1-از ابن عباس روایت کرده اند که گفت: وقتى آیه «وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ» نازل شد رسول خدا (ص) فرمود: خدا و رسول او نیاز به مشورت ندارند، و لیکن خداى تعالى این دستور را رحمت براى امتم قرار داده، چون هر کس از امت من که مشورت کند چنان نیست که هیچ رشدى عایدش نشود و کسى که آن را ترک کند، ممکن نیست که به هیچ مقدار و هیچ نوعى از گمراهى و کجى گرفتار نشود.

علامه طباطبایی: روایات در باب مشورت کردن بسیار زیاد است، و البته جاى مشورت آنجایى است که عملى را که در باره‏اش مشورت مى‏کنیم عملى جایز باشد(ادامه متن در توضیحات آمده است)

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

1-در نهج البلاغه هست که هر کس براى خود استبداد کند هلاک مى‏شود، و هر کس با مردم مشورت کند در عقل آنان شریک شده است.

2-و نیز در همان کتاب است که امام فرمود: مشورت کردن عین هدایت است و کسى که استبداد برأى داشته باشد خویشتن را در معرض خطر قرار داده است .

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

کلمه «فظ» به معناى جفا کار بى رحم است. [ نظرات / امتیازها ]

غلیظ بودن قلب کنایه است از نداشتن رقت و رأفت. [ نظرات / امتیازها ]

(معنای) کلمه «انفضاض» که مصدر فعل « انفضوا» است متفرق شدن است. [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه شریفه التفاتى به کار رفته، چون در آیات قبل خطاب متوجه عموم مسلمین بود، و در این آیه متوجه شخص رسول خدا (ص) شده...نکته‏اش همان مطلبى است که در اول آیات مربوط به جنگ خاطر نشان کرده و گفتیم: این آیات آمیخته با لحنى از عتاب و سرزنش است، به دلیل اینکه مى‏بینیم خداى تعالى هر جا که مناسبت داشته از مردم به خاطر نافرمانیهایشان اعراض کرده است و یکى از آن موارد همین آیه مورد بحث است که متعرض یکى از حالات آنان است، آن حالتى که نوعى ارتباط با اعتراضشان بر رسول خدا (ص) دارد، و آن عبارت است از اندوهى که از کشته شدن دوستانشان داشتند، چون چه بسا که همین اندوه وادارشان کرد که در عمل رسول خدا خرده گیرى نموده، کشته شدن آنان را به آن جناب نسبت دهند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

جمله «فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ» براى این آمده که سیره رسول خدا (ص) را امضا کرده باشد، چون آن جناب قبلا هم همین طور رفتار مى‏کرده و جفاى مردم را با نرم‏خویى و عفو و مغفرت مقابله مى‏کرده و در امور با آنان مشورت مى‏کرده است، به شهادت اینکه اندکى قبل از وقوع جنگ با آنان مشورت کرد، و این امضا اشاره‏اى است به این که رسول خدا (ص) بدانچه مامور شده عمل مى‏کند و خداى سبحان از عمل او راضى است. [ نظرات / امتیازها ]

عبارت «اسْتَغْفِرْ لَهُمْ» هر چند مطلق است، و اختصاصى به مورد بحث آیه ندارد، و لیکن موارد حدود شرعى و امثال آن را شامل نمى‏شود، (و چنان مطلق نیست که حتى اگر فردى مرتکب قتل شد او را هم ببخشاید و یا اگر زنا کرد تنها برایش طلب مغفرت کند و دیگر حد شرعى را بر او جارى نسازد) چون اگر اطلاق تا این مقدار شمول داشته باشد باعث لغو شدن تشریع مى‏گردد، علاوه بر اینکه جمله «وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ» که به یک لحن عطف بر مساله عفو و مغفرت شده، خود شاهد بر این است که این دو امر: یعنى" عفو" و" مغفرت" در چارچوب ولایت و تدبیر امور عامه بوده، چون اینگونه امور است که مشورت بر مى‏دارد، و اما احکام الهى خیر، پس عفو و مغفرت هم در همان امور ادارى جامعه است. [ نظرات / امتیازها ]

«فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» و چون خداى تعالى تو را به خاطر اینکه به او توکل کرده‏اى دوست مى‏دارد در نتیجه ولى و یاور تو خواهد بود، و درمانده‏ات نخواهد گذاشت و به همین جهت که اثر توکل به خدا یارى و عدم خذلان است، دنبال این جمله فرمود «إِنْ یَنْصُرْکُمُ اللَّهُ ...» و مؤمنین را هم دعوت کرد به توکل و فرمود: اگر خدا شما را یارى کند کسى نیست که بر شما غلبه کند، و اگر شما را درمانده گذارد کیست که بعد از خدا شما را یارى کند؟ آن گاه در آخر آیه با بکار بردن سبب توکل (که ایمان باشد) در جاى خود توکل مؤمنین را امر به توکل نموده و مى‏فرماید: «وَ عَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»، یعنى مؤمنین به سبب اینکه ایمان به خدا دارند و ایمان دارند به اینکه ناصر و معینى جز او نیست باید فقط بر او توکل کنند. [ نظرات / امتیازها ]

اگر «الف و لام» در کلمه ﴿الاَمر﴾ برای جنس و استغراق باشد، پاسخ مثبت است و چنانچه برای عهد ذهنی یا ذکری باشد، این مشورت تنها درباره جنگ اُحد است؛ لیکن در هر دو صورت، مشورت تنها در موضوعات است نه احکام، زیرا احکام شرعی فقط در حیطه اراده و تصمیم الهی است و دیگران در آن سهمی ندارند: ﴿لَیسَ لَکَ مِنَ الاَمرِ شی‏ءٌ اَو یَتوبَ عَلَیهِم اَو یُعَذِّبَهُم فَاِنَّهُم ظلِمون) 1 و وقتی رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم در احکام الهی هیچ سهمی ندارد، دیگران مسلّم‏است که اختیاری ندارند.
مؤمنان نیز که یکی از فضایل آنان مشورت کردن با یکدیگر است: ﴿واَمرُهُم شوری بَینَهُم) 2 تنها در «أمرهم» یعنی امرالنّاس با هم مشورت می‏کنند نه در مورد امرالله. شاید چون کلمه «امر» مضاف است، از آن معنای جمع برداشت شود؛ ولی دو مطلب را هرگز دربر نمی‏گیرد: یکی احکام الهی که زمام آن تنها به دست خداست و دیگری موضوعاتی که روشن نیست امر مردمی (امرالنّاس)اند تا آنان درباره آن تصمیم بگیرند؛ یا از موضوعاتی‏اند که تنها به اختیار شارع مقدّس‏اند (امرالله) و تنها او می‏تواند درباره آن‏ها تصمیم بگیرد، زیرا تمسّک به ﴿واَمرُهُم شوری بَینَهُم﴾ یا ﴿وشاوِرهُم فِی الاَمر﴾ در این‏گونه موارد برای اثبات امرالنّاس بودن این‏گونه موضوعات، تمسّک به عام در شبهه مصداقی همان عام است که پذیرفته نیست؛ مثلاً رهبر جامعه اگر «وکیل» مردم باشد، تعیین او به اختیار مردم است که با مشورت انجام می‏شود؛ امّا اگر «ولی» مردم باشد، تعیین وی به اختیار شارع است و تنها انبیای معصوم(علیهم‌السلام) باید از سوی خدا نصب او را اعلام کنند و بعد از پیامبران(علیهم‌السلام) امامان معصوم(علیهم‌السلام) عهده‏دار این مسئولیت‏اند، همان‏گونه که حضرت امام صادق(علیه‌السلام) چنین کرد: فإنّی قد جعلته علیکم حاکماً
آری مردم برای شناسایی ولی‏شان جهت پذیرش ولایت او می‏توانند با یکدیگر مشورت کنند و از آرای صائب خبرگان بهره‏مند شوند.
انسان‏های مغرور و خودخواه، در غیر احکام و موضوعات یاد شده، به رأی خود بسنده می‏کنند و هلاک می‏شوند: من استبد برأیه هلک 1 ؛ امّا مؤمنان با مشورت کردن از عقول دیگران بهره می‏گیرند: و من شاور الرجال شارکها فی عقولها 2.
نکته: مشورت و ارزیابی آرا وسیله است نه هدف، زیرا مقصود نهایی، کشف حق و صلاح و عزم بر اجرای آن است. جامعه نامصمّم و رهبر غیرعازم، محکوم به هزیمت و عقب افتادگی‏اند.
[ نظرات / امتیازها ]

