توضیح : نظریه روح المعانی (ج 16، ص 108) که گفته است: «جمله (وَ مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اجْتَبَیْنا) عطف بر جمله( مِنَ النَّبِیِّینَ) است و کلمه (مِن) را در آن بیانیه گرفته است» فاسد است. روح المعانی (ج 16، ص 108) در فساد نظر قبل گفته است: «ظاهر عطف این است که میان معطوف و معطوف علیه مغایرت باشد و بنابراین صاحب این نظریه ناگزیر است برای توجیه نظریه خود بگوید که معنای آیه این است که (و از جمله کسانی که ما برایش میان نبوت و هدایت و اجتبا جمع کردیم تا بیشتر احترامش کنیم ...) و این معنا خلاف ظاهر آیه است». ولیکن این اشکال به او وارد نیست چون اگر در عطف لازم است میان معطوف و معطوف علیه مغایرت باشد، مغایرت فی الجمله است نه اینکه مصداق هر یک غیر دیگری باشد بلکه همین که بر حسب وصف و بیان مختلف باشد کافی است.
و نیز روح المعانی (ج 16، ص 107) گفته است: «جمله مذکور عطف است بر جمله (مِنْ ذُرِّیَّةِ آدَمَ) و کلمه (مِن) را هم در آن تبعیضی گرفته است» وجه فسادش از آنچه گذشت معلوم شد.
و باز نظیر آن، نظریه مجمع البیان (ج 6، ص 519) است که گفته است: «جمله (وَ مِمَّنْ هَدَیْنا) جمله ای استینافی و ابتدایی است و عطف بر ما قبل نیست زیرا کلام قبلی در کلمه (اسرائیل) تمام شده است و از جمله مورد بحث دوباره شروع به سخن شده است و فرموده است: «میان امت ها از کسانی که ما هدایتشان کرده ایم و انتخابشان نمودیم، مردمی هستند که وقتی آیات رحمان بر آنان خوانده می شود با چشم گریان به سجده می افتند» و مبتدای جمله به خاطر اینکه معلوم بود حذف شده است».
این نظریه را به ابی مسلم مفسر نسبت داده اند.
ولی این تقدیر گرفتن مبتدا تقدیری است بدون دلیل علاوه بر این با این تفسیر غرض از آیه پایمال می شود، چون غرض از آن به طوری که سیاق بر آن گواهی می دهد این است که طریقه آن بندگان را که خدا بر آنان انعام فرموده است را بیان کند و بفرماید که به این جهت به ایشان انعام شد که برای خدای تعالی خضوع و خشوع داشتند و اگر به بازماندگانشان را انعام نکرد برای این بود که ایشان از طریقه پدران خود اعراض نموده اند، نماز را ضایع و شهوات را پیروی کردند و این غرض تمام نمی شود مگر به اینکه جمله (إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ) تا به آخر همه خبر باشد برای جمله (أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ) و اگر جمله (وَ مِمَّنْ هَدَیْنا) تا به آخر را استینافیه و مقطوع از ما قبل بگیریم این غرض به کلی باطل می شود. [ بستن توضیحات ]

توضیح : تفسیر روح المعانی (ج 16، ص 108) گفته است: «مراد از تلاوت آیات، قرائت کتاب های آسمانی و یا خصوص آن آیاتی از آن کتاب ها است که عذاب کفار و مجرمین را خاطرنشان می سازد و یا مراد از (سجود) نماز یا سجده تلاوت است» و یا اینکه گفته است: «مراد از (بکا) گریه در هنگام شنیدن آیات و یا تلاوت آن است» احتمالاتی بی وجه است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را مجمع البیان (ج 6، ص 519) روایت کرده است. مؤلف: مناقب ابن شهر آشوب (ج 4، ص 129) از آن جناب نظیر روایت گذشته را آورده است و با تفسیری که ما برای این آیه کردیم معنای روایت روشن گردید، چون مراد از آن اهل هدایت و اجتبا از غیر انبیا است هر چند که انبیا (علیه السلام) هم اهل هدایت و اجتبا هستند ولیکن اینطور نیست که غیر انبیا کسی اهل اجتبا و هدایت نباشد، به دلیل اینکه قرآن کریم صریحا حضرت مریم (علیها سلام) را اهل اجتبا دانسته است با اینکه