کلمه «خُلُقٍ» به معناى ملکه نفسانى است، که افعال بدنى مطابق اقتضاى آن ملکه به آسانى از آدمى سر مى‏زند، حال چه اینکه آن ملکه از فضائل باشد، مانند عفت و شجاعت و امثال آن، و چه از رذائل مانند حرص و جبن و امثال آن، ولى اگر مطلق ذکر شود، فضیلت و خلق نیکو از آن فهمیده مى‏شود.

راغب مى‏گوید: کلمه «خلق» چه با فتحه «خاء» خوانده شود، و چه با ضمه آن، در اصل به یک معنا بوده، مانند کلمه «شرب» و «صرم» که چه با فتحه اول خوانده شوند و چه با ضمه یک معنا را مى‏دهند، و لیکن در اثر استعمال بیشتر فعلا چنین شده که اگر به فتحه خاء استعمال شود معناى صورت ظاهر و قیافه و هیئت را که با بصر دیده مى‏شود مى‏رساند، و اگر به ضمه خاء استعمال شود معناى قوا و سجایاى اخلاقى را که با بصیرت احساس مى‏شود افاده مى‏کند، پس اینکه قرآن کریم فرموده: «إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ»، معنایش این است که تو- اى پیامبر- سجایاى اخلاقى عظیمى دارى. [ نظرات / امتیازها ]

این آیه شریفه هر چند فى نفسها و به خودى خود حسن خلق رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را مى‏ستاید، و آن را بزرگ مى‏شمارد، لیکن با در نظر گرفتن خصوص سیاق، به خصوص اخلاق پسندیده اجتماعیش نظر دارد، اخلاقى که مربوط به معاشرت است، از قبیل استوارى بر حق، صبر در مقابل آزار مردم و خطاکاریهاى اراذل و عفو و اغماض از آنان، سخاوت، مدارا، تواضع و امثال اینها، و ما قبلا در آخر جلد ششم این کتاب احادیثى را که محاسن اخلاقى آن جناب را مى‏شمارد نقل کردیم.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

1-از امام ابى جعفر (علیه‌السلام) روایت شده که در تفسیر آیه «وَ إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ» فرمود: خلق عظیم همین اسلام است.

2-در تفسیر قمى از ابى الجارود از حضرت امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده است که درباره جمله «إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ» فرمود یعنى «على دین عظیم».

علامه طباطبایی: منظور این بوده که دین اسلام مشتمل بر کمال هر خلق پسندیده هست و رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) داراى آن بوده، و در روایت معروف از آن جناب نقل شده که فرمود: «بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» (من مبعوث شده‏ام تا مکارم اخلاق را به حد کمال برسانم. نهج الفصاحه، ح 944).