حساس‏ترین مسئله شورا در دو چیز است: أ. خلافت از حضرت ختمی نبوّت‏صلی الله علیه و آله و سلم که مشروط به عصمت است و جز خداوند کسی از راز و رمز آن آگاه نیست، امر الله است نه امر الناس، بنابراین در محور ﴿اَللهُ اَعلَمُ حَیثُ یَجعَلُ رِسالَتَه) قرار دارد؛ نه در مدار ﴿اَمرُهُم شوری بَینَهُم) 2 و چنین مطلب خطیری با غدیر خم حلّ می‏شود؛ نه با سقیفه بنی‏ساعده.
ب. بر فرض باطل که خلافت از آن حضرت(علیه‌السلام) مشروط به عصمت و جزو امر الله نباشد و در قلمرو امر الناس باشد، آنچه در صدر اسلام رخ داد با مشورت کارشناسان حکومت اسلامی به ویژه صاحب‏نظرانِ صائب نبوده است، چنان‏که سید اوصیا و اولیای الهی، حضرت علی بن ابی طالب(علیه‌السلام) فرمود:
فإن کُنت بالشوری ملکْت اُمورهم ٭٭٭٭ فکیف بهذا و المشیرون غُیّبٌ
مبادرت عمر به بیعت با ابی بکر و ترغیب عده‏ای به آن، هرگز با روح مشورت کاردانان سیاسی اسلام هماهنگ نبود، چنان‏که خلافت عمر با عهد بود نه با مشورت؛ و احتیال آنکه این رأی (خلافت عمر) را بعداً صحابه پذیرفتند و امّت اسلامی درباره‏اش اجماع کرده است حیله ناکارآمد است، زیرا اولاً اعاظم صحابه نپذیرفتند و ثانیاً پذیرش بعد از تصویب و تمامیت عمل، غیر از مشورت است و ثالثاً اجماع مردم بدون حضور معصوم(علیه‌السلام) حجت نیست و رابعاً عمل صحابه در برابر نصّ قرآن، نه ناسخ است و نه مُخصّص و نه مقیّد. بهانه‏گیری خلافت ابی‏بکر به اینکه عمر از اختلافِ مُهلکِ امّت نگران بود و بهانه‏گیری خلافت عمر به اینکه ابی‏بکر در نهان با عده‏ای مشورت کرد و برای رهایی از فتنه اختلاف، به انجام چنین شورایی مبادرت شد نیز خطاست و تفصیل آن با حفظ وحدت اسلامی و انسجام کامل مسلمانان در صف واحد، بر عهده فن شریف کلام است و تعرّض این مقدار، برای بیان بطلان چیزی است که در تفسیر المنار آمده است
[ نظرات / امتیازها ]

بدرستی که تو به اخلاق پسندیده و بزرگی آراسته شده ای.
حسن خلق و گشاده رویی از بارزترین صفاتی است که در معاشرت های اجتماعی باعث نفوذ محبت شده و در تأثیر سخن اثری شگفت انگیز دارد. به همین جهت خدای مهربان، پیامبران و سفیران خود را انسان هایی عطوف و نرمخو قرار داد تا بهتر بتوانند در مردم اثر گذارند و آنان را به سوی خود جذب نمایند. این مردان بزرگ برای تحقّق بخشیدن به اهداف‌ الهی خود، با برخورداری از حسن خلق و شرح صدر، چنان با ملایمت و گشاده رویی با مردم رو به رو می شدند که نه تنها هر انسان حقیقت جویی را به آسانی شیفته خود می ساختند و او را از زلال هدایت سیراب می کردند، بلکه گاهی دشمنان را نیز شرمنده و منقلب می کردند.
مصداق کامل این فضیلت، وجود مقدّس رسول گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ است. قرآن کریم، این مزیّت گرانبهای اخلاقی را عنایتی بزرگ از سوی ذات مقدس خداوند دانسته، می فرماید:
«فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ‌لَو کُنْتَ فَظّاً غَلیظَ الْقَلْبِ لانْفَضوُا مِنْ حَولِکَ»[ [ نظرات / امتیازها ]

