در باره تلاوت این سوره روایات زیادى در منابع اسلامى ذکر شده است ، از جمله در حدیثى از رسول خدا مى‏خوانیم : من قرأ سورة الواقعه کتب لیس من الغافلین : کسى که سوره واقعه را بخواند نوشته مى‏شود که این فرد از غافلان نیست.
چرا که آیات سوره آنقدر تکاندهنده و بیدار کننده است که جائى براى غفلت انسان باقى نمى‏گذارد.
به همین دلیل در حدیث دیگرى از پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) مى‏خوانیم : وقتى از آن حضرت سؤال کردند : چرا با این سرعت آثار پیرى در چهره مبارک شما ظاهر شده است؟ در پاسخ فرمود : شیبتنى هود ، و الواقعه ، و المرسلات ، و عم یتسائلون : سوره‏هاى هود و واقعه و مرسلات و عم مرا پیر کرد ! چرا که
در این سوره‏ها اخبار تکاندهنده‏اى از قیامت و رستاخیز و حوادث هولناک و مجازات مجرمان آمده ، همچنین داستانهاى تکاندهنده‏اى از سرگذشت اقوام پیشین و بلاهائى که بر آنها نازل شد).
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه‏السلام‏) مى‏خوانیم : من قرأ فى کل لیلة جمعة الواقعة احبه الله ، و حببه الى الناس اجمعین ، و لم یر فى الدنیا بؤسا ابدا ، و لا فقرا و لا فاقة و لا آفة من آفات الدنیا ، و کان من رفقاء امیر المؤمنین (علیه‏السلام‏) : هر کس سوره واقعه را در هر شب جمعه بخواند خداوند او را دوست دارد و نزد همه مردم محبوب مى‏کند ، و هرگز در دنیا ناراحتى نمى‏بیند ، و فقر و فاقه و آفتى از آفات دنیا دامنگیرش نمى‏شود ، و از دوستان امیر مؤمنان على (علیه‏السلام‏) خواهد بود .
در حدیث دیگرى آمده است که عثمان بن عفان به عنوان عیادت وارد بر عبد الله بن مسعود شد در همان بیمارى که با آن از دنیا رفت ، پرسید : از چه ناراحتى ؟ گفت : از گناهانم ، گفت : چه میل دارى ؟ گفت : رحمت پروردگارم ! گفت : اگر موافق باشى طبیب براى تو بیاوریم ؟ گفت : طبیب بیمارم کرده ، گفت : اگر مایل باشى دستور دهم عطاى تو را از بیت المال بیاورند ، گفت : آن روز که نیازمند بودم به من ندادى و امروز که بى‏نیازم به من مى‏دهى ؟ ! گفت : مانعى ندارد براى دخترانت باشد ، گفت : آنها هم نیازى ندارند ، چرا که من سفارش کردم سوره واقعه را بخوانند ، من از رسول خدا (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) شنیدم که مى‏فرماید : من قرأ سورة الواقعة کل لیلة لم تصبه فاقة ابدا : هر کس سوره واقعه را هر شب بخواند هرگز فقیر نخواهد شد .
و به همین دلیل در روایت دیگرى سوره واقعه سوره غنى نامیده شده است.
روشن است که تنها نمى‏توان با لقلقه زبان اینهمه برکات را در اختیار گرفت ، بلکه باید به دنبال تلاوت فکر و اندیشه ، و به دنبال آن حرکت و عمل باشد

آنچه مربوط به این مرحله است تدبر در قرآن است که یک امر عمومی است و خدای متعالی دستور همگانی به تدبر در قرآن فرموده و در مقابل عدم تدبر در قرآن توبیخ کرده است. «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ»ص 29
و این دستور و توبیخ در برگیرنده ی همه ی آحاد بشری است هم مومن هم کافر و منافق را شامل می شود.

