حجت‌الاسلام‌ والمسلمین «محمد والدمن»، مدیر بخش آموزش و پژوهش مرکز اسلامی امام علی(ع) در شهر وین اتریش و مترجم آثار اسلامی به زبان آلمانی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) با بیان این مطلب گفت: در ترجمه قرآن کریم به هر زبان، مشکلات زیادی وجود دارد که بعضی از این مشکلات میان همه زبان‌ها مشترک هستند و بعضی دیگر مختص بعضی از زبان‌ها؛ یک مترجم در زمینه ترجمه قرآن کریم به زبان آلمانی با مشکلات عدیده‌ای مواجه است که وجود فاصله میان فرهنگ اسلامی و قرآنی و فرهنگ کشورهای آلمانی‌زبان از آن جمله است.
وی در ادامه توضیح داد: وجود این فاصله میان این دو فضای فرهنگی، باعث می‌‌‌شود که فهم صحیح مفاهیم و جملات مختلف قرآنی صورت نگیرد. به‌عنوان مثال می‌توان به اولین آیه قرآن مجید یعنی «بسم الله الرحمن الرحیم» اشاره کرد. فهم این آیه، برای عرب‌زبانان و جوامع اسلامی غیر عرب‌زبان، مشکلی ندارد ولی در فضای فرهنگی زبان آلمانی، فهم این آیه چندان آسان نیست و آنچه از ترجمه «بسم الله» به زبان آلمانی برداشت می‌شود؛ مشابه آن چیزی است که در زبان فارسی از عبارت «به نام قانون» فهمیده می‌شود. یعنی انگار مسلمان با گفتن «بسم‌الله الرحمن الرحیم» نماینده تامّ‌الاختیار خداوند باشد و به نمایندگی خدا، کار را انجام می‌دهد.
والدمن همچنین افزود: عباراتی چون شراب، حورالعین، «جنّاتٌ تجری من تحتها الانهار» و غیره نیز برای یک آلمانی‌زبان نامفهوم است و به‌صورت طبیعی باعث سوء تفاهم افرادی می‌شود که در فضای فرهنگی زبان آلمانی رشد یافته‌اند و مترجم باید با دقت فراوان بکوشد تا معادل مناسبی را که معنای کلام قرآن را تغییر ندهد، در ترجمه خود به کار گیرد.

زبان‌های خارجی در برابر فصاحت زبان عربی قاصر هستند
وی در ادامه با اشاره به گستردگی خاص زبان عربی و عدم وجود معادل‌های مناسب در زبان آلمانی به عنوان یکی دیگر از مشکلات ترجمه قرآن به زبان آلمانی، گفت: زبان عربی و گستردگی این زبان برای بیان مفاهیم دینی، حالات قلبی و روحی، امور اخروی و صفات خداوند متعال، بسیار مناسب است؛ به گونه‌ای که شاید هیچ زبانی، مانند زبان عربی توانایی انتقال مفاهیم را در این سطح نداشته باشد، همین امر حتی متبحرترین و ورزیده‌ترین مترجمان را در ترجمه قرآن با مشکلات جدی مواجه می‌سازد.
والدمن افزود: کلمات یک زبان ممکن است با یکدیگر ارتباطات معنوی و یا لفظی داشته باشند که معادل آن‌ها در زبان دیگر آن ارتباط را ندارند و همین امر سبب می‌شود که به هنگام ترجمه یک جمله از قرآن به زبان دیگر که دارای کلمات مرتبط با هم هستند؛ این ارتباط از میان برود و کل معنای آن جمله به زبان مقصد منتقل نشود.
مدیر مرکز اسلامی امام علی(ع) در اتریش ادامه داد: به لحاظ گستردگی خاص زبان عربی، ترجمه مفاهیمی مانند «الرحمن»، «الرحیم» و مانند آن که در زبان عربی معنای خاصی دارند به زبان‌های دیگر غیرممکن است؛ مگر اینکه از کلمات و عبارات توضیحی برای بیان معنی آن‌ها استفاده شود.
حجت‌الاسلام والدمن تأکید کرد: البته برخی معتقدند که این‌گونه مفاهیم را نباید به آلمانی و دیگر زبان‌ها ترجمه کرد و آن‌ها را به همان صورت عربی در متن ترجمه وارد کرد که برخی مترجمان این کار را انجام داده‌اند و در آخر ترجمه، لغت‌نامه‌ای را ارائه کرده‌اند که در آن، این کلمات عربی توضیح داده شده است؛ اما نظر به اینکه ارائه یک لغت‌نامه همان کار یک ترجمه تحت‌اللفظی را می‌کند، بهتر است که مفهومی که در لغت‌نامه آورده شده، در خود ترجمه آیات به کار رود.