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

پیروزى پیامبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) هر چند با تاءیید و امداد الهى بود، ولى عوامل زیادى از نظر ظاهر داشت که یکى از مهمترین آنها جاذبه اخلاقى پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) بود. آنچنان صفات عالى انسانى و مکارم اخلاق در او جمع بود که دشمنان سرسخت را تحت تاثیر قرار مى داد، و به تسلیم وادار مى کرد، و دوستان را سخت مجذوب مى ساخت . لکه اگر این را معجزه اخلاقى پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) بنامیم اغراق نگفته ایم ، چنانکه نمونه اى از این معجزه اخلاقى در فتح مکه نمایان گشت : هنگامى که مشرکان خونخوار و جنایت پیشه که سالیان دراز هر چه در توان داشتند بر ضد اسلام و شخص پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) به کار گرفتند، در چنگال مسلمین گرفتار شدند، پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) بر خلاف تمام محاسبات دوستان و دشمنان فرمان عفو عمومى آنها را صادر کرد، و تمام جنایات آنها را به دست فراموشى سپرد، و همین سبب شد که به مصداق ((یدخلون فى دین الله افواجا)) فوج فوج مسلمان شوند.
درباره حسن خلق پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و عفو و گذشت و عطوفت و مهربانى و ایثار و فداکارى و تقواى آن حضرت (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) داستانهاى زیادى در کتب تفسیر و تواریخ آمده است که همه آنها ما را از بحث تفسیرى خارج مى کند، ولى همینقدر باید بگوئیم : که در حدیثى از حسین بن على (علیه السلام ) آمده است که مى گوید: از پدرم امیر مؤ منان على (علیه السلام ) درباره ویژگیهاى زندگى پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و اخلاق او سؤ ال کردم ، و پدرم مشروحا به من پاسخ فرمود، در بخشى از این حدیث آمده است :
رفتار پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) با همنشینانش چنین بود که دائما خوشرو و خندان و سهل الخلق و ملایم بود، هرگز خشن و سنگدل و پرخاشگر و بدزبان و عیبجو و مدیحه گر نبود، هیچکس از او ماءیوس ‍ نمى شد، و هر کس به در خانه او مى آمد نومید بازنمى گشت : سه چیز را از خود رها کرده بود: مجادله در سخن پرگوئى ، و دخالت در کارى که به او مربوط نبود، و سه چیز را در مورد مردم رها کرده بود: کسى را مذمت نمى کرد، و سرزنش نمى فرمود، و از لغزشها و عیوب پنهانى مردم جستجو نمى کرد.
هرگز سخن نمى گفت مگر در مورد امورى که ثواب الهى را امید داشت ، در موقع سخن گفتن به قدرى نافذ الکلمه بود که همه سکوت اختیار مى کردند و تکان نمى خوردند، و به هنگامى که ساکت مى شد آنها به سخن درمى آمدند، اما نزد او هرگز نزاع و مجادله نمى کردند... هرگاه فرد غریب و ناآگاهى با خشونت سخن مى گفت و درخواستى مى کرد تحمل مى نمود، و به یارانش مى فرمود: هرگاه کسى را دیدید که حاجتى دارد به او عطا کنید، و هرگز کلام کسى را قطع نمى کرد تا سخنش پایان گیرد.
آرى اگر این اخلاق کریمه و این ملکات فاضله نبود آن ملت عقب مانده جاهلى و آن جمع خشن انعطاف ناپذیر در آغوش اسلام قرار نمى گرفتند، و به مصداق ((لانفضوا من حولک )) همه پراکنده مى شدند.
و چه خوب است که این اخلاق اسلامى امروز زنده شود و در هر مسلمانى پرتوى از خلق و خوى پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) باشد.
روایات اسلامى نیز در این زمینه چه درباره شخص پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و چه درباره وظیفه همه مسلمین فراوان است که در اینجا به چند روایت اشاره مى کنیم :
1 - در حدیثى آمده است که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود: (انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق : ((من براى این مبعوث شده ام که فضائل اخلاقى را تکمیل کنم )).
به این ترتیب یکى از اهداف اصلى بعثت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) همین تکمیل اخلاق فضیله است .
2 - در حدیث دیگرى از آن حضرت آمده است : (انما المؤ من لیدرک بحسن خلقه درجة قائم اللیل و صائم النهار): ((مؤ من با حسن خلق خود به درجه کسى مى رسد که شبها به عبادت مى ایستد، و روزها روزهدار است )).
3 - و باز از همان حضرت آمده است که فرمود: ما من شى ء اثقل فى المیزان من خلق حسن : ((چیزى در میزان عمل در روز قیامت سنگین تر از خلق خوب نیست )).
4 - و نیز از آن حضرت نقل شده که فرمود: احبکم الى الله احسنکم اخلاقا الموطؤ ن اکنافا، الذین یالفون و یؤ لفون ، و ابغضکم الى الله المشاؤ ن بالنمیمة ، المفرقون بین الاخوان ، الملتمسون للبرءاء العثرات :
((از همه شما محبوبتر نزد خدا کسى است که اخلاقش از همه بهتر باشد، همان کسانى که متواضعند، با دیگران مى جوشند، و مردم نیز با آنها مى جوشند، و از همه شما مغبوضتر نزد خدا افراد سخن چینى هستند که در میان برادران جدائى مى افکند، و براى افراد بى گناه در جستجوى لغزشند)).
5 - در حدیث دیگرى از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم : اکثر ما یدخل الناس الجنة تقوى الله و حسن الخلق : ((بیشترین چیزى که مردم را وارد بهشت مى کند تقوى و حسن خلق است )).
6 - در حدیثى از امام باقر (علیه السلام ) آمده است : ان اکمل المؤ منین ایمانا احسنهم خلقا: ((از میان مؤ منان کسى ایمانش از همه بهتر است که اخلاقش کاملتر باشد)).
7 - در حدیثى از امام على بن موسى الرضا (علیهماالسلام ) آمده است که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود: علیکم بحسن الخلق ، فان حسن الخلق فى الجنة لامحالة ، و ایاکم و سوء الخلق فان سوء الخلق فى النار لامحالة : ((بر شما لازم است به سراغ حسن خلق بروید، زیرا حسن خلق سرانجام در بهشت است ، و از سوء خلق بپرهیزید که سوء خلق سرانجام در آتش است )).
از مجموع اخبار فوق به خوبى استفاده مى شود که حسن خلق کلید بهشت ، وسیله جلب رضاى خدا، نشانه قدرت ایمان ، و همطراز عبادتهاى شبانه و روزانه است ، و حدیث در این زمینه بسیار فراوان است [ نظرات / امتیازها ]