با خواندن این سوره متوجه می شویم که این سوره به صورت نظم است. پس اگر قرار باشد سوره ای مانند این بیاوریم باید به صورت نظم باشد. از طرفی کلمات نظم به دقت انتخاب شده اند. کوثر و انهر و ابتر هر سه چهار حرف دارند که نوشتن نظمی مثل آن را مشکل می کنند. در قدم بعد به دنبال این سه لغت در قرآن گشتم. متوجه شدم که این سه لغت تنها و تنها یکبار و آنهم در این سوره آمده اند. این یعنی اگر قرآن ساخته سخنان پیامبر می بود او باید با لغاتی که نه قبل و نه بعد از آن استفاده می کند شعر بگوید. این نوشتن سوره ای مثل این را بسیار مشکل می کند. ما شاید بتوانیم از سخن دیگران تقلید کنیم ولی اگر لازم بود که با لغاتی که هرگز استفاده نکرده ایم نظم بگوییم کار بسیار مشکلی می داشتیم توضیح : آیات پیشگویی هستند در مورد مخالفان پیامبر که در زمان پیامبر به حقیقت پیوست. پیامبر به اوج اقتدار رسید و خداوند نعمتش را بر او کامل کرد و دشمنانش همه کوتاه دست ماندند. هیچ انسانی هرگز نخواهد توانست آینده را پیشگویی کند. اگر اعراب زمان پیامبر در برابرنظم و آهنگ سوره کو ثر سر تسلیم فرد آوردند اکنون ما باید سر تعظیم بر مفهوم آن نیز فرود بیاوریم. این یعنی ما با درک اندکی که از قرآن داریم اگر بدون تعصب به کوچکترین سوره قرآن بنگریم اذعان می کنیم که این سوره سخن قدرتی است که دانای نهان و غیب است. خداند در قرآن می فرماید:

و کلیدهاى غیب تنها نزد اوست جز او [کسى] آن را نمى‏داند و آنچه در خشکى و دریاست مى‏داند و هیچ برگى فرو نمى‏افتد مگر [اینکه] آن را مى‏داند و هیچ دانه‏اى در تاریکیهاى زمین و هیچ تر و خشکى نیست مگر اینکه در کتابى روشن [ثبت] است

اشارات مهم در این آیه

بخشی از مهم ترین موارد قابل دریافت از آیه مذکور چنین است:

1. استمرار در خلق

«یخلقکم» چون فعل مضارع است دلالت بر استمرار دارد. (5) خلقا من بعد خلق، پشت سر هم خلق کردن. (6) یا آفرینش های مکرر و پی در پی نه فقط دو آفرینش (7) بلکه ظاهرا می توان از آن سلسله ی مراحل مختلف زندگی داخل رحمی را دریافت. به نظر علمای اسلامی اشاره به سوره ی مؤمنون آیه ی 14 می باشد. یعنی نطفه سپس علقه سپس مضغه سپس عظاما سپس یکسر العظام لحما و سپس ینشی خلقا آخر. (8)

مراحل مختلف زندگی داخل رحمی از نظر علم جنین شناسی

مراحل مختلف باروری بسیار پیچیده و هر مرحله با نظم بسیار به دنبال هم می باشد به نحوی که اختلال در هر مرحله سبب عدم رشد یا صدمه بعدی به جنین می شود. زمانی قرآن آفرینش پی در پی و استمرار آن را بیان داشت که هنوز مراحل پیچیده و دقیق آن ناشناخته بود و سالها بعد ولکرکویتر (9) (1514- 1576 م) که به پدر علم جنین شناسی معروف شد، جزئیات مراحل جنین شناسی جوجه را توضیح داد، ولی هنوز مسائل ناشناخته ای در این زمینه وجود داشت و آنتونی ون لوون هوک (10) (1632- 1723 م) باور داشت که در داخل مایع منی، انسانی کامل ولی خیلی کوچک و میکروسکوپیک وجود دارد و پس از ورود به رحم مادر، بزرگ می شود. جنین شناسی امروزه می گوید که باروری زمانی صورت می گیرد که گامتهای مرد و زن با هم ترکیب شود این ترکیب (11) در ناحیه ای از لوله رحم بنام آمپولاری صورت می گیرد و تشکیل سلول تخم (12) را می دهند و مواد کروموزمی داخل سلول دوبل شده و تقسیم سلولی صورت می گیرد به نحوی که سه روز پس از باروری، سلول ها تشکیل یک توده کروی شکل شانزده سلولی به نام مرولا را می دهند. سپس این توده سلولی به دو لایه سلول تغییر شکل می دهد که به آن بلاستوسیست می گویند. این دو لایه سلولی بنام های توده سلولی داخلی (13) و توده سلولی خارجی (14) می باشند. توده سلولی داخلی بعدها جنین و پرده پوشاننده داخلی جنین به نام آمنیون را می دهد و توده سلولی خارجی بعدها تشکیل جفت و پرده پوشاننده خارجی جنین به نام کوریون را می دهد. روز 11- 12 پس از باروری بلاستوسیست داخل رحم جایگزین می شود. هفته سوم تا هشتم را اصطلاحا دوره رویانی یا امبریونیک یا اندام زایی (ارگانژنز) می گویند، در این مرحله تشکیل بافت ها و اندام های خاص رویان به وقوع می پیوندد. و در انتهای این دوره سیستم ارگان های اصلی بر پا می شود و شکل خارجی جنین قابل تشخیص است. از هفته نهم تا انتهای دوره زندگی داخل رحم را دوره جنینی یا فتال (15) می گویند که در این دوره اندام ها و بافت ها می رسند (16) و ارگان های تشکیل شده رشد می کنند. درحالت طبیعی طول مدت بارداری 266 روز یا 38 هفته از باروری (3- 155. Sadler) می باشد.