مسلم است که هر کس نمى تواند طرف مشورت قرار گیرد، زیرا گاه آنها نقاط ضعفى دارند که مشورت با آنها مایه بدبختى و عقب افتادگى است چنانکه على (علیه السلام ) مى فرماید: با سه طایفه مشورت نکن :
1 - ((لا تدخلن فى مشورتک بخیلا یعدل بک عن الفضل و یعدک الفقر؛ با افراد بخیل مشورت نکن زیرا ترا از بخشش و کمک به دیگران باز مى دارند و از فقر مى ترسانند)).
2 - ((و لا جبانا یضعفک عن الامور؛ همچنین با افراد ترسو مشورت نکن زیرا آنها ترا از انجام کارهاى مهم باز مى دارند)).
3 - ((و لا حریصا یزین لک الشره بالجور؛ و نیز با افراد حریص مشورت نکن که آنها براى جمع آورى ثروت و یا کسب و مقام ، ستمگرى را در نظر تو جلوه مى دهند)).
وظیفه مشاور
همانطور که در اسلام دستور مؤ کد درباره مشورت کردن داده شده به افرادى که مورد مشورت قرار مى گیرند نیز تاکید شده که از هیچ گونه خیرخواهى فروگذار نکنند و خیانت در مشورت ، یکى از گناهان بزرگ محسوب مى شود، حتى این حکم درباره غیر مسلمانان نیز ثابت است ، یعنى اگر انسان ، پیشنهاد مشورت را از غیر مسلمانى بپذیرد، حق ندارد در مشورت ، نسبت به او خیانت کند و غیر از آنچه تشخیص مى دهد به او اظهار نماید.
در رساله حقوق که از امام سجاد على بن الحسین (علیهماالسلام ) نقل شده ، مى فرماید:
((و حق المستشیران علمت له راءیا اشرت علیه و ان لم تعلم ارشدته الى من یعلم و حق المشیر علیک ان لا تتهمه فیما لا یوافقک من راءیه ؛ حق کسى که از تو مشورت مى خواهد این است که اگر عقیده و نظرى دارى در اختیار او بگذارى و اگر درباره آن کار، چیزى نمى دانى ، او را به کسى راهنمائى کنى که مى داند و اما حق کسى که مشاور تو است این است که در آنچه با تو موافق نیست او را متهم نسازى )).
شوراى عمر
جمعى از مفسران و دانشمندان اهل تسنن هنگامى که به آیه فوق رسیده اند اشاره به شوراى شش نفرى عمر، براى انتخاب خلیفه سوم کرده و ضمن بیانات مشروحى آنرا منطبق بر آیه فوق و روایات مشورت دانسته اند.
گرچه تشریح کامل این بحث در عهده کتب عقائد است ولى در اینجا لازم است بطور فشرده بچند نکته اشاره شود:
اولا: انتخاب امام و جانشین پیامبر صلى اللّه علیه و آله تنها باید از طرف پروردگار باشد زیرا او همانند پیامبر صلى اللّه علیه و آله باید واجد صفاتى همچون عصمت و مانند آن باشد که تشخیص آن تنها بدست خدا است ، و به عبارت دیگر همانطور که نمى توان پیامبر را با مشورت تعیین کرد، انتخاب امام هم با مشورت ممکن نیست .
ثانیا: شوراى شش نفرى مزبور، هرگز منطبق بر موازین مشورت نبود، زیرا اگر منظور، مشورت با عموم مسلمانان بوده ، منحصر به این شش نفر نبودند و افراد پر مایه اى همچون سلمان که مشاور شخص پیغمبر صلى اللّه علیه و آله بود و ابوذر و مقداد و ابن عباس و مانند آنها از دایره این مشورت بیرون بودند، بنابراین ، منحصر
ساختن مشاوران به آن شش نفر به یک دسته بندى سیاسى شبیه تر است از یک هیئت مشورتى ، و اگر منظور انتخاب افراد صاحب نفوذ براى مشورت بوده تا راءى آنها مورد قبول دیگران واقع شود، باز درست نبوده است زیرا شخصیتهائى مانند سعد بن عباده که رئیس مطلق طایفه انصار بود و ابو ذر غفارى که شخصیت بزرگ طایفه بنى غفار بود و مانند آنها از این مشورت بر کنار شده بودند.
