پیامبر لب بازگشود و این دو آیه را براى آنان تلاوت فرمود: یا اَیُّهَا النّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ اِنَّ زَلْزَلَةَ السّاعَةِ شَىْ‏ءٌ عَظیمٌ‏ یَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمّا اَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ کُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَى النّاسَ سُکارى‏ وَ ما هُمْ بِسُکارى‏ وَ لکِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدیدٌ اى مردم! از پروردگارتان پروا کنید، چر اکه زلزله [سخت‏] رستاخیز چیزى سهمگین است. 2 - روزى که آن [رویداد هراس‏انگیز] را مى‏بینید، هر زنِ شیردهنده‏اى، آن [کودکى‏] را که شیر مى‏دهد، [از شدت هراس‏] از یاد مى‏برد، و هر زن باردارى بار خویشتن را فرو مى‏نهد، و مردم را [بسان ]مستانى [بیگانه از خرد و اندیشه‏] بنگرى در حالى که آنان مست نیستند، اما عذاب [هول‏انگیز] خدا سخت [و وصف‏ناپذیر ]است. آرى، پیامبر این دو آیه تکان‏دهنده را بر مردم خواند و صداى گریه مجاهدان بود که در آن دل شب و آن دشت خسته و سوزان طنین افکند. آن شب مردم آن‏قدر گریه کردند و باران اشک از آسمان دیدگان بر دامان خویش فرو باراندند و ضجه زدند که به یادماندنى و بى‏سابقه بود، و بامداد آن شب به گونه‏اى از دنیا و ارزش‏هاى مادى دل‏ها گسسته و به زندگى بى‏رغبت شده بودند که کسى نه دل داشت تا زین بر روى مرکب نهد و نه بردارد و نه کسى انگیزه‏اى براى برافراشتن خیمه و چادر داشت. بله گروهى در اندوه فرو رفته بودند و گروهى مى‏نگریستند و دسته‏اى دیگر در اندیشه رستاخیز و آن روز هراس‏انگیز بودند.

نخست اینکه بهشت و دوزخ در باطن و درون این جهانند.

همانطور که در این عالم موجودات بسیاری هستند که با چشم و گوش و لامسه عادی و غیر مسلح قابل درک نیستند، نظیر امواج رادیویی که تا دستگاه گیرنده ای نباشد، صدائی از آن امواج به گوش ما نمی رسد. البته این مثال هر چند از جهاتی رسا نیست ولی برای مجسم ساختن چگونگی وجود بهشت و دوزخ، در باطن این جهان، مؤثر به نظر می رسد.

دیگر اینکه: عالم آخرت و بهشت و دوزخ، محیط بر این عالم است و به اصطلاح این جهان در شکم و درون آن جهان قرار گرفته است. درست همانند عالم جنین که در درون عالم دنیاست، زیرا می دانیم عالم جنین برای خود عالم مستقلی است، اما جدای از این عالمی که در آن هستیم نیست، بلکه در درون آن واقع شده است. عالم دنیا نیز نسبت به عالم آخرت همین حال را دارد، یعنی در درون آن قرار گرفته است و اگر می‏بینیم قرآن می‏گوید وسعت بهشت به اندازه وسعت آسمان ها و زمین است به خاطر آن است که انسان چیزی وسیع تر از آسمان و زمین نمی‏شناسد تا مقیاس سنجش قرار داده شود ، لذا قرآن برای اینکه وسعت و عظمت بهشت را ترسیم کند آن را به پهنه آسمان ها و زمین تشبیه کرده است و چاره‏ای غیر از این نبوده، همان طور که اگر کودکی که در شکم مادر قرار دارد، عقل می‏داشت و می‏خواستیم با او سخن بگوئیم باید با منطقی صحبت کنیم که برای او در آن محیط قابل درک باشد.

