تاریخ نگارش : سی ام ارديبهشت 1390

شفاعت در اسلام
ابراهیم چراغی

یکی از معارفی که در عقائد دینی به آن پرداخته شده، مسأله شفاعت در روز قیامت است. بدون تردید داشتن مقام شفاعت نشانه کرامت خداوند به صاحبان آن است. در این مقاله به بررسی اجمالی در مورد شفاعت پرداخته می­شود و بطور اجمال با منکران این عقیده آشنا می­شویم.

 ناشر : سایت تبیان

شفاعت در اسلام
توسط : hasantaleb
یکی از معارفی که در عقائد دینی به آن پرداخته شده، مسأله شفاعت در روز قیامت است. بدون تردید داشتن مقام شفاعت نشانه کرامت خداوند به صاحبان آن است. در این مقاله به بررسی اجمالی در مورد شفاعت پرداخته می­شود و بطور اجمال با منکران این عقیده آشنا می­شویم.

شفاعت
این کلمه از ریشه شفع به معنی جفت بوده، در برابر وتر که به معنی تک و تنها است.[1]شفاعت نوعی کمک رسانی از شخص قوی به ضعیف است. به این شخص قوی و کمک رسان، شفیع و به کارش شفاعت و به شخص ضعیف مشفوع گفته می­شود. پس از روشن شدن معنی لغوی باید معنی اصطلاحی آن بازگو شود. اما برای بدست آوردن معنی اصطلاحی شفاعت و حدود و شرائط آن باید ابتدا از قرآن و روایات به یک ملاک صحیح در این زمینه دست یافت و بر طبق آن به نقد اندیشه مخالفین پرداخت.

شفاعت­ در قرآن
آیاتی که در قرآن پیرامون شفاعت آمده است را می­توان به چند دسته تقسیم کرد:
1ـ آیاتی که به طور مطلق شفاعت را نفی می­کند:
الف.پیش از آنکه روزی فرا رسد که نه داد و ستدی هست و نه دوستی ونه شفاعت، از آنچه روزیتان کرده­ایم، انفاق کنید...[2]
ب.و از کسی شفاعتی نپذیرند...[3]
ج.شفاعت شفاعت کنندگان به حال ایشان سودی ندارد...[4]
در این آیات راه­های متصور برای نجات محرومان غیر از ایمان و عمل صالح چه از طریق پرداخت عوض و دیُون مالی و مادی، یا پیوند و سابقهء دوستی و یا مسأله شفاعت نفی شده است.
2.آیاتی که شفیع را منحصراً خداوند متعال معرفی می­کند و شفاعت را فقط مخصوص ذات اقدس الهی می­داند. برای شما هیچ سرپرست و شفیعی غیر از خداوند نیست...[5] بگو، شفاعت تماما از آن خداست...[6]
3ـ آیاتی که شفاعت را مشروط به اذن و فرمان خدا می­کند:
چه کسی می­تواند جز به اذن خدا شفاعت کند؟...[7]شفاعت جز برای کسانی که خداوند اذن (اجازه) دهد سودی ندارد...[8]
4ـ آیاتی است که شرایطی را برای شفاعت شونده بیان نموده است که عبارتست از رضایت و عهد خداوند: و جز برای کسی که خداوند رضایت دهد شفاعت نمی­کنند...[9]کسی به شفاعت دست می­یابد که به خداوند و به پیامبر(ص) ایمان داشته باشد و نزد خدا تعهد و پیمان بسته باشد...[10]
5. آیه­ای که صلاحیت شفاعت شدن را از بعضی از مجرمان و گناهکاران سلب می­کند. برای ستمگران نه یاوری هست و نه شفاعتگری که مورد اطاعت باشد...[11]

