کلمه‏ ى «تناوش» از «نوش» به معناى گرفتن چیزى به آسانى است.
در تفاسیر شیعه و سنّى روایاتى آمده است که رسول اکرم صلى الله علیه وآله این آیات را به خروج سفیانى به هنگام قیام حضرت مهدى علیه السلام تفسیر کرده‏اند که خداوند از نزدیک‏ترین مکان، آنان را نابود مى‏کند.
مراد از «مکان قریب» دنیا و «مکان بعید» آخرت است.

در این آیات تا آخر سوره، سیمایى از وضع دلخراش جان دادن مشرکان ترسیم شده است.

ابن مسعود که یکى از اصحاب پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله است مى‏گوید: در مکّه 360 بت بود که پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله در روز فتح مکه یکى را پس از دیگرى به زمین مى‏انداخت و این آیه‏ ى شریفه را مى‏خواند: «قل جاء الحقّ...»(523)
سؤال: با آمدن قرآن و پیامبر حقّ، چرا باز هم باطل پا برجاست؟
پاسخ: حاکمیّت منطقى و علمى، غیر از حاکمیّت عملى و اجرایى است، آن چه مربوط به خداست، فرستادن حقّ است و آن چه مربوط به ماست عمل و اجراى حقّ است که چنین نکردیم. آرى، سلامتى بیمار، به نسخه‏ى صحیح و مصرف دارو وابسته است که یکى وظیفه‏ى پزشک است و دیگرى وظیفه‏ى بیمار. توضیح : 523) تفسیر مجمع البیان.

بارها در قرآن این سخن به میان آمده که انبیا از مردم مزد و پاداشى نمى‏خواستند، در سوره‏ى شعرا از آیه 100 تا 180 این مطلب از قول پیامبران مختلف تکرار شده است، امّا پیامبر اسلام در دو مورد تقاضاى اجر و مزد کرده است: یک بار فرمود: «قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودّة فى القربى»(521) من مزدى جز مودّتِ اهل بیتم از شما نمى‏خواهم. و بار دیگر در آیه 57 سوره‏ى فرقان فرمود: «قل لا اسالکم علیه من اجر الاّ مَن شاء أن یتّخذ الى ربّه سبیلا» من براى رسالتم از شما مزدى نمى‏خواهم، جز آن که مى‏خواهد راهى به سوى خدا انتخاب کند.
آیه مورد بحث، جمع بین آیات فوق است که پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله مى‏خواهد اعلام کند: اگر من از شما مزدى درخواست مى‏کنم و مى‏گویم اهل بیتم را دوست بدارید، به خاطر آن است که فایده‏ى این مزد به خود شما بر مى‏گردد. «فهو لکم» زیرا کسى که به اهل بیت معصوم پیامبر اکرم‏علیهم السلام علاقه‏مند باشد از آنان پیروى مى‏کند و هر کس از رهبران معصوم پیروى کند از راه خدا پیروى کرده است. «الاّ من شاء أن یتّخذ الى ربّه سبیلا»، پس فایده این مزد به خود ما برمى‏گردد مثل معلّمى که به شاگردش بگوید من مزدى از شما نمى‏خواهم جز آنکه درس مرا خوب بخوانید که فایده این امر به خود شاگرد بر مى‏گردد.

تعداد و نفرات نقش اصلى را ندارد. «تقوموا للّه مَثنى‏ و فرادى»
4- قیام سه عنصر لازم دارد:
خلوص، «للّه» رهبر، «صاحبکم» فکر و برنامه. «تتفکّروا»
حرکت‏ها و انقلاب‏هایى که براى خدا نباشد و برخاسته از عقده‏ها و هوس‏ها و براى کسب ثروت باشد به جایى نمى‏رسد. اگر انقلاب همراه با فکر و برنامه جامع نباشد و یا رهبر الهى همراه و مصاحب با انقلابیون نباشد به نتیجه‏اى نمى‏رسد و بقا و برکاتى نخواهد داشت.
5 - پیامبر، کوچک‏ترین نقطه ضعف روحى ندارد. او سال‏ها در میان شما زندگى کرده و همه او را به عقل و درایت مى‏شناسید و نسبت جنون به او ناشى از بى‏فکرى است. «تتفکّروا ما بصاحبکم من جنّه»
6- رهبر الهى، هم‏نشین و هم‏سخن با مردم است. «صاحبکم»
7- خداوند حامى پیامبران است و تهمت‏ها را از آنان دفع مى‏کند. «ما بصاحبکم من جنّة»
8 - با این که کار پیامبران بشارت و هشدار است، امّا هشدار بیش‏تر مورد توجّه قرآن است، زیرا افراد غافل به هشدار نیاز بیش‏ترى دارند. «ان هو الاّ نذیر»
9- هشدار انبیا به سود مردم است. «نذیر لکم»
10- عذاب، پیش روى شماست، اگر در راه خدا قیام نکنید، هم در دنیا گرفتار مى‏شوید و هم قیامت دور نیست. «بین یدى عذاب»

