إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیراً وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ (227)
إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا: مگر شعرائى که ایمان آورده‌اند، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ: و بجاى آوردند کارهاى شایسته، یعنى پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله را ستایش نمودند، وَ ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیراً: و یاد خدا نمودند یاد کردن بسیار، یعنى اکثر اشعار آنها در تحمید و تمجید و توحید و تحریص بر طاعت و تنبیه از غفلت است، یا اشتغال به اشعار ایشان را از یاد خدا و تلاوت قرآن غافل نسازد. «1» مراد «ذکر کثیر» به روایت ائمه هدى علیه السّلام تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیه السّلام مى‌باشد، در معانى الاخبار صدوق باسناد خود از حضرت صادق علیه السّلام: انّه سئل عن هذه الایة ما هذا الذّکر الکثیر قال من سبّح تسبیح فاطمة الزّهراء فقد ذکر اللّه کثیرا. «2» در تفسیر کواشى- مذکور است که بعد از نزول آیه (و الشّعراء یتّبعهم الغاوون ...) حسان بن ثابت و ابن رواحه و جمعى دیگر از شعراى صحابه خدمت حضرت رسالت صلّى اللّه علیه و آله شرفیاب به عرض رسانیدند که حق تعالى مى‌داند که ما شاعریم، مى‌ترسیم به این صفت بمیریم و از اهل غوایت و ضلالت باشیم؛ حضرت فرمود: انّ المؤمن یجاهد بسیفه و لسانه، مؤمن جهاد مى‌کند به شمشیر خود و به زبان خود، یعنى مدح توحید و اخلاق حمیده نماید و ذم شرک و صفات رذیله بنماید به زبان خود؛ پس آیه شریفه نازل شد که شعرا متبوع سفها و در همه جا سرگردانند مگر آنانکه ایمان آوردند و کار شایسته نمایند، یعنى اطاعت فرامین الهى کنند، به واجبات اقدام و از محرمات بپرهیزند، و یاد خدا بسیار کنند به زبان و قلب، یعنى امرى پیش آید، به یاد خدا باشند، اگر خیر و طاعت است بجاى آرند و اگر شرّ و معصیت است دورى نمایند.
وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا: و انتقام کشیدند از مشرکان بعد از آنکه ستم
«1». تفسیر منهج الصادقین، ج 6، ص 494 و 495، چاپ کتابفروشى اسلامیّه.
«2». تفسیر صافى، ج 4، ص 57، به نقل از معانى الاخبار، چاپ سعید مشهد و نیز در معانى الاخبار ص 193، روایت 5، چاپ مکتبة الصدوق.
جلد 9 - صفحه 520
دیده شده بودند به هجو، یعنى هجو آنها بر ایشان رد کردند و حضرت پیغمبر را مدح و دین اسلام را ستایش نمودند. حاصل آنکه این آیات استثنا است براى شعراى مؤمن صالح مانند حسان بن ثابت و عبد اللّه رواحه و کعب بن مالک و کعب بن زهیر که بسیار ذکر حق تعالى مى‌نمودند و اکثر اشعار آنها در توحید و ثناء الهى و مدح حضرت رسالت پناهى و ترغیب مردمان بر طاعت سبحانى و موعظه و تعلیم آداب حسنه و اخلاق حمیده بود. «1» در منهج- روایت نموده که چون مشرکان هجو پیغمبر نمودند، حضرت، صحابه را فرمود: ما منع الّذین نصروا رسول اللّه بسیوفهم ان ینصروا بالسنتهم: چه منع مى‌کند کسانى را که رسول خدا را یارى کردند به شمشیرهاى خود اینکه نصرت کنند به زبانهاى خود. حسان و ابن رواحه گفتند: یا رسول اللّه ما این کار را کفایت کنیم «2»، پس ذم مشرکان نمودند.
وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا: و زود باشد که بدانند آنانکه ستم کردند به کفر و افترا و هجو پیغمبر و مؤمنان و نسبت شعر و کهانت به آن حضرت و قرآن، که بعد از مردن، أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ: به کدام مکان باز خواهند گشت. مراد آنست که بازگشت آنها جهنم خواهد بود.
(تنبیه:) آیه شریفه تهدید شدید و وعید عظیم است مر ستمکاران را به جهت آنچه از «سیعلم» مفهوم مى‌گردد از وعید بلیغ و آنچه در «الّذین ظلموا» معلوم مى‌شود از تفسیر کفر به ظلم و اطلاق و تعمیم، و در «اى منقلب ینقلبون» از ابهام و تهویل، یعنى مآل و عاقبت ایشان به عذاب شدید و عقاب الیم خواهد کشید. «3» تمام شد جلد نهم «تفسیر اثنى عشرى» روز سه شنبه سیزدهم ذیقعدة الحرام سال 1363 هجرى قمرى.