شفاعت در روایات
در روایات و احادیث تعبیرات فراوانی درباره شفاعت آمده است که در تبیین آیات قرآنی شفاعت وارد شده است مانند:
1. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: شفاعت من برای مرتکبین گناهان کبیره از امّتم است.[12]
ابن­ابی­عمیر می­گوید از امام کاظم(ص) پرسیدم چگونه برای مرتکبان گناهان کبیره شفاعت ممکن است، در حالی که خداوند می فرماید: و لا یشفعون الا لمن ارتضی،[13] مسلّم است کسی که مرتکب گناهان کبیره شود، مورد ارتضاء و خشنودی خداوند نیست! امام کاظم(ص) در پاسخ فرمود: هر فرد با ایمانی که مرتکب گناهی می­شود طبعاً پشیمان خواهد شد و پیامبر(ص) هم فرموده پشیمانی از گناه توبه است.... و کسی که پشیمان نگردد مؤمن واقعی نیست و شفاعت برای او نخواهد بود و عمل او ظلم است، همینطور خداوند می­فرماید: ظالمان دوست و شفاعت کننده­ای ندارند.[14]
2.روایات مختلفی وجود دارد که شفاعت کنندگان عبارتند از پیامبر(ص) و اهل­بیت
طاهرینش(ع) و شیعیان و مومنان و عالمان و نیز منکرین شفاعت و دشمنان اهل بیت(ع) و کسانی که نماز را سبک بشمارند، شفاعت نمی­شوند.

شفاعت نزد فرق
شیعه و اکثر فرق اهل سنت به اصل شفاعت اقرار دارند و آن را با آیات و روایات ثابت می­کنند. تنها اختلاف شیعه و سنی در محدوده شفاعت­ کنندگان و شفاعت شوندگان است.[15]اما برخی از فرق اهل سنت به انکار شفاعت پرداخته­اند، مانند وهابیت و خوارج.[16]از معتزله در مورد شفاعت نظرات مختلفی ارائه شده است. برخی ایشان را منکر اصل شفاعت معرفی کرده اند مانند، ابوالحسن خیاط که منکر شفاعت است و برخی شفاعت شوندگان در نظر معتزله را محدود می­دانند و معتقدند که معتزله در مورد آن اختلاف دارد.[17]

مبنای نظریه معتزله
معتزله با اعتقاد به جاودان بودن گناهکاران در جهنم معتقدند[18]که شفاعت مخصوص نیکوکاران و در جهت ارتقاء رتبه ایشان در بهشت صورت می­گیرد. و به عبارت دیگر معتقدند که کسانی که مستحق عذاب الهی هستند شفاعت نمی­شوند.[19]واضح است که این اعتقاد با کلام پیامبر اکرم(ص ) و معصومین(ع) مخالفت دارد.



--------------------------------------------------------------------------------

[1] - الأفریقی المصری ،محمد بن مکرم بن منظور؛ لسان العرب، بیروت، دار صادر، بی تا، ج 8 ، ص 183
[2] - سورهء بقرة؛ آیه 254
[3] - سورهء بقرة؛ آیه 48
[4] - سورهء مدثر؛ آیه 48
[5] - سورهء سجده؛ آیه 4
[6] - سورهء زمر؛ آیه 44
[7] - سورهء بقره؛ آیه 255
[8] - سورهء سباء ؛آیه 23
[9] - سورهء انبیاء؛ آیه 28
[10] - سورهء مریم؛ آیه 87
[11] - سورهء غافر؛ آیه 18
[12] - مجلسى، محمد باقر ؛ بحار الأنوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء ، 1404 هـ ق،ج 8 ، ص 34
[13] - سورهء انبیاء، آیه 28
[14] - حر عاملى، محمد بن الحسن ؛ وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‏السلام ، 1409 هـ ق، ج 15 ، ص 333
[15] - الشفاعة حقیقة إسلامیة، ص 28
[16] -دشتی ، عبدلله ؛ الخلل الوهابی فی فهم التوحید القرآنی، بی تا،ص 210 و مغنیة،محمد جواد ؛هذه هی الوهّابیّة ،بی تا، ص 75 و العصّار،السیّد محمّد ؛رسالة فی ردّ مذهب الوهّابیة،بی تا، ص 89
[17] - الاشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین ، بی تا، ص 116
[18] - السبحانی ،العلامة الشیخ ؛الشفاعه فی الکتاب والسنه،بی تا، ص 45
[19] - الاشعری ، ابوالحسن علی بن اسماعیل، همان ، بی تا، ص 116 و مفید، محمد بن محمد بن نعمان ؛ أوائل المقالات، قم، انتشارات کنگره جهانى شیخ مفید ، 1413 هـ ق ،ص47 و السبحانی ،العلامة الشیخ ؛همان، بی تا، ص 44