کلمه «بقیه» به معناى باقى است و مراد از آن، سودى است که از معامله براى فروشنده بعد از تمام شدن معامله باقى مىماند و آن را در مصارف زندگى و در حوایجش خرج مىکند.
گو اینکه مبادله در اولین بار که باب شد براى این نبود که صاحب کالا در معامله چیزى اضافه بر ارزش کالا بگیرد، و به اصطلاح سود ببرد، الان هم قصد اولى متعاملین این نیست بلکه قصد اول این است که مثلا زارعى که حاصل خود را برداشته زاید بر مقدار احتیاج خود و خانوادهاش را بدهد و در ازاى آن چیزهایى که دیگران به دست آورده و بیش از مقدار حاجتشان دارند بگیرد تا در نتیجه همه افراد مجتمع همه حوایج ضرورى خود را دارا شوند قصد اولى از مبادله این بوده و اکنون نیز همین است.
توضیح : ولى رفته رفته عمل دادوستد حرفهاى شد به نام تجارت، و افرادى این را کار رسمى و ممر معیشت خود کردند یعنى یک کالا و یا انواع مختلفى کالا را از دیگران مىخرند (نه اینکه خود بسازند و تولید کنند) و آن گاه آن را با بهایى بیشتر در اختیار دیگران (که به آن متاعها احتیاج دارند) قرار مىدهند و از بهاى بیشتر هر کالا مقدارى به سرمایه خود مىافزایند، دیگران نیز به دادن آن بهاى بیشتر راضى هستند زیرا او در تهیه انواع مختلف کالا (از نقاط دور و نزدیک و همچنین در نگهدارى و توزیع آن بین مشتریهایش) زحمت مىکشد مشتریان نیز بهاى بیشتر را بخاطر همین زحمات او مىدهند چون او با این عمل خود امر دادوستد را براى آنان آسان مىسازد، پس تاجر در تجارتش ربحى مشروع دارد، ربحى که مجتمع به مقتضاى فطرتش به دادن آن راضى است زیرا همانطور که گفتیم او از نقاط مختلف، اجناس مختلف و کالاهاى مورد حاجت مجتمع را گرد مىآورد و راه افراد مجتمع را نزدیک مىکند.
بعضی از مفسرین (مجمع البیان، ج 5، ص 187، چاپ ایران) گفتهاند: اشتراط به ایمان در جمله «إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ- اگر ایمان دارید» براى این است که بفهماند اشتراط ایمان تنها براى علم به صحت کلام خداى تعالى است نه براى اصل آن کلام، یعنى در حقیقت خواسته است بفرماید: اگر ایمان داشته باشید علم پیدا مىکنید و مىفهمید که سخن من درست است و بقیة اللَّه برایتان بهتر است.
بعضى دیگر (مجمع البیان، ج 5، ص 187، چاپ ایران) گفتهاند: معناى آیه این است که ثواب اطاعت خدا براى شما بهتر است اگر مؤمن باشید. و معلوم است که این مفسر بقیة اللَّه را به معناى ثواب آخرتى خداى تعالى گرفته، و نیز معلوم است که خداى تعالى به کسى ثواب اطاعت مىدهد که ایمان داشته باشد.
بعضى دیگر نیز معانى دیگرى براى شرط مورد بحث کردهاند.
[ بستن توضیحات ]