ثالثا: مى دانیم براى این مشورت شرائط سخت و سنگینى قرار داده شده بود و مخالفان تهدید به مرگ شده بودند در حالى که در برنامه هاى مشورتى اسلام چنین چیزى وجود ندارد.
سپس قرآن در ادامه مى افزاید: ((به هنگام تصمیم نهائى باید توکل بر خدا داشته باشى )). (فاذا عزمت فتوکل على الله )
همان اندازه که به هنگام مشورت باید، نرمش و انعطاف بخرج داد، در موقع اتخاذ تصمیم نهائى باید قاطع بود، بنابراین پس از برگزارى مشاوره و روشن شدن نتیجه مشورت ، باید هرگونه تردید و دودلى و آراء پراکنده را کنار زد و با قاطعیت تصمیم گرفت و این همان چیزى است که در آیه فوق از آن تعبیر به عزم شده است و آن تصمیم قاطع مى باشد.
قابل توجه اینکه در جمله بالا مساءله مشاوره بصورت جمع ذکر شده (و شاورهم ) ولى تصمیم نهائى تنها به عهده پیامبر صلى اللّه علیه و آله و بصورت مفرد ذکر شده (عزمت ).
این اختلاف تعبیر، اشاره بیک نکته مهم مى کند و آن اینکه : بررسى و مطالعه جوانب مختلف مسائل اجتماعى ، باید بصورت دسته جمعى انجام گیرد، اما هنگامى که طرحى تصویب شد باید براى اجراى آن ، اراده واحدى بکار افتد. در غیر این صورت هرج و مرج پدید خواهد آمد، زیرا اگر اجراى یک برنامه بوسیله رهبران متعدد، بدون الهام گرفتن از یک سرپرست صورت گیرد، قطعا مواجه
با اختلاف و شکست خواهد شد و به همین جهت در دنیاى امروز نیز مشورت را بصورت دسته جمعى انجام مى دهند، اما اجراى آن را بدست دولتهائى مى سپارند که تشکیلات آنها زیر نظر یک نفر اداره مى شود.
موضوع مهم دیگر اینکه جمله فوق مى گوید: ((به هنگام تصمیم نهائى باید توکل بر خدا داشته باشید)) یعنى در عین فراهم نمودن اسباب و وسائل عادى ، استمداد از قدرت بى پایان پروردگار را فراموش مکن .
البته معناى توکل این نیست که انسان از وسائل و اسباب پیروزى که خداوند در جهان ماده در اختیار او گذاشته است ، صرفنظر کند چنانکه در حدیثى از پیغمبر اکرم صلى اللّه علیه و آله نقل شده است که هنگامى که یک نفر عرب ، پاى شتر خود را نبسته بود و آن را بدون محافظ رها ساخته بود و این کار را نشانه توکل بر خدا مى دانست به او فرمود: ((اعقلها و توکل ؛ یعنى پایش را ببند و سپس توکل کن .
بلکه منظور این است که انسان در چهار دیوار عالم ماده ، و محدوده قدرت و توانائى خود محاصره نگردد و چشم خود را به حمایت و لطف پروردگار بدوزد، این توجه مخصوص ، آرامش و اطمینان و نیروى فوق العاده روحى و معنوى به انسان مى بخشد که در مواجهه با مشکلات اثر عظیمى خواهد داشت شرح بیشتر درباره مساءله توکل و چگونگى ارتباط آن با موضوع استفاده از وسائل جهان طبیعت را بخواست خدا در ذیل آیه ((و من یتق الله یجعل له مخرجا)) (سوره طلاق آیه 3 خواهید خواند.
در پایان آیه بعد دستور مى دهد که افراد با ایمان باید تنها بر خدا تکیه کنند زیرا ((خداوند متوکلان را دوست دارد)) (ان الله یحب المتوکلین ).
و ضمن از این آیه استفاده مى شود که توکل باید حتما بعد از مشورت و استفاده از همه امکاناتى که انسان در اختیار دارد قرار گیرد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