وی در ادامه گفت: چنانچه بیان شد، میان فضای فرهنگی کشورهای آلمانی‌زبان و فرهنگ قرآن فاصله زیادی وجود دارد، علاوه بر آن باید اضافه کرد که اکثریت مردم ساکن کشورهای آلمانی‌زبان غیرمسلمان هستند و البته شاید بتوان گفت که این فاصله فرهنگی، ناشی از همان غیرمسلمان بودن آن‌ها است.
والدمن افزود: یک مترجم باید توجه داشته باشد که مردم فضای فرهنگی آلمانی‌زبان، غیر مسلمان هستند و طبیعتاً به این فاصله فرهنگی، فاصله عقیدتی، فاصله در ارزش‌های اخلاقی، فاصله در طرز تفکر و غیره نیز اضافه می‌شود.
وی تأکید کرد: از این رو یکی از ضروریات ترجمه، در نظر گرفتن این نکته است و مترجم، باید توجه داشته باشد که مفاهیمی مانند تقوا، عفت، عبودیت، تواضع و امثال آن، ضرورتاً همان ارزشی که در فرهنگ قرآنی و اسلامی از آن برخوردار هستند، در فضای فرهنگی زبان آلمانی، ندارند. در همین رابطه باید توجه داشت که از دوران رنسانس به بعد، در کشورهای اروپایی، تغییری در ارزش‌ها نیز رخ داده که این تغییر ارزش‌ها به‌خصوص در ده‌های اخیر در کشورهای اروپایی، از جمله کشورهای آلمانی‌زبان نمود پیدا کرده است، بدین سان که مفاهیمی مانند تقوا، عبودیت، فروتنی، عفّت و امثال آن، در فضای فرهنگی زبان آلمانی، به لحاظ ارزشی رنگ باخته، و حتی تبدیل به ضد ارزش و مجسّم کننده نوعی نفاق شده‌اند.
حجت‌الاسلام والدمن در ادامه گفت: در نظر گرفتن این امر، از دو جهت حائز اهمیت است؛ یکی از جهت برگرداندن صحیح مفاهیم، تا مخاطب در مواجهه با مفاهیمی که حاوی ارزش مثبت یا منفی اخلاقی است، همان ارزش مثبت یا منفی را درک کند و دیگر از جهت اینکه مترجم زیاده‌روی نکند و به‌گونه‌ای مفاهیم اخلاقی را ترجمه نکند که رنگ اصلی خود را از دست بدهد؛ مثلاً به فرض اینکه مردمی تقوا را بد، بدانند و مترجم نتواند تقوا را به‌گونه‌ای ترجمه و تعریف کند که مفهوم و ارزش اصلی خود را برساند، نباید واهمه‌ای از این داشته باشد که بگوید، قرآن کریم، انسان را به سوی تقوا فرامی‌خواند.
وی گفت: در نظر گرفتن این مسئله، امر بسیار خطیری است که تنها از افرادی برمی‌آید که هم با فرهنگ قرآنی و هم با فرهنگ کشورهای آلمانی‌زبان، آشنایی کافی داشته باشند، در این میان رسالت مترجم قرآن، توجه به اصل تفاوت‌های فرهنگی و احیای همین ارزش‌ها است.

لزوم در نظر گرفتن مخاطب آلمانی زبان در ترجمه قرآن
والدمن ادامه داد: البته ممکن است، کسی عنوان کند که لازم نیست قرآن را برای غیر مسلمانان ترجمه کنیم، بلکه همین که قرآن را برای افراد مسلمان، به آلمانی برگردانیم، کافی است. در پاسخ این مطلب باید گفت که چنین نیست، و تنها در نظر گرفتن ذهنیت اسلامی برای ترجمه قرآن کریم، کافی نیست، زیرا اولاً بسیاری از مسلمانان، آشنایی کافی با تعالیم اسلامی ندارند، ثانیاً بسیاری از افراد غیر مسلمان، علاقمند به آشنایی با قرآن کریم هستند و با درک صحیح فرامین قرآن کریم، ممکن است دیدگاهشان نسبت به اسلام تغییر کند، ثالثاً اسلام در کشورهای آلمانی‌زبان در حال گسترش است، پس ترجمه قرآن کریم، باید به گونه‌ای باشد که افرادی را که هنوز مسلمان نیستند ولی در راه اسلام هستند، مورد خطاب قرار دهد تا بتوانند از ترجمه آلمانی قرآن کریم استفاده کنند. و بالاخره اینکه اگر در ترجمه قرآن کریم، تنها ذهنیت افراد مسلمان آشنا به فرامین قرآنی، مورد توجه قرار دهیم، راه برای افراد معاند و سود‌جو، جهت تشویش اذهان مردم و سوء استفاده، باز می‌ماند و عملاً به دست دشمنان اسلام بهانه داده می‌شود.
