کلمه «استبدال» از ماده «ب د ل» و از باب استفعال است، و استبدال زوجی به جای زوجی دیگر گویا به معنای قائم مقام کردن همسر دومی، در جای همسر اولی است، و یا از قبیل تضمین یعنی گنجاندن معنائی است در لفظی که ظاهرش به آن معنا نیست.
بنا بر این جمله قائم مقام کردن زنى در جاى زن اولى، عوض کردن این به آن است، و به همین جهت است که هم جمله «اردتم- خواستید» را آورد، و هم تعبیر به «استبدال» را که خواستن در آن نیز هست، و اگر استبدال به همان معناى لغویش بود، دیگر احتیاجى نبود که جمله: «اردتم» را بیاورد، معلوم مى‏شود همانطور که گفتیم منظور از استبدال طلب بدل نیست، بلکه جایگزین کردن همسرى به جاى همسر اولى است و بنا بر این معناى جمله این مى‏شود:«و اگر خواستید جایگزین کنید همسرى را در جاى همسرى دیگر بر سبیل استبدال، چنین و چنان کنید». [ نظرات / امتیازها ]

کلمه «بهتان» به معنای هر سخنی و هر عملی است که شنونده و بیننده را مبهوت و متحیر کند، و بیشتر در مورد دروغ زبانی استعمال می‏شود، و گرنه کلمه بهتان در اصل مصدر است، و در آیه شریفه در معنای فعل استعمال شده، یعنی گرفتن بیجا و تجاوزگرانه از مهریه زن. [ نظرات / امتیازها ]

عمر بن خطاب دستور داد زنان را بیش از چهل اوقیه مهر نکنید، که هر کس از این پس بیش از این مهر معین کند زائد بر چهل را به بیت المال می‏اندازم، زنی که در مجلس بود، گفت: تو ای عمر چنین حقی نداری، عمر پرسید: چرا؟ گفت برای اینکه خدای تعالی می‏فرماید:«و اگر به زنی یک قنطار (پوستی از گاو پر از طلا) مهریه دادید حق ندارید چیزی از آن را پس بگیرید» عمر گفت: زنی در تشخیص حکم خدا به واقع رسید و مردی به خطا رفت.

علامه طباطبایی: این معنا را الدر المنثور از عبد الرزاق، و ابن منذر از عبد الرحمن سلمى نیز نقل کرده‏اند، و همچنین از سعید بن منصور و ابى یعلى به سندى خوب از مسروق(الدر المنثور، ج 2 ص 133 ط دار المعرفة بیروت) روایت کرده، و در آن به جاى چهل اوقیه چهار صد درهم آمده، و نیز از سعید بن منصور، و عبد بن حمید، از بکر بن عبد اللَّه مزنى آن را نقل کرده، و این روایات از نظر معنا نزدیک به همند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

عمر بن خطاب دستور داد زنان را بیش از چهل اوقیه مهر نکنید، که هر کس از این پس بیش از این مهر معین کند زائد بر چهل را به بیت المال می‏اندازم، زنی که در مجلس بود، گفت: تو ای عمر چنین حقی نداری، عمر پرسید: چرا؟ گفت برای اینکه خدای تعالی می‏فرماید:«و اگر به زنی یک قنطار (پوستی از گاو پر از طلا) مهریه دادید حق ندارید چیزی از آن را پس بگیرید» عمر گفت: زنی در تشخیص حکم خدا به واقع رسید و مردی به خطا رفت.

علامه طباطبایی: این معنا را الدر المنثور از عبد الرزاق، و ابن منذر از عبد الرحمن سلمى نیز نقل کرده‏اند، و همچنین از سعید بن منصور و ابى یعلى به سندى خوب از مسروق(الدر المنثور، ج 2 ص 133 ط دار المعرفة بیروت) روایت کرده، و در آن به جاى چهل اوقیه چهار صد درهم آمده، و نیز از سعید بن منصور، و عبد بن حمید، از بکر بن عبد اللَّه مزنى آن را نقل کرده، و این روایات از نظر معنا نزدیک به همند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

کلمه «بهتان‏» و همچنین کلمه «اثما» در آیه شریفه از نظر موقعیت ادبى حال است از جمله:«أَ تَأْخُذُونَهُ» و استفهام در آیه انکارى است.
معناى آیه این است که اگر خواستید بعضى از زنان خود را طلاق دهید، و با زنى دیگر به جاى او ازدواج کنید، از مهریه‏اى که به همسر طلاقى خود در هنگام ازدواجش داده بودید چیزى پس نگیرید هر چند که آن مهریه مال بسیار زیادى باشد، و آنچه مى‏خواهید بدون رضایتش بگیرید نسبت به آنچه داده‏اید، بسیار اندک باشد. [ نظرات / امتیازها ]

عمر روی منبر خواست بگوید که مَهریه از آن حدّ چهار اوقیه که بگذرد روا نیست من اگر بشنوم از آن حدّ گذشت مازاد را به بیت‌المال برمی‌گردانم این را صریحاً اعلام کرد که مَهریه نباید از فلان حدّ بگذرد. زنی اعتراض کرد گفت «أیؤتین الله سبحانه و تعالی و تحرمنا» خدا این حق را به ما داد تو ما را از این حق محروم می‌کنی حدّی برای مَهر نیست آن‌گاه این آیه را قرائت کرد ﴿وَإِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَکَانَ زَوْجٍ وَآتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَاراً فَلاَ تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئاً﴾ ایشان بعد از شنیدن این آیه گفت «کلّکم أفقه من عمر» یا «أصابت امرأة و أخطأ رجل» [ نظرات / امتیازها ]

