تاریخ نگارش : نهم خرداد 1390

عصر غیبت (32) مرجعیت در غیبت کبری
رضا رضائی

7 - الرجل الجبلى
فردى به نام ((عبدلله )) یا ((قرطیاوس ))در ((جبل ))، سال (717 ه -/ 1317 م ) ادعاى ((مهدویت )) نمود و از طایفه ((نصریه )) حدود سه هزار نفر با او بیعت کردند.(877)

8 - ملا عرشى کاشانى
در سال (850 ه -/ 1446 م ) فردى به نام ((ملاعرشى کاشانى ))در ((اصفهان ))ادعاى ((مهدویت )) نمود و بعد ادعاى ((نبوت ))کرد و در سال (880 ه -) کشته شد. جسد او را پس از کشته شدن سوزاندند.(878)

9 - میرزاى بلخى
یکى از علماى ((بلخ ))معروف به ((میرزاى بلخى ))در سال (890 ه -/ 1485 م ) ادعاى ((مهدویت ))کرد و بعد کشته شد.(879)

10 - شیخ عبدالقدیر بخارائى
در سال (900 ه -/ 1494 م ) در ((بخارا)) فردى به نام ((شیخ عبدالقدیر بخارایى ))ادعاى ((مهدویت ))نمود و امیر ((بخارا))او را به قتل رساند.(880)

7 - الرجل الجبلى
فردى به نام ((عبدلله )) یا ((قرطیاوس ))در ((جبل ))، سال (717 ه -/ 1317 م ) ادعاى ((مهدویت )) نمود و از طایفه ((نصریه )) حدود سه هزار نفر با او بیعت کردند.(877)

8 - ملا عرشى کاشانى
در سال (850 ه -/ 1446 م ) فردى به نام ((ملاعرشى کاشانى ))در ((اصفهان ))ادعاى ((مهدویت )) نمود و بعد ادعاى ((نبوت ))کرد و در سال (880 ه -) کشته شد. جسد او را پس از کشته شدن سوزاندند.(878)

9 - میرزاى بلخى
یکى از علماى ((بلخ ))معروف به ((میرزاى بلخى ))در سال (890 ه -/ 1485 م ) ادعاى ((مهدویت ))کرد و بعد کشته شد.(879)

10 - شیخ عبدالقدیر بخارائى
در سال (900 ه -/ 1494 م ) در ((بخارا)) فردى به نام ((شیخ عبدالقدیر بخارایى ))ادعاى ((مهدویت ))نمود و امیر ((بخارا))او را به قتل رساند.(880)

11 - محمد جونپورى هندى
((محمد جونپورى هندى ))یکى دیگر از ((متمهدیان ))است که به دروغ خود را ((مهدى موعود))معرفى نمود.
او در سال (847 ه -) متولد شد، در سال (910 ه - / 1495 م ) ادعاى ((مهدویت ))نمود و در سال (910 ه -) مرد.(881)

12 - مغربى
((شیخ شمس الدین محمد فریانى)) فرزند ((احمد مغربى ))در سال (824 ه - / 1402 م ) در جبال ((حمیده )) در ((مغرب )) ادعا کرد که او ((مهدى موعود))است .(882)

13 - شیخ مغربى
در سال (950 ه -/ 1543 م ) در بلاد ((مغرب )) ، فردى ادعاى ((مهدویت ))نمود که در تاریخ به عنوان ((شیخ مغربى ))از او نامى به میان آمده است .(883)

14 - شیخ زاده کردستانى
در سال (1077 ه‍/ 1666 م ) در ((کردستان ))شیخ زاده اى خود را ((مهدى )) خواند و چون او را دستگیر کردند و به نزد سلطان ((عثمانى ))بردند، از ادعاى خود منصرف شد. او در پاسخ به پرسشهاى سلطان به گونه اى سخن مى گفت که سلطان شیفته او شد و او را در ردیف ندیمان خود قرار داد.(884)

15 - عبدالله العجمى
در روز جمعه 26 رمضان (1081 ه -/1670 م ) در ((مسجدالحرام )) فردى به نام ((عبدالله العجمى )) ادعاى ((مهدویت )) نمود و در همان جا کشته شد.(885)

