بهره‏اش، محفوظ ماندن از لغو در قیامت است. «عن‏اللغو معرضون»، «لا تسمع فیها لاغیه».
اعراض از لغو، نباید با بدگویى و تندخویى همراه باشد، زیرا در آیه‏ى دیگر مى‏فرماید: «و اذا مرّوا باللغو مرّوا کراما» .
در روایات براى لغو، نمونه‏هایى آمده است از جمله: سخنى که در آن یاد خدا نباشد و یا غنا و لهویّات باشد.