الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً (46)
الْمالُ وَ الْبَنُونَ: مالها و فرزندان، زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا: آرایش زندگانى دنیا هستند نه توشه عقبى.
شیخ طوسى (رحمه اللّه) در تهذیب از حضرت صادق علیه السلام فرمود: مال و اولاد زینت زندگانى دنیا است؛ هشت رکعت نماز بنده در آخر شب، زینت آخرت باشد «2».
در منهج- حضرت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرماید: امّت من در دنیا سه طبقه‌اند:
1- جماعتى که در جمع مال رغبت نکنند و در ذخیره آن سعى نمایند، به سد رمق اکتفا و توانگر آخرتند، ایشانند که حق تعالى فرموده «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ*وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»*.
2- گروهى که دوست دارند و از پاکترین وجهى جمع و در نیکوترین راهى صرف کنند، با فقرا مواسات، و رحم را صله کنند، و در اجتناب از حرام چنان باشند که سنگ خوردن را دوست‌تر دارند از حرام؛ ایشان نیز بعد از حساب به بهشت درآیند.
3- جمع مال را دوست، و حلال و حرام را مخلوط، و در راه خیر صرف نکنند، ایشان کسانیند که دنیا زمام دلهاى آنها به دست گرفته تا به جهنم رساند «1».
وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ: و کارهاى شایسته که ثمره آن همیشگى است، خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً: بهتر است نزد پروردگار تو از جهت ثواب، وَ خَیْرٌ أَمَلًا: و بهتر است از وجه امیدوارى، یعنى صاحب اعمال صالحه هر چه امید دارد از حق تعالى در آخرت مى‌یابد.
تنبیه: در تفسیر «الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ» چهار قول از ائمه هدى مروى است:
1- کافى- به اسناد خود از حضرت باقر علیه السلام فرمود: گذشت حضرت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله بر مردى که درخت مى‌کاشت در باغ خود.
حضرت توقف، و فرمود: مى‌خواهى تو را دلالت کنم بر غرسى که ریشه آن ثابت‌تر و روئیدن آن زودتر و میوه آن خوشبوتر و باقى‌تر است؟ عرض کرد: بلى، مرا دلالت فرما یا رسول اللّه. فرمود: وقتى صبح نمودى و شب نمودى بگو (سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الّا اللّه و اللّه اکبر) اگر بگوئى آن را، به هر تسبیحى ده درخت در بهشت از انواع میوه براى تو باشد، و این کلماتند باقیات الصالحات.
مرد گفت: بدرستى که شهادت مى‌گیرم تو را که باغ من صدقه باشد بر فقراء مسلمین از اهل صدقه؛ پس خداوند عزّ و جلّ آیات شریفه نازل «فَأَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرى» «2».
2- شیخ به اسناد خود از حضرت صادق علیه السلام که حضرت رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله به جمعى اصحاب فرمود: بگیرید سپرهاى خود را. عرض کردند: دشمن آید؟ فرمود: نه، و لکن بگیرید سپرهاى خود را از آتش. پرسیدند:
به چه چیز. فرمود: بگوئید (سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الّا اللّه و اللّه اکبر و لا حول و لا قوّة الّا باللّه) پس بدرستى که این کلمات روز قیامت مقدمات و منجیات و معقّبات، و آنها نزد خدا، باقیات الصالحات هستند «1».
3- عیاشى از ادریس قمى- سؤال کردم حضرت صادق علیه السلام را از «باقیات الصالحات». فرمود: آنها نمازها هستند، پس محافظت کنید بر آنها، و نماز ظهر را بجا نیاور تا آنکه زوال شمس شود «2».
4- تفسیر برهان- عبد الرحمن جعفى گوید: داخل شدم من با عموى خود بر حضرت صادق علیه السلام، پس سلام نمودیم و نزدیک شدیم. حضرت احوال پرسید، عرض کردم همگى به خیر هستیم مادامى که باقى باشیم بر ولایت شما. حضرت به او فرمود: لا تستصغروا مودّتنا فانّها من الباقیات الصّالحات کوچک نشمارید موّدت ما را، پس بدرستى که آن از باقیات الصالحات است «3».
جمع بین چهار حدیث مانعى ندارد که هر یک مصادیق آن باشد.