[ نظرات / امتیازها ] إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ وَ ذَکَرُوا اللّه‌َ کَثِیراً وَ انتَصَرُوا مِن بَعدِ ما ظُلِمُوا وَ سَیَعلَم‌ُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنقَلَب‌ٍ یَنقَلِبُون‌َ (227)
مگر آن شعراء کسانی که ایمان آوردند و عمل کردند اعمال صالحه را و ذکر الهی بجا آوردند ذکر بسیاری و طلب نصرت کردند از بعد آنکه بآنها ظلم شده بود و زود باشد که بدانند کسانی که ظلم کردند بچه بازگشتی بازگشت میکنند.
کلام در اینکه آیه شریفه در چند جمله واقع میشود:
جمله اولی (إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ) شعراء مؤمن صالح که اشعار آنها در معارف الهیه و شئونات و مدایح انبیاء و ائمه اطهار و مذمت اعداء دین و نصایح و مواعظ و
پند و اندرز و مراثی و مصائب ائمه و مطاعن اعداء آنها و امثال اینها مثل دیوان امیر المؤمنین و رجزهای ابی عبد اللّه و اصحابش و اشعار دعبل خزاعی تا مثل دوره ما اشعار مرحوم صغیر و بسیار دیگر که بهر بیتی بیتی در بهشت بآنها داده میشود و از پیغمبر است فرمود
«ان من الشعر لحکمة»
مجمع.
جمله ثانیه: (وَ ذَکَرُوا اللّه‌َ کَثِیراً) ذکر کثیر افضل عبادات است در قرآن مجید میفرماید إِن‌َّ الصَّلاةَ تَنهی عَن‌ِ الفَحشاءِ وَ المُنکَرِ وَ لَذِکرُ اللّه‌ِ أَکبَرُ (عنکبوت آیه 45) یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذکُرُوا اللّه‌َ ذِکراً کَثِیراً (احزاب آیه 41) و از حضرت صادق (ع) است
(ما من شی‌ء الا و له حد ینتهی الیه الا الذکر فلیس له حد الخ)
و از حضرت رسالت است فرمود
(من اکثر ذکر اللّه احبه اللّه و من ذکر اللّه کثیرا کتبت له برائتان برائة من النار و برائة من النفاق)
جمله ثالثه: (وَ انتَصَرُوا مِن بَعدِ ما ظُلِمُوا) که مظلومین طلب نصرت میکنند بعد از اینکه به آنها ظلم شده باشعاری برای تشجیع مؤمنین در نصرت آنها.
(وَ سَیَعلَم‌ُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنقَلَب‌ٍ یَنقَلِبُون‌َ) حدیث شریفی در ذیل اینکه آیه دوست داشتم در خاتمه اینکه سوره نقل کنم حدیث از إبن بابویه مسندا از حضرت رضا (ع) از پدر بزرگوارش از آباء طیبین از حضرت رسالت نقل فرموده فرمود:
«من احب ان یتمسک بدینی و یرکب سفینة النجاة بعدی فلیقتد بعلی بن ابی طالب علیه السلام و لیعاد عدوه و لیوال ولیه فانه وصیی و خلیفتی علی امتی فی حیاتی و بعد وفاتی و هو امیر کل مسلم و امیر کل مؤمن بعدی قوله قولی و امره امری و نهیه نهیی و تابعه تابعی و ناصره ناصری و خاذله خاذلی ثم قال من فارق علیا (ع) بعدی لم یرنی و لم اره یوم القیمة و من خالف علیا (ع) حرم اللّه علیه الجنة و جعل مأواه النار و من خذل علیا (ع) خذله اللّه یوم یعرض علیه و من ینصر علیا (ع) نصره اللّه یوم یلقیه و لقنه حجته عند المنازله ثم قال (ص) الحسن و الحسین اماما امتی بعد ابیهما و سیدا شباب اهل الجنة و امهما سیدة نساء العالمین و ابوهما سید الوصیین و ولد الحسین تسعة ائمة تاسعهم القائم من ولدی طاعتهم طاعتی و معصیتهم معصیتی الی اللّه اشکو
المنکرین لفضلهم و المضیعین لحقهم بعدی و کفی باللّه ولیا و کفی باللّه نصیرا لعترتی و ائمة امتی منتقما من الجاهدین لحقهم وَ سَیَعلَم‌ُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنقَلَب‌ٍ یَنقَلِبُون‌َ)
[ نظرات / امتیازها ]