O گرچه محتواى آیه دستورات کلّى است ، لکن نزول آیه درباره ى جنگ اُحد است . زیرا مسلمانانى که در جنگ احد فرار کرده و شکست خورده بودند، در آتش افسوس وندامت وپشیمانى مى سوختند. آنان اطراف پیامبر را گرفته وعذرخواهى مى نمودند، خداوند نیز با این آیه دستور عفو عمومى آنان را صادر نمود. [ نظرات / امتیازها ]

امام على علیه‏السلام :

مَنْ شاوَرَ ذَوِى الْعُقولِ اسْتَضاءَ بِاَنْوارِ الْعُقولِ؛

هر کس با عقلا مشورت کند، از نور عقل‏ها بهره مى‏برد.

غررالحکم، ح 8634


[ نظرات / امتیازها ]

نکته بسیار مهم در این آیه اشتباه ترجمه کنندگان در مورد عبارت" وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ " می باشد . این اشتباه را برای اولین بار یک نفر مرتکب شده و بقیه هم کور کورانه از او تبعیت کرده اند . و آن هم این است که " وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ " " با آنها در کارها مشورت کن " ترجمه شده در حالی که معنی آن می شود " به آنها در کارها مشاوره بده " .
برای روشن شدن مطلب در نظر بگیرید که مریضی از نظر اخلاقی یا روحی مشکلی دارد و برای حل مشکلش پیش مشاور می رود . . در این مورد مشاور با این شخص مریض مشورت نمی کند ، بلکه یک سری توصیه هایی به او می کند و راهکارهایی به او نشان می دهد . به اصطلاح به او مشاوره می دهد و می گوییم مریض پیش مشاور رفت و مشاور ه گرفت .
و همین اشتباه ترجمه باعث شده هر کسی در مورد اینکه پیامبر نیاز به مشورت دارد یا ندارد سخنان توجیه آمیزی ارائه کنند . تامل در کلمات قبل از این عبارت هم نشان می دهد که سخن از مشورت کردن نیست بلکه سخن از این است که رفتار درست تو باعث شده دور تو جمع شوند .
این آیه به پیامبر می فرماید : سعی کن به جای توبیخ کردن و مذمت و سرزنش افرادی که در اطراف تو هستند و ممکن است دچار خطا و اشتباه شوند . راه کار درست پیش رویشان قرار دهی و به اصطلاح امروزی سعی کن در اموری که ممکن است دچار خطا و اشتباه شوند به آنها مشاور دهی.
امر ، مفاعله ، شور ، صیغه 7 ، معلوم ، متعدی ، مبنی بر سکون ، مذکر
اجوف واوی ، مخاطب ، مفرد
شور در اصل در زبان عرب به معنی بیرون آوردن عسل از کندو می باشد و مشاور کسی هست که سخنانش وقتی از دهانش خارج می شود مثل عسل برای شنونده شیرین باشد .
معنی مُشیر ( مشاوره کننده ) در لغت نامه المنجد به معنی : دلسوز ، رایزن ، راهنما ، اشاره کننده ، نصیحت و پند و اندرز هم آمده است .
اگر اشتباهی در این مطالب باشد از نگارنده ( علی باقری ) است . الله اعلم


[ نظرات / امتیازها ]