[ نظرات / امتیازها ] المال‌ُ وَ البَنُون‌َ زِینَةُ الحَیاةِ الدُّنیا وَ الباقِیات‌ُ الصّالِحات‌ُ خَیرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیرٌ أَمَلاً (46)
مال و پسران زینة حیات دنیا هستند، ولی اعمال صالحه که بر انسان باقی می‌ماند بهتر است نزد پروردگار توهم از حیث ثواب و هم باعث امیدواری است.
انسان سه چیز دارد که در دنیا باو عنایت شده که موقعی که بدنیا آمد هیچ نداشت، یکی مال است که بدست آورده تا حین موت است، بلکه قبل الموت که گفتند منجزات مریض از ثلث خارج میشود، و تعبیر بمال از باب مثال است بلکه مطلق دارایی از جاه و مقام و ریاست و عنوان دوّم بنون و اینهم از باب مثال‌‌است و مثل بنون و نبات و ذراری و ارحام و قبیله و عشیره و اتباع و لشکر و عسکر و غیر اینها، و اینها تا لب گور است و بسیار احترام گذارند مجلس ترحیم مردانه و زنانه و هفته و چهله و سال است.
سوّم عمل است که با خود در قبر می‌برد و از او جدا نمی‌شود، اما مال دارد در حدیث که میفرماید
یؤتی بصاحب المال یوم القیامة فیسئل عنه عما اکتسبت و فی ما انفقت
اگر از ممّر حلال بدست آورده و مصرف عبادات مالیه کرده بهترین مال است، و اگر از راه حرام بدست آورده و مصرف حرام کرده
یؤمر به الی النار
و اما اولاد اگر صالح باشند در تمام اعمال صالحه آنها شرکت دارد، و بعلاوه خیرات و مبرات و طلب مغفرت برای او می‌کنند، لذا میفرماید:
المال‌ُ وَ البَنُون‌َ زِینَةُ الحَیاةِ الدُّنیا نظر به اینکه انسان در دنیا شدّة احتیاج باین دو امر دارد در طلب تمایلات از خانه منزل لباس رزق احتیاج بمال دارد، و در دفع منافرات دفع دشمن و سارق و ظالم احتیاج باولاد و انصار دارد، خداوند باین دو نعمت بزرگ زندگانی او را تأمین، و اما در آخرت احتیاجش از اینکه دو بریده میشود.
یَوم‌َ لا یَنفَع‌ُ مال‌ٌ وَ لا بَنُون‌َ شعراء آیه 88، و شدّت احتیاج باعمال صالحه و عقاید حقّه و اخلاق فاضله دارد، میفرماید:
وَ الباقِیات‌ُ الصّالِحات‌ُ که ایمان و صفات حمیده و عبادات صحیحه است.
خَیرٌ عِندَ رَبِّکَ هم مورث مثویات میشود و هم امیدوار ثَواباً وَ خَیرٌ أَمَلًا.
[ نظرات / امتیازها ] (آیه 46)- این آیه موقعیت مال و ثروت و نیروی انسانی را که دو رکن اصلی حیات دنیاست در این میان مشخص کرده، می‌گوید: «اموال و فرزندان زینت حیات دنیا هستند» (الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا).
شکوفه‌ها و گلهایی می‌باشند که بر شاخه‌های این درخت آشکار می‌شوند، زود گذرند، کم دوامند و اگر از طریق قرار گرفتن در مسیر «اللّه» رنگ جاودانگی نگیرند بسیار بی‌اعتبارند.
در حقیقت در این آیه انگشت روی دو قسمت از مهمترین سرمایه‌های زندگی دنیا گذارده شده است که بقیّه به آن وابسته است، «نیروی اقتصادی» و «نیروی انسانی».
سپس اضافه می‌کند: «باقیات صالحات (یعنی ارزشهای پایدار و شایسته) نزد پروردگارت ثوابش بهتر و امید بخش‌تر است» (وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَرَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلًا).
مفهوم «باقیات صالحات» آن چنان وسیع و گسترده است که هر فکر و ایده و گفتار و کردار صالح و شایسته‌ای که طبعا باقی می‌ماند و اثرات و برکاتش در اختیار افراد و جوامع قرار می‌گیرد شامل میشود.
[ نظرات / امتیازها ]