توضیح : مؤید این معنا این است که: خداى تعالى در چند جا از کلام عزیزش از وارد شدن هر یک از روز و شب در دنبال دیگرى، تعبیر به «ایلاج- داخل کردن» کرده، از آن جمله فرموده: «یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ» (حج/61) و وقتى وارد شدن روز بعد از شب، ایلاج و ادخال روز در شب باشد، قهرا آمدن شب به دنبال روز به طور ناگهانى نیز، اخراج روز از شب خواهد بود، البته هم آن ادخال اعتبارى است، و هم این اخراج.
و گویا ظلمت شب بر مردم احاطه کرده، و آنان را در برگرفته ناگهان روز این روپوش را پاره مى‏کند و داخل ظلمت شده، نورش به تدریج همه مردم را فرا مى‏گیرد، و در هنگام غروب به ناگاه بار دیگر شب چون روپوشى روى مردم مى‏افتد، و ظلمتش همه آن جاهایى را که نور روز گرفته بود، مى‏گیرد، پس در حقیقت در این تعبیر نوعى استعاره به کنایه به کار رفته است.
و شاید همین وجهى که ما براى آیه ذکر کردیم کافى باشد، و احتیاجى به نقل بحث‏هاى طولانى که دیگران در معناى «سلخ نهار از لیل» و سپس ناگهان رسیدن شب، ایراد کرده‏اند نباشد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : علامه طباطبایی: آلوسى در تفسیر روح المعانى (ج 23، ص 22) این حدیث را نقل کرده، و آن گاه گفته است: «در استدلال به آیه اشکالى روشن است، و اما پاسخ على بن موسى از نظر حساب تا اندازه‏اى درست است، و نظر منجم‏ها نیز این است که ابتداى دوره فلک از نصف النهار شروع شده، و این با گفته على بن موسى (علیه السّلام) مطابق است و آنچه در مظنه ما قوى است این است که: این خبر از اصلش درست نیست، و حضرت رضا (علیه السّلام) اجل از آن است که آن طور که خبر مزبور مدعى آن بود به آیه شریفه استدلال کند».
ولى آقاى آلوسى نتوانسته حقیقت معناى شب و روز را بفهمد، و گر نه به روایت اشکال نمى‏کرد.
توضیح اینکه: شب و روز دو مفهوم متقابلند، و تقابل آن دو، تقابل عدم و ملکه است، نظیر تقابلى که بین دو مفهوم کورى و چشم هست، چون همانطور که کورى به معناى مطلق نبود چشم نیست، و به همین جهت به دیوار که چشم ندارد نمى‏گوییم کور، بلکه کورى عبارت از نبود چشم در چیزى است که مى‏بایست چشم مى‏داشت، مانند انسان.
بى‏نورى شب نیز همین طور است، یعنى کلمه «شب» به معناى مطلق عدم نور نیست، بلکه به معناى زمانى است که در آن زمان ناحیه‏اى از نواحى زمین از خورشید نور نمى‏گیرد. و پر واضح است که چنین عدمى (عدم ملکه) وقتى تحقق مى‏یابد، که ضد آن یعنى ملکه قبلا وجود داشته باشد، تا نسبت به آن تعین پیدا کند، چون اگر در عالم چیزى به نام چشم نمى‏بود، کورى هم تحقق نمى‏یافت، و نیز اگر در عالم چیزى به نام روز نمى‏بود، شب هم معنا نمى‏داشت.
پس در معناى مطلق شب بدان جهت که به خاطر آن شب شده است، مسبوق بودن به روز خوابیده. هر جا کلمه «شب» بدون قید گفته شود، هر شنونده مى‏فهمد که قبل از آن روزى بوده است. و جمله «لَا اللَّیْلُ سابِقُ النَّهارِ» هر چند که ناظر به ترتبى است که در میان روز و شب فرض مى‏شود، و اینکه روزى و شبى هست، و دنبالش روزى و شبى و هر چند که هیچ یک از این شب‏ها جلوتر از روزى که چسبیده بدانست نیست و لیکن خداى تعالى در جمله «وَ لَا اللَّیْلُ سابِقُ النَّهارِ» مطلق شب را در نظر گرفته و تقدم آن را بر مطلق روز نفى کرده، و خلاصه نمى‏خواهد بفرماید: هیچ یک از شب‏هایى که در این سلسله و ترتیب قرار دارد، جلوتر از روزى که در ترتیب قبل از آن واقع است، نیست.
پس حکم در آیه مبنى است بر مقتضاى طبیعت شب و روز، بر حسب تقابلى که خداوند بین آن دو قرار داده، و از آن حکم انحفاظ ترتیب در تعاقب شب و روز استفاده شده است، چون هر شبى که فرض کنى عبارت است از نبود روزى که این شب بعد از آن فرا رسیده، و قهرا جلوتر از آن روز نمى‏شود.
حضرت رضا (علیه السّلام) هم در آنجا که بعد از ذکر آیه «وَ لَا اللَّیْلُ سابِقُ النَّهارِ» فرمود: «روز، قبل از شب بوده»، اشاره به این معنا کرده، یعنى جلوتر قرار گرفتن روز از شب به همین است که: قبل از آن خلق شود، نه آن طور که توهم مى‏شود که اول روزها و شبها موجود بوده، و سپس براى هر یک محلى معین شده است.
و اما اینکه گفت: «و اما پاسخ على بن موسى (علیه السّلام) از نظر حساب فى الجمله و تا اندازه‏اى درست است»، معنى جمله «تا اندازه‏اى» معلوم نیست، با اینکه کلام آن جناب صد در صد درست است، و وجهى است تمام که مبتنى بر مسلم دانستن اصول علم نجوم است که در فرض مسلم بودن آن، کلام امام بالجمله درست است، نه فى الجمله.
و همچنین اینکه گفت: «نظر منجم‏ها نیز این است که: ابتداى دوره فلک از نصف النهار شروع شده، و این با گفته على بن موسى (علیه السّلام) مطابق است»، معناى درستى ندارد، براى اینکه: دایره نصف النهار که دایره‏اى است فرضى که از دو قطب شمال و جنوب مى‏گذرد و نقطه موهوم سومى است در بین این دو نقطه که غیر متناهى است و جاى معینى در آسمان ندارد تا بودن آفتاب در آن نقطه براى زمین روز باشد، نه در نقاط دیگر (بلکه براى دور کره زمین از مشرق به مغرب نقاط غیر متناهى مى‏شود فرض کرد که همه آنها نصف النهار باشد، هم چنان که مى‏بینیم در هر ثانیه که تصور کنیم آفتاب در نصف النهار افقى قرار دارد، و در ثانیه بعد در نصف النهار افق دیگرى است. «مترجم»). [ بستن توضیحات ]