آن جناب پیغمبر نبوده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را روح المعانی (ج 16، ص 108) از بعضی از امامیه روایت کرده است. ولی این سخن خلاف ظاهر آیه است علاوه بر این حال روایات امامیه هم بر کسی از ارباب تمیز پوشیده نیست. این بود کلام روح المعانی و خطا این گفتار از آنچه گذشت معلوم است و علت اشتباه وی این است که جمله (وَ مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اجْتَبَیْنا) را عطف بر جمله (مِنْ ذُرِّیَّةِ آدَمَ) کرده است و جمله (مِنَ النَّبِیِّینَ) را بیان برای جمله (أُولئِکَ الَّذِینَ ...) گرفته است در نتیجه (أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ) را منحصر به نبیین کرده است آن گاه ناچار شده است که بگوید که آیه شریفه غیر انبیا را شامل نمی شود با اینکه خود او می داند که خدای تعالی در زمره همان منعم علیهم حضرت مریم (علیها سلام) را نام برده است با اینکه آن جناب پیغمبر نبوده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : از سوی دیگر در سوره حمد از همین طائفه خبر داده است که اصحاب صراط المستقیم اند و صراط مستقیم را معنا کرده است به راهی که سالک آن از غضب خدا و ضلالت ایمن است، چون فرموده است: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لَا الضَّالِّینَ» (حمد/7) و نیز در سوره انعام آنان را مردمی ایمن و راه یافته معرفی نموده و فرموده است:
«الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» (انعام/82). پس معلوم می شود اصحاب صراط مستقیم که مصون از غضب و ضلالتند و ایمان خود را با ظلم مشوب نساخته اند، از هر خطری که آدمی را تهدید می کند ایمنند، پس در سلوک راه زندگی که پیمودند سعادتمند بودند و راهی هم که آنان سلوک کردند راه سعادت بوده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : نظریه روح المعانی (ج 16، ص 108) که گفته است: «جمله (وَ مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اجْتَبَیْنا) عطف بر جمله( مِنَ النَّبِیِّینَ) است و کلمه (مِن) را در آن بیانیه گرفته است» فاسد است. روح المعانی (ج 16، ص 108) در فساد نظر قبل گفته است: «ظاهر عطف این است که میان معطوف و معطوف علیه مغایرت باشد و بنابراین صاحب این نظریه ناگزیر است برای توجیه نظریه خود بگوید که معنای آیه این است که (و از جمله کسانی که ما برایش میان نبوت و هدایت و اجتبا جمع کردیم تا بیشتر احترامش کنیم ...) و این معنا خلاف ظاهر آیه است». ولیکن این اشکال به او وارد نیست چون اگر در عطف لازم است میان معطوف و معطوف علیه مغایرت باشد، مغایرت فی الجمله است نه اینکه مصداق هر یک غیر دیگری باشد بلکه همین که بر حسب وصف و بیان مختلف باشد کافی است.
و نیز روح المعانی (ج 16، ص 107) گفته است: «جمله مذکور عطف است بر جمله (مِنْ ذُرِّیَّةِ آدَمَ) و کلمه (مِن) را هم در آن تبعیضی گرفته است» وجه فسادش از آنچه گذشت معلوم شد.
و باز نظیر آن، نظریه مجمع البیان (ج 6، ص 519) است که گفته است: «جمله (وَ مِمَّنْ هَدَیْنا) جمله‏ای استینافی و ابتدایی است و عطف بر ما قبل نیست زیرا کلام قبلی در کلمه (اسرائیل) تمام شده است و از جمله مورد بحث دوباره شروع به سخن شده است و فرموده است: «میان امت ها از کسانی که ما هدایتشان کرده ایم و انتخابشان نمودیم، مردمی هستند که وقتی آیات رحمان بر آنان خوانده می ‏شود با چشم گریان به سجده می ‏افتند» و مبتدای جمله به خاطر اینکه معلوم بود حذف شده است».
این نظریه را به ابی مسلم مفسر نسبت داده ‏اند.