16 - بنگالى
مردى از اهالى ((بنگاله هند))در ((مسجدالحرام )) ، در ماه رجب (1203 ه -/ 1788 م ) ادعاى ((مهدویت ))نمود و در همان جا کشته شد.(886)

17 - سنگالى
در سال (1244 ه -/ 1828 م ) در ((سنگال ))مردى ادعاى ((مهدویت ))نمود و خود را ((مهدى منتظر))خواند و پرچم مبارزه را برافراشت و بعد از چند صباحى شکست خورد و کشته شد.(887)

18 - شیخ سعید یمانى
در سال (1256 ه -/1840م ) در ((یمن ))مردى به نام شیخ سعید یمانى )) ملقب به ((فقیه )) ادعا کرد که او ((مهدى موعود))و منتظر است . پادشاه یمن ملقب به ((امام الهادى )) او را به قتل رساند.(888)

19 - سودانى
((محمد، احمد بن سید عبدالله )) معروف به ((مهدى سودانى )) (1260-1304 ه - / 1844-1885م ). یکى از مدعیان معروف ((مهدویت )) در ((سودان ))بود. او در آغاز، نزد دو تن از علماى حوالى ((خارطوم )) درس خواند و سپس به جزیره ((أبا)) واقع در ((نیل ابیض )) رفت و در آنجا براى ((خانقاه )) ساخت و به مدت 15 سال در آن جزیره در انزوا به سرد برد. پس از مدتى با شیخ و مرشد خود، به نام ((محمد شریف ))، اختلاف پیدا کرد و به مرشد دیگرى به نام ((شیخ القریشى ))روى آورد. قبیله ((بگارا))که در آن ناحیه از همه مقتدرتر او را تقدیس مى کردند.
وى در شعبان (1298ه -) برابر با ژوئیه (1881م ) در سن 40 سالگى ادعاى ((مهدویت ))کرد و قبیله ((بگارا))به آسانى دعوت او را پذیرفتند، او در سال (1300 ه - - 1882 م ) منادیانى به اطراف و نواحى به نزد شیوخ قبایل روانه ساخت تا خبر دهند که او ((مهدى منتظر))است و پیامبر اکرم صل الله علیه و آل و سلم از جانب خدا ((مهدویت )) را به او بشارت داده است . او در ((سودان ))بر ضد((مصر))و ((انگلستان )) قیام نمود. رئوف پاشا حاکم ((سودان ))او را به ((خارطوم )) دعوت کرد، ولى او نپذیرفت . پیروان او با سپاه ((رئوف شاه )) جنگیدند و آنان را شکست دادند. دولت مصر سپاهى به فرماندهى ((جیگلر پاشا)) به نبرد با او و یارانش روانه کرد، ولى ((مهدى )) با 000/50 سرباز((سودانى )) او را شکست داد. سپس سپاهى به فرماندهى ((هکس پاشا)) به جنگ با آنان رفت و شکست خورد. پس از این پیروزى ها پیروانش در سال (1889م ) به شهر((خارطوم ))حمله کردند و ژنرال ((گوردون پاشا)) حاکم ((خارطوم )) را کشتند و بر پایتخت ((سودان )) مسلط شدند.((مهدى )) در سال (1302 ه -/ 1885م ) مرد و سپاهیانش در سال (1889م ) شکست خورد و متلاشى شدند.(889)

20- صومال
او در سال (1317 ه -/ 1889م ) ادعاى ((مهدویت )) نمود وى نزد قبیله ((اوگاوین )) نفوذ وسیعى داشت و با نیروهاى ((انگستان )) ، و((اتیویى )) به مدت 20 سال درگیر شد و سرانجام در سال (1920م ) مرد.(890)