از آنچه گفتیم پاسخ این سؤال نیز روشن شد که اگر وسعت بهشت به اندازه زمین و آسمان ها است پس دوزخ کجا است ؟ زیرا طبق پاسخ اول دوزخ نیز در درون همین جهان قرار گرفته و وجود آن در درون این جهان منافاتی با وجود بهشت در درون آن ندارد (همانطور که در مثال امواج فرستنده صوتی ذکر شد) و اما طبق پاسخ دوم که بهشت و دوزخ محیط بر این جهان باشند جواب باز هم روشنتر است زیرا دوزخ می‏تواند محیط بر این جهان باشد و بهشت محیط بر آن و از آن هم وسیع تر.[

این آیه اشاره به بحثهاى مختلف گذشته درباره اتحاد و اتفاق و ایمان و کفر و امر به معروف و نهى از منکر و نتایج و عواقب آنها کرده ، مى فرماید: ((اینها آیات خدا است که بحق بر تو مى خوانیم )) تلک آیات الله نتلوها علیک بالحق ). سپس مى افزاید: آنچه بر اثر تخلف از این دستورات دامن گیر افراد مى شود، نتیجه اعمال خود آنها است ((و خداوند به هیچ کس ستم نمى کند))، (و ما الله یرید ظلما للعالمین ) بلکه این آثار شوم همان است که با دست خود براى خود فراهم ساختند. آیه بعد در حقیقت مشتمل بر دو دلیل بر عدم صدور ظلم و ستم از ناحیه خدا است نخست اینکه خدائى که مالک تمام هستى و موجودات این جهان مى باشد ظلم و ستم درباره او مفهومى ندارد، کسى تعدى بدیگرى مى کند که فاقد چیزى باشد که دیگران دارند. به علاوه ظلم و ستم درباره کسى مفهوم دارد که ممکن است بدون جلب رضایت او کارى صورت گیرد اما آن کس که تمام امور هستى از آغاز تا پایان به او باز مى گردد و هیچکس ‍ بدون اذن او نمى تواند کارى انجام دهد ظلم و ستم از ناحیه او ممکن نیست . قرآن مى گوید: ((و (چگونه ممکن است خدا ستمکند در حالى که ) آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است مال اوست و همه کارها به سوى او باز مى گردد))) و به فرمان اوست (و لله ما فى السموات و ما فى الارض و الى الله ترجع الامور).

اگر گوئید معنى «وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ»- ما بخدا تسلیم هستیم ایمان را میرساند پس اقرار بایمان در جمله پیش یعنى چه؟ گوئیم مراد اینست که ما تسلیم و مسلمانیم به اینکه نسبت بهر آنچه بما امر و نهى شده اطاعت و انقیاد داریم و همچنین آوردن کلمه مسلمون پس از آمنا از اینروست چون اهل ادیان مخالف اسلام همگى بایمان اقرار دارند ولى بلفظ اسلام اقرار نمیکنند و لذا فرموده:

وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ- ما مسلمانیم.

چگونگى انفاقها به دنبال آیات گذشته که درباره انفاق و بخشش در راه خدا و انتخاب اموال خوب براى این کار، توام با اخلاق و اخلاص بحث می کرد. در این دو آیه ، سخن از چگونگى انفاقها و علم خداوند نسبت به آن است . در آیه نخست مى فرماید: آنچه را که انفاق مى کنید یا نذرهایى که (در این زمینه کرده اید) خداوند همه آنها را مى داند (و ما انفقتم من نفقة او نذرتم من نذر فان الله یعلمه ). کم باشد یا زیاد، خوب باشد یا بد، از طریق حلال تهیه شده باشد یا حرام ، با اخلاص همراه باشد یا توأ م با ریا، همراه با منت و آزار باشد یا بدون آن باشد که خداوند دستور انفاق آن را داده است یا به وسیله نذر بر خود واجب کرده باشید، هر گونه باشد، خدا از تمام جزئیات آن آگاه است و جزاى آن را از خوب و بد به تناسب آن خواهد داد. و در پایان آیه مى فرماید: و ظالمان یاورى ندارند (و ما للظالمین من انصار). ظالمان در اینجا اشاره به ثروت اندوزان بخیل و انفاق کنندگان ریاکار، و منت گزاران و مردم آزاران است ، که خداوند آنها را یارى نمیکند و انفاق شان نیز در دنیا و آخرت یاورشان نخواهد بود. یا کسانى که به خاطر ترک انفاق به محرومان و تهیدستان هم به آنها ظلم کردند و هم به جامعه و هم به خویشتن . یا کسانى که انفاق ها را در محل شایسته خود به کار نگرفتند زیرا ظلم به معنى وسیع کلمه ، به معنى هر گونه کارى است که در غیر مورد خود انجام گیرد، و از آنجا که منافاتى در میان این معانى سه گانه نیست ممکن است هر سه در مفهوم آیه جمع باشد.