«و من یقاتل فی سبیل الله ...» با این کلام بیان کرد که امر رزمنده در راه خدا منتهى به یکى از دو سرانجام محمود و پسندیده مى‏شود، یا منتهى به این مى‏شود که در راه خدا کشته شود، و یا به این که بر دشمن خدا غلبه پیدا کند، و او به هر حال اجرى عظیم خواهد داشت، و اگر شق سوم سرنوشت جنگ که عبارت از فرار کردن که نه کشتن است و نه کشته شدن را ذکر نکرد، براى این بود که اشاره کند به این که رزمنده در راه خدا فرار نمى‏کند.

و حال آنکه در حقیقت ما برایشان کتابى آوردیم که آن را بر اساس علم (آگاهانه)، تفصیل دادیم تا هدایت و رحمتى براى اهل ایمان باشد.

بزرگوار آن پاک خداوندی است که قرآن را بربنده خاص خودنازل فرموده تااهل عالم متذکر وخداترس گرداند

این داستان به حقیقت سخن حق است وجزآن خدای یکتاخدایی نیست که برهمه کار تواناوبه همه حقایق عالم داناست

کلمه‏ى «أب» بطور طبیعى به معناى پدر است، ولى به معناى جدّ مادرى، عمو و مربّى هم گفته مى‏شود. چنانکه فرزندان یعقوب به پدران و عموى پدر خود حضرت اسماعیل نیز اب گفتند: «نعبد الهک و اله آبائک ابراهیم و اسماعیل و اسحاق» <389> وپیامبر اسلام صلى الله علیه وآله نیز فرمود: «أنا و علىّ أبَوا هذه الاُمّة» <390> ، من و على، پدران این اُمّتیم. آزر، عموى ابراهیم بود، نه پدرش. پدران ابراهیم همه موحّد بوده‏اند. از علماى اهل سنّت نیز، طبرى، آلوسى و سیوطى مى‏گویند: آزر پدر ابراهیم نبوده است. به علاوه، ابراهیم به پدر و مادر خویش دعا کرد: «ربّنَا اغفِر لى و لوالدىّ...» <391> در حالى که مسلمان حقّ ندارد براى مشرک طلب مغفرت کند، هرچند فامیل او باشد. از مجموع اینها برمى‏آید که «أب» در این آیه به معناى پدر نیست. به علاوه نام پدر ابراهیم‏علیه السلام در کتب تاریخ، «تارُخ» ذکر شده است، نه آزر. <392> استغفار حضرت ابراهیم براى عمویش آزر نیز قبل از روشن شدن روحیّه‏ى کفر او و به خاطر وعده‏اى بود که به او داده بود، و چون فهمید که حقّ‏پذیر نیست، از او تبرّى جست و جدا شد. «فلمّا تبیّن له انّه عدوٌّ للّه تبرّأ منه» <393> 1- خویشاوندى، مانع نهى از منکر نیست. «اذ قال ابراهیم لابیه...» 2- ملاک در برخورد، حقّ است نه سنّ و سال. «قال ابراهیم لابیه» (حضرت ابراهیم به عموى خود که سن بیشتر داشته، آشکارا حقّ را بیان کرده و هشدار داده است.) 3- در شیوه‏ى دعوت به حق، باید از بستگان نزدیک شروع کرد. «لابیه» و باید از مسائل اصلى سخن گفت. «أتتّخذ اصناماً آلهة» 4- سابقه‏ى شرک وبت‏پرستى، به پیش از رسالت حضرت ابراهیم بازمى گردد. «أتتّخذ اصناماً» 5 - اکثریّت، سابقه و سنّ، باطل را تبدیل به حقّ نمى‏کند و همه جا ارزش نیست. «أراک و قومک فى ضلال» 6- بت‏پرستى، انحرافى است که وجدان‏هاى سالم و عقل، از آن انتقاد مى‏کنند. «أتتّخذ أصناماً... ضلال مبین» 7- گرچه ابراهیم‏علیه السلام حلیم بود، «اِنّ أبراهیم لاوّاه حلیم» <394> و پیامبر باید حتّى با فرعون هم نرم حرف بزند، ولى لحن برخورد حضرت ابراهیم در این آیه، به خاطر اصرار عمویش بر کفر بود. «اِنّى اراک و قومک فى ضلال مبین»

کسانى که به جبهه‏ى جهاد نمى‏روند، چند گروهند: منافقان بى‏ایمان، مسلمانان ترسو، رفاه‏طلبان، شکّاکان، بى‏همّتان که مى‏گویند: با مال و بیان و قلم و دعا، رزمندگان را دعا و حمایت مى‏کنیم، و جهاد، براى ما واجب عینى نیست. این آیه، به این گروه آخر مربوط مى‏شود و از آنان انتقاد مى‏کند. زیرا گروه‏هاى دیگر در موارد متعدّد به شدّت مورد انتقاد قرار گرفته‏اند و هیچ‏گونه مقام و درجه‏اى ندارند تا مجاهدان یک درجه بالاتر از آنان باشند.
در روایات آمده است، کسانى که به خاطر بیمارى نمى‏توانند بجنگند ولى دلشان همراه رزمندگان است، با آنان در ثواب جهاد برابرند.[350]
آیه مربوط به واجب کفایى است و اگر جهاد واجب عینى بود، از قاعدان به عنوان متخلّف یاد مى‏شد.

--------------------------------------------------------------------------------
350) تفسیر صافى.
[ نظرات / امتیازها ]

قاعد : نشسته «منظور کسی است که به جهاد نرفته»