21- على محمد شیرازى
او در سال (1235 ه‍ / 1819م ) در ((شیراز )) متولد شد، در 19 سالگى به ((بوشهر )) رفت و 5 سال به تجارت پرداخت پس از آن به ((نجف اشرف )) رفت و در درس ((سید کاظم رشتى )) شرکت مى کرد. پس از اوقات او، خود را ((باب )) امام زمان و سپس ((مهدى موعود)) خواند. در((مکه )) مردم را به خود فراخواند، سپس به (( بوشهر )) برگشت . وى به خاطر این ادعا دستگیر و زندانى شد. و در سال (1266 ه‍ /1850م ) در ((تبریز)) اعدام شد.(891)

22- قادیانى ، میرزا غلام احمد
((میرزا غلام احمد))، مؤ سس فرقه ((احمدیه )) در قادیان پنجاب هندوستان به دنیا آمد و علوم متداول زمان خود را در فارسى و عربى به خوبى آموخت و بر خلافت میل پدرش که مى خواست دولت ((انگستان )) در آورد، گوشه نشینى گزید و از در آمد املاک خود زندگى مى کرد و در حدود چهل سالگى کتاب مهمى به نام ((براهین احمدیه )) منتشر کرد. در 50 سالگى اعلام کرد که وحى به او رسیده و مجاز درگرفتن بیعت از مردم شده است . گروهى از مردم به او گرویدند، 2 سال بعد خود را مصلح و ((مهدى موعود)) خواند و تا آخر عمر گرفتار مخالفت مسلمانان و نیز مسیحیان و هندوها بود.(892)
آنچه در این بخش از آن یاد شد تنها اشاره اى بود به برخى از مدعیان دروغین ((مهدویت )). افزون بر این ، عده اى هم در طول تاریخ خود را ((باب )) و سفیر امام مهدى (عجل الله تعالى فرجه الشریف ) معرفى نمودند که 4 نفر از این عده به حق سفیر حضرت بودند که در فصل ششم ، بحث ((نواب اربعه )) ذکر شد.
ادعاى ((بابیت )) در مجموع در دوره ((غیبت صغرى )) و به ویژه در زمان سفارت ((ابو جعفر عمرى )) اتفاق افتاد که در فصل گذشته یادآور شدیم .
در عصر ((غیبت کبرى )) نیز برخى خود را ((سفیر)) حضرت معرفى نمودند و مفتضح شدند.
به عنوان نمونه افراد ذیل ، خود را ((باب )) و ((نایب خاص )) امام مهدى (عجل الله تعالى فرجه الشریف ) معرفى نموده اند:
1- ((ابودلف مجنون )) (محمد بن مظفر). او بعد از در گذشت ((ابوالحسن ، على بن محمد سمرى )) آخرین نایب خاص امام مهدى (عجل الله تعالى فرجه الشریف ) ادعاى نیابت و بابیت نمود و مفتضح شد. او در آخر زندگى اش به جنون مبتلا شد.(893)
2 - ((محمد بن سعد))، شاعر کوفى ، متوفاى (540 ه‍/1145م ).
3 - ((احمد بن حسین رازى )) ، متوفاى (670 ه‍/1271م ).
4 - ((حسین بن على اصفهانى کاتب )) ، متوفاى (853 ه‍/1449م ).
5 - ((على بن محمد سجستانى )) ساکن بغداد، متوفاى (860ه‍/1455م ).
6 - ((سید محمد هندى )) ، ساکن مشهد، متوفاى (987ه‍/1579م ).
7 - ((شیخ محمد مشهدى )) ، متوفاى (1090ه‍/1679م ) .
8 - ((سید محمد على شیرازى )) ، معروف به ((باب )) ، متوفاى (1266ه‍/1850م ). (894)

