79) کلمه (وراء) به معنای پشت سر است و ظرفی است در مقابل ظرفی دیگر که همان روبروی آدمی است که به آن (قدام) و (امام) می گویند ولیکن گاهی کلمه (وراء) بر جوی که در آن جو دشمنی خود را پنهان کرده است و آدمی از آن غافل باشد اطلاق می شود هر چند که پشت سر نباشد، بلکه روبرو باشد. و نیز بر جهتی که در آن چیزی باشد که آدمی از آن روگردان است و یا در آن چیزی باشد که آدمی را از غیر خودش به خودش مشغول می کند، هر چند که پشت سر نباشد. کانّه آدمی روی خود را از آن چیز به طرف خلاف آن بر می گرداند، همچنانکه خداوند تعالی هر سه معنا را استعمال کرده و فرموده است: «فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ» (مؤمنون/7) و نیز فرموده است: «وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ» (شوری/51) و نیز فرموده است: «وَ اللَّهُ مِنْ وَرائِهِمْ» (بروج/20). [ نظرات / امتیازها ]

80) از نظر سیاق و از نظر جمله (وَ ما فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی) که خواهد آمد به طور روشن چنین به ‌نظر می رسد که مراد از (خشیت) به طور مجاز، پرهیز از روی رأفت و رحمت باشد نه معنای حقیقی اش که همان تاثر قلبی خاص است چون خداوند تعالی در آیه «لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ» (احزاب/39) معنای حقیقی خشیت را از انبیای عظامش نفی کرده است. [ نظرات / امتیازها ]

80) بطور روشن چنین به ‌نظرمی رسد که منظور از جمله (أَنْ یُرْهِقَهُما طُغْیاناً وَ کُفْراً) این باشد که پدر و مادر خود را اغوا نماید و از راه تاثیر روحی وادار بر طغیان و کفر کند. چون پدر و مادر محبت شدید نسبت به فرزند خود دارند و نیز فرزند نامبرده پدر و مادر را با طغیان و کفر خود ارهاق کند یعنی طاغی و کافر کند نه اینکه به آن ها تکلیف کند که طاغی و کافر شوند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

81) مقصود از اینکه فرمود: «ما خواستیم خداوند به جای این فرزند، فرزندی دیگر به آن دو بدهد که از جهت زکات (طهارت) بهتر از او باشد.» این است که از جهت صلاح و ایمان بهتر از او باشد. چون در مقابل طغیان و کفر که در آیه قبلی بود همان صلاح و ایمان است. اصل کلمه (زکات) به طوری که گفته شده است طهارت و پاکی است. و مراد از اینکه فرمود: «نزدیک ‏تر از او از نظر رحم باشد» این است که از او بیشتر صله ‌رحم کند و بیشتر فامیل دوست باشد و به همین جهت پدر و مادر را وادار به طغیان و کفر نکند.اما اگر بگوییم: «یعنی مهربان ‏تر به پدر و مادر باشد» با جمله (اقرب منه) مناسب‏ نیست چون معمولا نمی گویند در مهر و محبت نزدیک ‌تر باشد. معنای قبلی مناسب ‏تر است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

82) بعید نیست که از سیاق استظهار شود که مدینه (شهر) مذکور در این آیه غیر از آن قریه ‏ای بوده است که در آن دیواری مشرف به خرابی دیدند و بنایش کردند، زیرا اگر مدینه همان قریه بوده است دیگر زیاد احتیاج نبود که بفرماید: «دو غلام یتیم در آن بودند» پس گویا عنایت بر این بوده است که اشاره کند بر اینکه دو یتیم و سرپرست آن دو در قریه حاضر نبوده‏ اند.
ذکر یتیمی دو پسر و وجود گنجی متعلق به آن دو در زیر دیوار و این معنا که اگر دیوار بریزد گنج فاش گشته و از بین می رود و اینکه پدر آن دو یتیم مردی صالح بوده است همه زمینه‏ چینی برای این بوده است که بفرماید: «فَأَرادَ رَبُّکَ أَنْ یَبْلُغا أَشُدَّهُما وَ یَسْتَخْرِجا کَنزَهُما» و جمله (رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ) تعلیل این اراده است. [ نظرات / امتیازها ]

82) عبارت «وَ ما فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی» کنایه است از اینکه حضرت خضر (علیه السلام) هر کاری که کرده است به امر دیگری یعنی به امر خداوند سبحان بوده است نه به امر نفسش. [ نظرات / امتیازها ]

