اینکه در ترجمه (یعذب من یشاء و یغفر لمن یشاء) (خدا هرکه را بخواهد عذاب می کند و هرکه را بخواهد میبخشد) آورده شده است این شبهه را ایجاد می کند که نقش انسان در این زمینه چه خواهد بود؟ اگر خدا بخواهد ببخشد یا عذاب کند و تنها خواسته خدا ملاک باشد پس انسان چه نقشی دارد؟ برای پاسخ به این شبهه باید گفت که در توضییح و تبیین یک آیه باید به کل قران مراجعه شود و منطق حاکم بر قران را ملاک قرار دهیم و با جمعبندی ایات دیگر به فهم یک ایاه برسیم - خدای متعال در ایاه ۴۴ سوره یونس می فرماید (إِنَ‌ اللَّهَ‌ لاَ یَظْلِمُ‌ النَّاسَ‌ شَیْئاً وَ لٰکِنَ‌ النَّاسَ‌ أَنْفُسَهُمْ‌ یَظْلِمُونَ‌
خداوند هیچ به مردم ستم نمی‌کند؛ ولی این مردمند که به خویشتن ستم می‌کند! . و یا در آیه 51 سوره انفال می فرماید: «و ان الله لیس بظلام للعبید؛ و اینکه باید بدانید خدا هرگز به بندگان خود ظلم نمی کند» - پس خواسته خدا در عذاب و ببخشش بدون رعایت عملکرد انسان نخواهد بود و این عذاب و بخشش بدون ظلم کردن به انسان از سوی خدا انجام می شود.

۱- ظلم می تواند به خدا باشد که با انجام ندادن دستوران و کفران نعمت صورت گیرد و یا می تواند بر خودش باشد و یا ظلم به دیگران . اما سیاق ایه که در ادامه ایه محاربه امده نشان می دهد در اینجا ظلم به دیگران است. ۲- امدن کلمه ( فمن ) نشان از کمی فاصله از وقوع ظلم تا انجام توبه دارد یعنی انسان بعد از اینکه ظلمی انجام داد و عذاب وجدان گرفت و تصمیم به بازگشت نمود، فاصله زیادی بین عمل ظلم و توبه نباشد. ۳- ( یتوب ) در اصل نشان می دهد که خدا بسوی او توجه می کند . بعبارت دیگر وقتی انسان به خدا توجه کرد خدا نیز بسوی او توجه می کند و چه مقامی بالاتر از این که خدا به انسان توجه کند ۴- اوردن صفات غفور رحیم نشان از این می دهد که درصورتیکه انسان توبه نماید و عملش را اصلاح کند خداوند نه تنها ان عمل را می بخشد بلکه از صفحه اعمال پاک می کند بگونه ایکه گویی چنین عملی مرتکب نشده بوده و معنی واقعی غفران به همین جهت است . تفاوت بخشش خدا با بخشش انسان در همین نکته است که خدا می بخشد و از یاد می برد ولی انسان میبخشد ولی فراموش نمی کند . ( جمله معرفی از نلسون ماندلا است که در مورد زندانبانان و شکنجه کنندگانش گفته که من آنها را می بخشم ولی فراموش نمی کنم ) . ۵- نکته پر اهمیت در این ایه اشاره به ( اصلح ) است و می دانیم برخی گناهان و ظلم ها وجود دارد که نمی شود عین آن را اصلاح کرد مثلا مال دزدی را می شود به مال باخته برگرداند ولی ایا می شود هتک حرمت در تجاوز به عنف را جبران کرد ؟ مسلما اینگونه نیست پس در اینجا هدف تلاش و حرکت برای اصلاح و رسیدن به وضعیتی است که در توان انسان برای جبران وجود دارد. بعبارتی انسان ظالم تواب باید بدنبال راه مناسبی باشد تا صدمات و خسارات مادی و معنوی وارد کرده به دیگران را در حد توان و وسع خود برطرف نماید و مهم همین تلاش است و نباید انتظار معکوس شدن عین عمل باشیم که در خیلی از موارد برگشت پذیر نیست و نخواهد بود مخصوصا ضرر های معنوی و فشارهای روحی و روانی، هتک آبرو و ... .

۱- استفاده از کلمات مضارع یحاربون و یسعون نشان میدهد که مراد از ایه افرادی هستند که دائما مشغول دشمنی با خدا و رسول و فساد در زمین هستند نه افرادی که فقط یک بار خطایی کرده باشند.۲- حرف ( و ) در بین یحاربون ... و یسعون نشان میدهد مراد ایه اعمالی است که جنبه عمومی دارد و خطاهای فردی در برابر دستورات الهی و رسول جزء این ایه نیست بلکه خطاهاو مخالفتهاییکه جنبه عمومی داشته باشد را شامل می شود. ۳- بیان ۴ نوع مجازات نشان از نسبی بودن جرم دارد که با توجه به شدت انجام هر عمل یکی از آنها قابلیت اجرا پیدا می کند اما از آنجا که جرم جنبه عمومی داشته لذا هدف از اجرای حکم نیز عبرت آموزی برای فرد و جامعه و جلوگیری از تکرار و اشاعه آن است لذا در اجرای هر یک ملاک بازدارندگی برای فرد و بقیه جامعه خواهد بود. ۴- مجازات دنیوی با عذاب اخروی متفاوت است هم از لحاظ کیفیت و هم کمیت . ۵- مجازات دنیوی مانع از عذاب اخروی نخواهد بود. ۶- با توجه به فساد در زمین مشخص دستور تبعید از همان ارض مشخص داده شده است . ۷- برخی از خطاها هم عقوبت دنیوی دارد و هم عقوبت اخروی