نظیر این آیه را در آیه 21 سوره‏ى غافر مى‏خوانیم که مى‏فرماید: «أولم یسیروا فى الارض فینظروا کیف کان عاقبة الّذین کانوا من قبلهم کانوا هم اشدّ منهم قوة و اثاراً» آیا در زمین نگشتند و سیر نکردند تا ببینند عاقبت پیشینیانى که قدرت و آثارشان بیش‏تر بود چه شد؟ در آیه 9 سوره‏ى روم نیز مى‏خوانیم: «... کانوا اشدّ منهم قوّة و اثاروا ألارض و عمروها اکثر ممّا عمروها» قدرت آباد کردن پیشینیان بیش‏تر بود، ولى به خاطر تکذیب پیامبران الهى نابود شدند.
آرى، تمدّن و قدرت‏ها و ثروت‏ها و تحولات همیشه در حال پیشرفت نیست بلکه گاهى امکانات و قدرت گذشتگان بیشتر بوده است.

مفهوم آیه این است که: ما قبل از تو کتاب و پیامبرى به مشرکان مکه نداده‏ ایم که آنان با استناد به آن، حقّ یا باطل بودن تو را تشخیص دهند. تکذیب آنان تنها بر اساس جهل و لجاجت و پیروى از هوس‏هاى خود و نیاکان خویش است.

کلمه «بیّنات» جمع «بیّنة» به دلیلى گفته مى‏شود که حقّ بودن آن روشن است. و کلمه «اِفک» به چیزى گفته مى‏شود که وارونه شده و از صورت اصلى خود برگشته است.

برخى از مشرکان، فرشتگان را به امید دریافت خیرات مى‏پرستیدند ولى اکثر آنان جنّ را به خاطر امان از شرور مى‏پرستیدند.(520)
شاید مراد از جنّ در این آیه، شیطان باشد، یعنى آنها به جاى پرستش فرشتگان، از شیطان پیروى مى‏کردند

شخصى از امام صادق‏علیه السلام پرسید: اگر خداوند جاى آنچه را انفاق شده پر مى‏کند، پس چرا من هر چه انفاق مى‏کنم جایگزینش نمى‏رسد؟! حضرت فرمود: «اگر مال حلال باشد و براى مصرف حلال انفاق شود حتماً جبران مى‏شود».(516)
علاوه بر این ممکن است جبران آن در آخرت باشد یا از طریق دفع بلا یا رسیدن عوض آن به نسل بعدى در همین دنیا و یا از طریق غیر مال جبران شود.
کلمه «یقدر» از «قدر» هم به معناى اندازه‏گیرى است و هم به معناى سخت‏گیرى.(517) ولى در اینجا به قرینه کلمه «یبسط» به معناى سخت‏گیرى است.
در آیه 36 نیز مسأله‏ى گشایش و تنگى رزق مطرح شد لیکن مخاطب آن کفّار و مخاطب این آیه مؤمنان هستند.
تاجرى که مى‏بیند سرمایه‏اش در معرض تلف شدن است، حاضر است جنس خود را ارزان یا نسیه بفروشد و اگر مشترى خوبى برایش پیدا شد و نفروخت، کم عقل است. عمر ما هم سرمایه‏اى است که در معرض تلف شدن است و خداوند آن را به بهاى گران مى‏خرد، معامله نکردن با خدا کم عقلى است.
رسول خداصلى الله علیه وآله فرمودند: «هر شب منادى ندا مى‏دهد: «هب للمنفق خلفاً و هب للمسک تلفا» (خدایا!) به انفاق کننده عوض وپاداش بده و ثروت خسیس و بخیل را تلف کن».(518)
خداوند بهترین رازق است. «خیر الرّازقین» چون:
الف: همه چیز به دست اوست و مى‏تواند ببخشد.
ب: بخل ندارد.
ج: به همه مى‏بخشد.
د: بخشش او، بى منّت و بى توقّع است.
ه: دائمى است.
و: نیازها را مى‏داند.
ز: چیزهایى مى‏بخشد که دیگران توان بخشیدن آن را ندارند. توضیح : 516) تفسیر نورالثقلین و کافى، ج 2، ص 486.
517) مفردات راغب.
518) تفسیر مجمع البیان.