خلاصه
اکثریت شیعه همان شیعه دوازده امامى بوده که براى احیاى حقوق اهل بیت : پس از رحلت پیامبر صلى الله علیه واله وسلم در خصوص خلافت و مرجعیت علمى به انتقاد و اعتراض پرداختند و از اکثریت مردم ممتاز گشتند.
شیعه در عصر خلفاى راشدین (11- 35 ه‍) پیوسته زیر فشارى بودند، و در زمان بنى امیه (40 - 130ه‍) از هر گونه مصونیت مالى و جانى محروم بودند، هر چه بر فساد و بیدادگرى اضافه مى شد، آنان در عقیده خود استوارتر مى گشتند و از مظلومیت خود در پیشرفت عقیده بیشتر بهره مى بردند.
شیعیان در اواسط قرن دوم و در آغاز خلافت عباسیان ، نفسى تازه کردند، ولى پس از چندى عرصه بر آنان تنگ شد و تا اواخر قرن سوم روز تنگ تر مى شد.
در اوایل قرن چهارم تا اواخر قرن پنچم با روى کار آمدن دولت هاى انقلابى شیعه چون ((آل بویه )) فاطمیان ، ((حمدانیان )) و ((علویان )) ، شیعه با کسب قدرت تا حدودى آزادى عمل یافته و به مبارزه فکرى و اعتقادى آشکار پرداختند.
در دو قرن ششم و هفتم با جمله ((مغول ))ها به جهان اسلام و ادامه یافتن جنگ هاى صلیبى ، چندان فشارى به عالم ((تشیع ))وارد نشد و شیعه شدن برخى سلاطین ((مغول ها))در((ایران ))و حکومت ((مرعشیان مازندران )) و ((سربداران خراسان ))در دو قرن هشتم و نهم ، قدرت و وسعت جمعیت شیعه رو به فزونى گذاشت و در گوشه از ممالک اسلامى خصوصا در((ایران ))تراکم میلیون ها شیعه محسوس شد.
در آغاز قرن دهم - با ظهور دولت صفویه - مذهب شیعه به رسمیت شناخته شد و تاکنون مذهب رسمى دولت هاى پى در پى ((زند)) ،((قاجار)) و((مشروطه ))پابرجا ماند و در سراسر نقاط جهان هوادار و مدافع پیدا کرد و براى پنچ قرن متوالى ،((ایران ))و((عراق ))مرکز((تشیع )) بوده و حوزه هاى علمیه شیعه در این دو کشور متمرکز شده و مرجعیت شیعه ، مرکز واقعى جهان تشیع به شمار رفته است .
آغاز قرن پانزدهم هجرى سر آغاز استقرار حکومت اسلامى در عصر بر مبناى نظریه مترقى ((ولایت فقیه ))و رهبرى فقیهى عارف ، عادل و شجاع پس از مبارزه اى بى امان با استبداد داخلى و استعمار خارجى است . این حکومت در عصر حاضر، مرجع ، ملجا و تحقق بخش آرزوهاى تمام مسلمانان جهان مى باشد.
بنابراین ، قرن هاى سوم تا پنجم را مى توانیم ((دوره دولتهاى انقلابى شیعى ))که در اطراف پهناور عباسى تشکیل شده بود بدانیم .
و قرن هاى ششم تا نهم را باید دوره فروپاشى خلافت و گذر از مرحله ((تقیه ))به مرحله ظهور سیاسى و با اقتدار ((تشیع ))بنامیم .
و قرن هاى دهم تا پانزدهم ، دوره رسمى شدن ((تشیع ))به عنوان یک مذهب اسلامى مقتدر که داراى یک نظام سیاسى روشن بوده و در دو جبهه استبداد داخلى و رودررویى با استعمار خارجى مبارزه اى بى امان داشته است .
مجموعه نهضت هاى یک قرن اخیر با پیروزى ((انقلاب اسلامى ایران )) در طلیعه قرن پانزدهم هجرى به ثمر رسید.
شیعه مؤ سس علوم اسلامى بوده و رشد دهنده حرکت علمى در جهان اسلام به شمار مى رود. شیعه در علوم حدیث ، فقه ، کلام ، فلسفه و علوم مربوط به این رشته ها بسیار چشمگیر است .
فقه و فقاهت شیعه از یک حیات مستمر و پویا برخوردار بوده است . به تناسب شرایط زمانى ، فقه و فقاهت شیعه در دوران سه گانه (حضور غیبت صغرى و غیبت کبرى ) از ویژگى هاى خاصى برخوردار بوده و هست .
مکاتب فقهى افراطى و تفرایطى شیعه به مرور زمان رو به افول رفته و در حاضر مکتب فقهى شیعه ، جامع تمام امتیازات و کمالات مکاتب فقهى گذشته است . مراکز فقاهت شیعه که حرف اول را مى زدند در دوران غیبت کبرى به ترتیب ((قم )) ، ((بغداد)) ، ((نجف )) ، ((حله )) ، ((حبل عامل )) ، ((اصفهان )) ، ((نجف )) ، ((کربلا)) و ((قم )) بوده است . فعالیت هاى سیاسى علماى شیعه در زمینه هاى گوناگون ، مراحل گوناگونى را سپرى نمود، و در دفاع از موجودیت شیعه تا استقرار ((حکومت اسلامى )) براساس مذهب فقهى اهل البیت علیهم السلام سیر تکاملى داشته و از یک نوع پویائى برخوردار بوده است .
و در نهایت اشاره اى گذرا داشتیم به مدعیان دروغین مهدویت و بابیت در عصر غیبت .
... ادامه دارد.