ولی این تقدیر گرفتن مبتدا تقدیری است بدون دلیل علاوه بر این با این تفسیر غرض از آیه پایمال می ‏شود، چون غرض از آن به طوری که سیاق بر آن گواهی می ‏دهد این است که طریقه آن بندگان را که خدا بر آنان انعام فرموده است را بیان کند و بفرماید که به این جهت به ایشان انعام شد که برای خدای تعالی خضوع و خشوع داشتند و اگر به بازماندگانشان را انعام نکرد برای این بود که ایشان از طریقه پدران خود اعراض نموده اند، نماز را ضایع و شهوات را پیروی کردند و این غرض تمام نمی ‏شود مگر به اینکه جمله (إِذا تُتْلی‏ عَلَیْهِمْ) تا به آخر همه خبر باشد برای جمله (أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ) و اگر جمله (وَ مِمَّنْ هَدَیْنا) تا به آخر را استینافیه و مقطوع از ما قبل بگیریم این غرض به کلی باطل می ‏شود. [ بستن توضیحات ]

توضیح : تفسیر روح المعانی (ج 16، ص 108) گفته‏ است: «مراد از تلاوت آیات، قرائت کتاب های آسمانی و یا خصوص آن آیاتی از آن کتاب ها است که عذاب کفار و مجرمین را خاطرنشان می‏ سازد و یا مراد از (سجود) نماز یا سجده تلاوت است» و یا اینکه گفته‏ است: «مراد از (بکا) گریه در هنگام شنیدن آیات و یا تلاوت آن است» احتمالاتی بی وجه است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را مجمع البیان (ج 6، ص 519) روایت کرده است. مؤلف: مناقب ابن شهر آشوب (ج 4، ص 129) از آن جناب نظیر روایت گذشته را آورده است و با تفسیری که ما برای این آیه کردیم معنای روایت روشن گردید، چون مراد از آن اهل هدایت و اجتبا از غیر انبیا است هر چند که انبیا (علیه السلام) هم اهل هدایت و اجتبا هستند ولیکن اینطور نیست که غیر انبیا کسی اهل اجتبا و هدایت نباشد، به دلیل اینکه قرآن کریم صریحا حضرت مریم (علیها سلام) را اهل اجتبا دانسته است با اینکه آن جناب پیغمبر نبوده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را روح المعانی (ج 16، ص 108) از بعضی از امامیه روایت کرده است. ولی این سخن خلاف ظاهر آیه است علاوه بر این حال روایات امامیه هم بر کسی از ارباب تمیز پوشیده نیست. این بود کلام روح المعانی و خطا این گفتار از آنچه گذشت معلوم است و علت اشتباه وی این است که جمله (وَ مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اجْتَبَیْنا) را عطف بر جمله (مِنْ ذُرِّیَّةِ آدَمَ) کرده است و جمله (مِنَ النَّبِیِّینَ) را بیان برای جمله (أُولئِکَ الَّذِینَ ...) گرفته است در نتیجه (أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ) را منحصر به نبیین کرده است آن گاه ناچار شده است که بگوید که آیه شریفه غیر انبیا را شامل نمی‏ شود با اینکه خود او می ‏داند که خدای تعالی در زمره همان منعم علیهم حضرت مریم (علیها سلام) را نام برده است با اینکه آن جناب پیغمبر نبوده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : از سوی دیگر در سوره حمد از همین طائفه خبر داده است که اصحاب صراط المستقیم‏ اند و صراط مستقیم را معنا کرده است به راهی که سالک آن از غضب خدا و ضلالت ایمن است، چون فرموده است: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لَا الضَّالِّینَ» (حمد/7) و نیز در سوره انعام آنان را مردمی ایمن و راه یافته معرفی نموده و فرموده است:
«الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» (انعام/82). پس معلوم می‏ شود اصحاب صراط مستقیم که مصون از غضب و ضلالتند و ایمان خود را با ظلم مشوب نساخته ‏اند، از هر خطری که آدمی را تهدید می‏ کند ایمنند، پس در سلوک راه زندگی که پیمودند سعادتمند بودند و راهی هم که آنان سلوک کردند راه سعادت بوده است. [ بستن توضیحات ]