معنی لغوی ظلمه، عدم النور و جمع آن ظلمات است و منظور آن در این آیه البطن و الرحم و المشیمه است. و به نظر می رسد که منظور از ظلمات ثلاث، سه فضای تاریکی که جنین در آن قرار دارد و رشد و تکوین می یابد و غیر از اعمالی که قبلا برای آن ذکر شد، فضای تاریک در آن نیز ضروری است.



2. پوشش های جنینی

صاحب مجمع البیان در تفسیر «ظلمات ثلاث» معتقد است که منظور از آن ظلمه ی بطن -ظلمه ی الرحم- ظلمه ی المشیمه یا ظلمه ی الرجل -ظلمه ی الرحم- ظلمه ی البطن (17) می باشد ولی علامه طباطبایی معتقد است که با توجه به اشاره صریح قرآن: فی بطون امهاتکم، منظور از ظلمات ثلاث، ظلمه ی شکم و رحم و مشیمه است. (18)

بعضی علما منظور از ظلمه ی مشیمه را کیسه ی مخصوصی که جنین در آن قرار دارد و آن سه پرده ضخیم است که بر روی جنین کشیده می شود دانسته اند. (19)

2. 1. اهمیت پوشش های جنینی

ذکر ظلمات ثلاث در قرآن به نظر می رسد که سه لایه پوششی جنینی در داخل رحم مادر می باشد و شامل رحم و دو لایه پرده های پوشاننده جنینی باشد که نه تنها در حفاظت آن نقش دارد، بلکه از نظر بیولوژیکی فعال است و نه نتها در رشد و تکوین آن نقش دارد بلکه در ایجاد فضای تاریک دخالت دارد.

2. 1. 1. شکم

عضلات شکم در حفاظت مکانیکی محتویات شکمی و پس از بارداری که جنین رشد می کند و از داخل لگن به فضال شکم کشیده می شود، موثر است. در عین حال ساختمان الاستیکی آن مانع از رشد جنین نمی شود.

2. 1. 2. رحم

بافت پوششی رحم بافتی (آندومتر) بی همتا می باشد و دارای اعمال بسیار مهمی جهت بارداری می باشد. تماس سلول به سلول بین بلاستوسیست و آندومتر مادر پس از 6 روز پس از باروری انجام می گیرد. در این زمان، بلاستوسیست در تماس اپی تلیوم آندومتر قرار می گیرد. پس از آن بلاستوسیست به آندومتر می چسبد. به بافت پوششی رحم پس از بارداری دسیدوا می گویند که دارای اعمال ذیل است:

الف: پاسخ هورمونی و تغییرات شکل اندومتریوم جهت جایگزینی بلاستوسیست. یعنی در غیاب این تغییرات جایگزینی محال خواهد بود و حاملگی به وقوع نخواهد پیوست.