پی نوشت :

860- جامعیت و کمال در آیه مبارکه الیوم اکملت لکم دینکم ... آمده است ، جهانى بودن در آیاتى چون هدى للعالمین و ابدیت ، از آیه خاتمیت و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه روشن مى شود.
861- توبه ، آیه 125.
862- انبیاء، آیه 7.
863- مائده ، آیه 44.
864- ر. ک : ولایت فقیه ، امام خمینى قدس سره الشریف .
865- همان .
866- ر. ک : الاجتهاد و التقلید، شیخ محمد مهدى آصفى .
867- ر. ک : المحنة ، سخنرانى هاى شهید سید محمد باقر صدر.
868- بحارالانوار، مجلسى ، ج 51، ص 85 - 104؛ سنن ابى داود، ج 2، ص 310، ح 4283.
869- سنن ابى داود، ج 2، ص 309 - 310، ح 4282.
870- ر. ک : الملل و النحل ، شهرستانى ، ج 1؛ فرق الشیعة ، نوبختى .
871- تاریخ الاسلام ، دکتر حسن ابراهیم حسن ، ج 3، ص 146 به بعد؛ لغتنامه ، على اکبر دهخدا، ص ‍ 19331، دایرة المعارف مصاحب ، ص 678.
872- تاریخ ادیان و مذاهب جهان ، مبلغى ، ج 3، ص 1114؛ تاریخ ابن اثیر، و ابن خلکان .
873- لغتنامه ، على اکبر دهخدا، ص 1937.
874- تاریخ الشعوب الاسلامیه ، ص 324 - 426 (به نقل از: حیاة الامام محمد المهدى علیه السلام باقر شریف القرشى ، ص 144).
875- تاریخ ادیان و مذاهب ، ج 3، ص 1118.
876- همان ، ص 1115.
877- همان .
878- همان ، ص 1121.
879- همان .
880- همان .
881- همان ، ص 1116.
882- همان ، ص 1117 - 1118.
883- همان ، ص 1118.
884- لغتنامه على اکبر دهخدا، ص 19331.
885- تاریخ ادیان و مذاهب ، ج 3، ص 1117 (به نقل از: زین دحلان ).
886- همان .
887- حاضر العالم الاسلامى ، ج 2، ص 195 (به نقل از: حیاة الامام محمد المهدى علیه السلام ، ص ‍ 144).
888- تاریخ ادیان و مذاهب جهان ، ج 3، ص 1117 ( به نقل از: تاریخ عبدالواسع یمانى ).
889- حیاة الامام محمد المهدى علیه السلام ، ص 139 - 143، لغتنامه دهخدا، ص 19331، دایرة المعارف ، مصاحب ، ص 2690.
890- تاریخ الشعوب الاسلامیة ، ص 640 (به نقل از: حیاة الامام محمد المهدى علیه السلام ، ص ‍ 144).
891- دایرة المعارف ، مصاحب ، ص 356.
892- همان ، ص 1985 - 1986.
893- الغیبه ، شیخ طوسى ، ص 255.
894- تاریخ ادیان و مذاهب جهان ، مبلغى ، ج 3، ص 1123. درباره سید محمد على باب ، ر.ک : همان ، ص 1403 - 1419.
منبع: کتاب تاریخ عصر غیبت