وی در ادامه افزود: پس ترجمه قرآن کریم به زبان آلمانی باید به‌گونه‌ای باشد که هم مسلمانان آشنا به فرامین و تعالیم اسلامی و هم افرادی که با آن کاملاً نا آشنا هستند، مورد خطاب قرار گیرند تا مفهوم صحیحی از آیات قرآن کریم برداشت کنند. البته جمع نمودن این ابعاد در یک ترجمه، ممکن است کار بسیار مشکلی باشد، مخصوصاً در بعضی آیات کلام الله مجید که از پیچیدگی‌های خاصی برخوردار است اما با این حال مترجم باید نهایت دقت خود را در این امر به کار گیرد.
این مترجم آثار اسلامی به زبان آلمانی در ادامه توضیح داد: یکی دیگر از مشکلاتی که در ترجمه با آن مواجه می‌باشیم، فصاحت و بلاغت کلام الله مجید است. این امر به‌خصوص در سوره‌ها و آیاتی که از لحن و نثر خاصی برخوردار هستند، مشکل آفرین است؛ به‌گونه‌ای که در ترجمه قرآن به زبان آلمانی (مانند دیگر زبان‌ها) نمی‌توان هم نثر و هم معنی را حفظ کرد. پس ترجمه زبان آلمانی یا حاوی معنی ولی فاقد نثر خواهد بود و یا بر عکس. این امر باعث می‌‌شود که هر ترجمه‌ای که بخواهد ارائه شود، نتواند منعکس کننده اعجاز قرآن در بُعد فصاحت و بلاغت باشد.
وی همچنین با اشاره به گذشت قرون متمادی از نزول قرآن کریم گفت: این فاصله زمانی نیز به نحوی در ترجمه و تفهیم معنی والای قرآن کریم و اعجاز آن به مردم غیر عرب‌زبان مشکل آفرین است و مشکل آنجا است که مردم عصر حاضر با بسیاری از مسائلی که قرآن کریم آن‌ها را بیان می‌کند، آشنایی کامل دارند. از این جمله، مسائلی است مانند شناور بودن کُرات در فضا، نفوذ بشر در فضا، از بین رفتن کوه‌ها، سبعاً شداداً بودن جوّ زمین (بر اساس تفسیری که این مفهوم بر جوّ زمین اطلاق می‌شود) و بسیاری از موضوعات دیگر. آشنا بودن مردم به این مسائل از یک طرف باعث می‌شود تا این مسائل چندان مهم تلقی نشود و شاید هم پیش پا افتاده اطلاق شود، در صورتی که این مسائل، حدود 14 قرن پیش بیان شده و یکی از ابعاد اعجاز قرآن کریم به حساب می‌آید.
حجت‌الاسلام محمد والدمن تأکید کرد: بنابراین مترجم باید به گونه‌ای قرآن را ترجمه کند که اعجاز و پیش‌گویی‌های علمی این کتاب آسمانی 1400 ساله، که امروز به مسائل علمی ملموس و بعضاً پیش پا افتاده‌ای برای مخاطب تبدیل شده، به خوبی از سوی مخاطب درک شود.
وی گفت: البته، از طرف دیگر هم مردم 14 قرن پیش، بسیاری از معانی آیات را درک نمی‌کردند چون با معانی که بالا ذکر نمودیم به طور کامل بیگانه بودند. ولی بشر امروزی، این معانی را به خوبی درک می‌‌کند پس مترجم باید آیاتی را که حاوی این گونه مطالب هستند، به‌گونه‌ای صحیح بیان کند، تا مردم دچار سوء فهم شوند.
حجت‌الاسلام محمد والدمن، روحانی اتریشی‌تبار مرکز اسلامی امام علی(ع) شهر وین، در سال ۱۳۶۱ش به دین اسلام (مکتب شیعه اثنی عشری) گروید و در همان سال به شوق فراگیری علوم و معارف اسلامی به ایران آمد و وارد حوزه علمیه قم شد و تا سال ۱۳۶۶ به صورت پیوسته در حوزه علمیه به تحصیل پرداخت. وی در سال ۱۳۸۰ موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی و سپس دکترای رشته قرآن و حدیث شد. وی تاکنون مقالات اسلامی متعددی که عمدتاً به زبان آلمانی هستند، تألیف کرده و در کنار تهیه مقالات، برای تأمین نیازهای مسلمانان اتریشی، به ترجمه تفسیری از قرآن از زبان فارسی به آلمانی نیز پرداخته است.