وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ وَ ما تَعْمَلُونَ (96)
وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ: و خداى تعالى آفریده است شما را، وَ ما تَعْمَلُونَ: و اصل جواهر آنچه شما مى‌کنید به دستهاى خود، یعنى هرگاه بتان به اعتبار تشکیل عرضى که تراشیده شده است معمول شما باشد و به حسب جوهریت و ماهیت که تراشیده شده است مصنوع خداى تعالى باشد، پس چگونه به پرستش ایشان قیام مى‌نمائید خالق خود را وا مى‌گذارید. به عبارت دیگر شما و ماده بتان‌مصنوعه شما مخلوق آفریدگار هستید، بنابراین پرستش آفریده‌گار بر شما لازم است نه غیر او.
نکته:
زمخشرى در کشاف گفته چون «ما» در «ما تعملون» تفسیر «ما تنحتون» است، و «ما» در «ما تنحتون» «بلا شبهه» «ما» موصول باشد، پس «ما» در «ما تعملون» نیز «ما» موصول باشد، «ما» مصدرى که موافق مذهب مجبره است، زیرا آیه مبنى بر توبیخ و تعییب کفار است به عمل قبیح، و اگر چنانچه معنى آن خلق عمل باشد که از جمله آن عبادت بتان است، پس کفار را بر خدا حجت باشد و این خلاف است. «1» بیان دیگر: همزه در (أ تعبدون) که ابتداى آیه باشد استفهام انکارى و «واو» در (و اللّه خلقکم) حالى و «ما» اولى مصدرى و دومى موصوله به معنى «الذى» پس تقدیر معنى چنین است: آیا عبادت مى‌کنید تراشیده خود را، یعنى هیچکس عبادت نمى‌کند صور و اشکالى را که به دستهاى خود تراشیده و ساخته باشد و حال آنکه خداى تعالى آفرید شما را و آفرید آن چیزى را که شما عمل و صنعت در آن مى‌کنید از چوب و سنگ، یعنى خلق کرد شما و چوب و سنگ را و شما آنها را تراشیده و عبادت کنید و حال آنکه عبادت مستحق خالق آنها نه آنچه به دست خود تراشیده و معبود قرار دادید.
[ نظرات / امتیازها ] اللّه‌ُ خَلَقَکُم وَ ما تَعمَلُون‌َ (96)
و حال آنکه شما را خداوند متعال خلق فرمود و آنچه عمل میکنید.
اشاره باصنام و آلهه آنها است نظر به اینکه اینکه مشرکین اعتراف دارند به اینکه خالق ذات اقدس الهیست در مقابل طبیعی که مستند بطبیعت میداند و در بسیاری از آیات اقرار و اعتراف آنها را ذکر فرمود مثل وَ لَئِن سَأَلتَهُم مَن خَلَق‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ وَ سَخَّرَ الشَّمس‌َ وَ القَمَرَ لَیَقُولُن‌َّ اللّه‌ُ عنکبوت آیه 61 وَ لَئِن سَأَلتَهُم مَن نَزَّل‌َ مِن‌َ السَّماءِ ماءً فَأَحیا بِه‌ِ الأَرض‌َ مِن بَعدِ مَوتِها لَیَقُولُن‌َّ اللّه‌ُ عنکبوت آیه 63 وَ لَئِن سَأَلتَهُم مَن خَلَق‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ لَیَقُولُن‌َّ اللّه‌ُ لقمان آیه 24 زمر آیه 39 وَ لَئِن سَأَلتَهُم مَن خَلَق‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ لَیَقُولُن‌َّ خَلَقَهُن‌َّ العَزِیزُ العَلِیم‌ُ زخرف آیه 8 وَ لَئِن سَأَلتَهُم مَن خَلَقَهُم لَیَقُولُن‌َّ اللّه‌ُ زخرف آیه 87 و غیر اینها لذا میفرماید وَ اللّه‌ُ خَلَقَکُم وَ ما تَعمَلُون‌َ.
(تنبیه) افعال عباد و لو صادر باختیار عبد است لکن تا مشیت الهی موافقت نکند واقع نمیشود چنانچه میفرماید ما قَطَعتُم مِن لِینَةٍ أَو تَرَکتُمُوها قائِمَةً عَلی أُصُولِها فَبِإِذن‌ِ اللّه‌ِ حشر آیه 5.
[ نظرات / امتیازها ]