ب: بافت مخصوص ایمنولوژیکال است. زیرا بلاستوسیست یک جسم خارجی برای بافت های مادر به حساب می آید و در غیاب این عمل کرد، سیستم ایمنی مادر بر علیه این بافت خارجی عکس العمل نشان می داد و وی را دفع می کند.

ج: شریان های مارپیچی و مخصوص دسیدوا در تغذیه جنین نقش دارد.

د: دسیدوا موادی از جمله سیتوکین ها و فاکتورهای رشد را تولید می کند و به همین سبب در رشد و عملکرد جفت نقش دارد و از مرگ سلولی ممانعت می کند.

ذ: جفت خود از دو قسمت جنینی و مادری تشکیل می شود. قسمت مادری همان دسیدوای زیر ناحیه جایگزینی بلاستوسیست است.

2. 1. 3. پرده های جنینی

همان طور که قبلا گفته شد پرده داخلی که آمنیون نامیده می شود، فضایی پر از مایع پیرامون جنین تشکیل می دهد که با گذشت زمان آمنیون نیز رشد کرده تا به سطح داخلی کوریون می رسد و با تحلیل مایع موجود در فضای کوریونی که به آن سلوم خارجی سلومی گویند، این دو پرده در انتهای سه ماهه اول بارداری به هم می چسبند ولی به نحوی که پس از زایمان دو پرده قابل تشخیص هستند. اعمالی که به آمنیون نسبت می دهند شامل:

الف: سنتز کلاژن که آمنیون را می پوشاند و آن مسئول خاصیت کشیدگی این غشا است و در عین اینکه باعث تسهیل حرکات جنین می شود در حفاظت او نیز نقش دارد.

ب: از نظر متابولیکی فعال است و تولید موادی از جمله فاکتورهای رشد، پپتیدهای وازواکتیو و سیتوکین ها می شود. از جمله پپتیدها می توان از پپتید ناترویتیک (20) و هورمون آزاد کننده کورتیکو تروپین (21) که این مواد سبب شل شدن عضلات صاف رحم شده و از زایمان زودرس جلوگیری می کند و هم چنین این مواد در مراحل فیزیولوژیکی شامل تقسیم سلولی و متابولیسم کلیسم نقش دارد، که در مایع آمنیون وارد شده و توسط جنین بلعیده می شود.

ج: تولید مایع آمنیون (101- 3. Gray Gunningham)

3. تاریکی برای رشد جنین لازم است


معنی لغوی ظلمه، عدم النور و جمع آن ظلمات است و منظور آن در این آیه البطن و الرحم و المشیمه است. (22)
و به نظر می رسد که منظور از ظلمات ثلاث، سه فضای تاریکی که جنین در آن قرار دارد و رشد و تکوین می یابد و غیر از اعمالی که قبلا برای آن ذکر شد، فضای تاریک در آن نیز ضروری است.

ذکر ظلمات ثلاث در قرآن به نظر می رسد که سه لایه پوششی جنینی در داخل رحم مادر می باشد و شامل رحم و دو لایه پرده های پوشاننده جنینی باشد که نه تنها در حفاظت آن نقش دارد، بلکه از نظر بیولوژیکی فعال است و نه نتها در رشد و تکوین آن نقش دارد بلکه در ایجاد فضای تاریک دخالت دارد.

3. 1. نور مرئی از رشد جنین جلوگیری می کند

در مطالعات علمی که بر روی نور قابل رویت و رشد جنین حیوانات انجام شد، اثرات مهاری آن بر روی تکامل جنین های 2- 8 سلولی مشاهده شد که ارتباط قوی با طول مدت نور داشت. یوموکو اظهار داشت که در مراحل اولیه جنینی در معرض نور قرار گرفتن بر روی رشد جنین موثر است و توصیه کرده است که حفاظت جنین ها در معرض نور، در تمامی مراحل کار بر روی جنین از جمع آوری تا کشت آن الزامی است. (043- 1054. Umoka) ناکایاما ملاحظه کرد که جنین هامستر به نور قابل رویت بسیار حساس است و بیان کرد که در معرض نور قرار گرفتن حتی با زمان بسیار کم (یعنی حتی نیم دقیقه) باعث افزایش تولید پراکسید هیدروژن (23) که ماده ای سمی می باشد در جنین ها می گردد. (499- 510. Nakayma)