82) در اول سوره آل عمران هم گذشت که تاویل در عرف قرآن عبارت است از حقیقتی که هر چیزی متضمن آن است و وجودش مبتنی بر آن و برگشتش به آن است مانند تاویل خواب که به معنای تعبیر آن است و تاویل حکم که همان ملاک آن است و تاویل فعل که عبارت از مصلحت و غایت حقیقی آن و تاویل واقعه علت واقعی آن است و همچنین است در هر جای دیگری که استعمال ‌شود. پس اینکه فرمود: «ذلِکَ تَأْوِیلُ ما لَمْ تَسْطِعْ ...» اشاره ‏ای است از حضرت خضر (علیه السلام) به اینکه آنچه برای وقایع سه‏ گانه تاویل ‌آورد و عمل خود را در آن وقایع توجیه‌ نمود سبب حقیقی آن وقایع بوده است نه آنچه که موسی از ظاهر آن قضایا فهمیده بود چه آن جناب از قضیه کشتی تسبیب هلاکت مردم، و از قضیه کشتن آن پسر قتل بدون جهت، و از قضیه دیوارسازی سوء تدبیر در زندگی را فهمیده بود. [ نظرات / امتیازها ]

79) تفسیر فخر رازی (ج 21، ص 162) گفته است: «حضرت خضر (علیه السلام) در کلام خود ادبی زیبا نسبت به پروردگار خود رعایت‌ کرده است و آن قسمت از کارها را که خالی از نقص نبوده است را به خود نسبت داده است. مثلا گفته است: «فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِیبَها» و آنچه انتسابش هم به خود و هم به خداوند جائز بوده است را با صیغه متکلم مع الغیر تعبیرکرده است. مثلا گفته است: «فَأَرَدْنا أَنْ یُبْدِلَهُما رَبُّهُما» و یا فرمود: «فخشینا» و آنچه که مربوط به ربوبیت و تدبیر خداوند تعالی بوده است را به ساحت مقدس او اختصاص داده است و فرمود: «فَأَرادَ رَبُّکَ أَنْ یَبْلُغا أَشُدَّهُما»». [ نظرات / امتیازها ]

79) 1 پس از سه بار اعتراضِ موسى به معلمش و نقض مقررات آموزشى، معلم تصمیم گرفت که از او جدا شود معلم قبل از جدایى، اسرار وقایع قبلى را براى موسى بیان کرد تا فهم این حوادث، کلیدى براى پاسخ پرسش هاى او باشد
2 در این آیه بیان شده که کار سوراخ کردن کشتى هرچند ظاهراً زننده بود و موسى را به اعتراض واداشت اما هدف و حکمتى در برداشت؛ یعنى معلم مى خواست کشتى مستمندان به دست پادشاه ستمگر نیفتد؛ ازاین رو آن را معیوب کرد تا آن پادشاه از این کشتى معیوب صرف نظر کند
3 برخى مفسران گفته اند که معلم براساس قاعده ى «اَهم و مهم» این کار را کرد؛ یعنى آسیب جزئى به کشتى مستمندان کار بدى بود، اما او با انجام این کار بد از کار بدترى جلوگیرى کرد و اگر صاحبان کشتى از این کار اطلاع مى یافتند، رضایت مى دادند
4 «وَراء» در اصل به معناى پشت سر است، اما در این جا مقصود آن است که پادشاه ستمگر در کمین کشتى مستمندان بود و خطر در نزدیکى آنان بود
5 «مساکین» در اصل به معناى سکون، ضعف و ناتوانى و گاهى به معناى فقر شدید مالى است و در این جا مقصود کسى است که مالک چیزى باشد، اما جواب گوى نیازهاى او نباشد البته ممکن است مقصود از واژه ى مسکین در این جا فقر قدرت باشد [ نظرات / امتیازها ]

82) 1 در آیات پیشین بیان شد که موسى و معلم او به شهر ناصره رسیدند و از مردم آنجا درخواست غذا کردند، ولى کسى آنان را مهمان نکرد، با این حال معلم موسى، دیوار شکسته اى را در آن شهر تعمیر کرد و هیچ اُجرتى نگرفت و موسى به این کار او اعتراض کرد
2 ایمان، نیکوکارى و شایستگى پدر و مادر آن دو یتیم باعث شد که گنج آنها در زیر دیوار محفوظ بماند یعنى خدا براساس رحمت خویش به بنده ى صالحش دستور مى دهد که دیوار شکسته ى آنها را بازسازى کند، تا گنج آنان به خطر نیفتد
3 مفسران در مورد گنجى که زیر دیوار بود، گفته اند که جنبه ى معنوى این گنج مهم تر از جنبه ى مادى اش بود؛ یعنى براساس احادیث شیعه و سنى، این گنج حاوى لوحى بود که در آن کلمات حکمت آمیزى نوشته شده بود و در برخى احادیث آمده است که این لوح از طلا بود [ نظرات / امتیازها ]