لَوْ کانَ هؤُلاءِ آلِهَةً ما وَرَدُوها وَ کُلٌّ فِیها خالِدُونَ (99)
پس بر سبیل احتجاج بر کافران فرماید:
لَوْ کانَ هؤُلاءِ آلِهَةً ما وَرَدُوها: اگر بودند آن بتان خدایان چنانکه گمان مى‌برند، در نیامدندى به جهنم، زیرا خدا شأنش آنست که عذاب کننده باشد نه عذاب شده. وَ کُلٌّ فِیها خالِدُونَ: و همه بتان و بتپرستان در جهنم جاوید هستند که به هیچ وجه ایشان را خلاصى نیست و ابد الاباد در آن معذب باشند به انواع عقوبت و عذاب که سستى نیابد.
[ نظرات / امتیازها ] لَو کانَ هؤُلاءِ آلِهَةً ما وَرَدُوها وَ کُلٌّ فِیها خالِدُونَ (99)
اگر بر فرض محال بودند اینکه اصنام و چیزهایی که شما می‌پرستید آلهه هر آینه وارد جهنّم نمی‌شدند و کل‌ّ شما و آلهه شما در جهنّم همیشه مخلّد هستید تمام شدن و به پایان رسیدن ندارد.
(مسألة: خلود از ضروریّات دین اسلام است و منکر آن کافر است مثل بسیاری که منکر خلود شدند، یهود گفتند: «وَ قالُوا لَن تَمَسَّنَا النّارُ إِلّا أَیّاماً مَعدُودَةً» بقره آیه 74. و مثل بعض حکما که گفتند:
آیات دالّه بر خلود مطلق است و مقیّد شده به آیه شریفه: «فَأَمَّا الَّذِین‌َ شَقُوا فَفِی النّارِ لَهُم فِیها زَفِیرٌ وَ شَهِیق‌ٌ خالِدِین‌َ فِیها ما دامَت‌ِ السَّماوات‌ُ وَ الأَرض‌ُ ...
لکن جواب اوّلا: اینکه جمله اشاره به خلود است و کنایه باو.
و ثانیا: سماوات و ارض هم همیشه باقی هستند و لو صورت آنها تغییر کند چنانچه می‌فرماید:
«وَ السَّماوات‌ُ مَطوِیّات‌ٌ بِیَمِینِه‌ِ» زمر آیه 67. و می‌فرماید:
«یَوم‌َ تُبَدَّل‌ُ الأَرض‌ُ غَیرَ الأَرض‌ِ وَ السَّماوات‌ُ» ابراهیم آیه 49. و غیر اینها مثل: «إِذَا الشَّمس‌ُ کُوِّرَت وَ إِذَا النُّجُوم‌ُ انکَدَرَت ... الآیات» و امثال اینها.
و بالجمله موادّ اصلیّه آنها باقی است و لو صور شخصیّه و نوعیّه آنها تغییر کند، و مثل شیخیّه که گفتند: پس از چندی طبیعت آنها آتشی می‌شوند و از آتش لذّت می‌برند، و اگر آنها را خارج کنند اذیّت می‌شوند، و مثل عرفاء که گفتند: تمام برمی‌گردند چه اهل بهشت و چه اهل جهنّم به ذات اقدس حق‌ّ که مثنوی می‌گوید:
از جمادى مردم و نامى شدم
و از نموّ مردم به حیوان سر زدم
مردم از حیوانى و آدم شدم
پس چه ترسم کى ز مردن کم شدم
بعد از آن هم من بمیرم از بشر
سر بر آرم از ملائک بال و پر
بعد از آن هم از ملک پرّان شوم
آنچه اندر وهم ناید آن شوم
پس عدم گردم عدم چون ارغنون
گویدم اللَّه انا الیه راجعون
[ نظرات / امتیازها ]