در دوران جاهلیّت، بعضى که مى‏خواستند همسر دیگرى بگیرند، به همسر اوّل تهمت مى‏زدند تا او در فشار قرار گیرد و مهر خود را ببخشد تا شوهر طلاقش دهد، سپس شوهر از همان مهرِ برگردانده شده، همسر دیگرى مى‏گرفت [ نظرات / امتیازها ]

یکى از بدترین انواع ظلم، گرفتن مال مردم، همراه با توجیه کردن و تهمت زدن و بردن آبروى آنان است. «أتأخذونه بهتاناً واِثماً»

[ نظرات / امتیازها ]

اسلام، حامى حقوق زن است و ازدواج دوّم را به قیمت ضایع کردن حقّ همسر اوّل منع مى‏کند. «فلا تأخذوا منه شیئاً» [ نظرات / امتیازها ]

پـیـش از اسـلام رسـم بـر ایـن بـود کـه اگـر مـى خواستند همسر سابق را طلاق گویند و ازدواج جـدیـدى کـنـنـد بـراى فـرار از پـرداخـت مـهـر، هـمـسـر خـود را بـه اعـمال منافى عفت متهم مى کردند، و بر او سخت مى گرفتند، تا حاضر شود مهر خویش را که معمولا قبلا دریافت مى شد بپردازد، و طلاق گیرد، و همان مهر را براى همسر دوم قرار مى دادند. آیه فوق به شدت از این کار زشت جلوگیرى کرده و آن را مورد نکوهش قرار مى دهد. <20> ایـن آیـه نـیـز بـراى حـمـایـت قـسـمـت دیـگـرى از حـقـوق زنـان نازل گردیده و به عموم مـسـلمـانان دستور مى دهد که به هنگام تصمیم بر جدایى از همسر و انتخاب همسر جدید حق نـدارنـد چـیزى از مهر همسر اول خود را کم بگذارند، و یا اگر پرداخته اند پس بگیرند، هـر قـدر هـم مـهر زیاد باشد (و ان اردتم استبدال زوج و اتیتم احدیهن قنطارا فلا تاءخذوا منه شیئا). هـمـانـطـور کـه در سـابـق گـفـتـیـم ((قـنـطـار)) بـه مـعـنـى مـال و ثـروت زیـاد اسـت . راغـب در کـتـاب مـفـردان مـى گـویـد اصـل ((قـنـطـار)) از ((قـنـطـره )) بـه مـعـنـى پـل اسـت و چـون امـوال زیـاد هـمـچـون پلى هستند که انسان در زندگى مى تواند از آنها استفاده کند، از این جهت به آن قنطار گفته اند. <21> زیـرا فـرض ایـن اسـت کـه طـلاق در ایـنـجـا به خاطر منافع شوهر صورت مى گیرد نه بـخـاطـر انـحـراف زن از جـاده عـفـت ، بـنـا بـر ایـن دلیـلى نـدارد کـه حـق مـسـلم آنـهـا پایمال شود. سـپـس اشـاره بـه طـرز عـمـل دوران جـاهـلیـت در ایـن بـاره کـه هـمـسـر خـود را مـتـهـم بـه اعـمـال مـنـافى عفت مى کردند نموده و مى فرماید: ((آیا براى باز پس گرفتن مهر زنان متوسل به تهمت و گناه آشکار مى شوید)) (اتاءخذونه بهتانا و اثما مبینا). یعنى اصل عـمـل ، ظـلم اسـت و گـنـاه ، و مـتـوسـل شدن به یک وسیله ناجوانمردانه و غلط، گناه آشکار دیگرى است . در آیـه بعد مجددا با استفهام انکارى ، براى تحریک عواطف انسانى مردان اضافه مى کند که شما و همسرانتان مدتها در خلوت و تنهایى با هم بوده اید همانند یک روح در دو بدن ، ارتباط و آمیزش کامل داشته اید، چگونه بعد از این همه نزدیکى و ارتباط، همچون بیگانه هـا و دشـمـنـان بـا یـکـدیـگـر رفـتـار مـى کـنـیـد، و حـقـوق مـسـلم آنـهـا را پایمال مى نمایید؟! (و کیف تاخذونه و قد افضى <22> بعضکم الى بعض ). این درست همانند تعبیرى است که ما در فارسى امروز داریم که اگر دو نفر دوست صمیمى بـا هـم بـه نـزاع بـرخیزند به آنها مى گوییم شما سالها با یکدیگر نان و نمک خورده ایـد چـرا نزاع مى کنید؟ در حقیقت ستم کردن در این گونه موارد به شریک زندگى ، ستم بر خویشتن است . سـپـس مـى فـرمـاید: از این گذشته همسران شما پیمان محکمى به هنگام عقد ازدواج از شما گرفته اند چگونه این پیمان مقدس و محکم را نادیده مى گیرید و اقدام به پیمان شکنى آشکار مى کنید؟ (و اخذن منکم میثاقا غلیظا). ضـمـنا باید توجه داشت که این آیه گرچه در مورد طلاق دادن همسر سابق براى انتخاب هـمـسـر جـدیـد وارد شـده ولى اخـتصاص به آن ندارد، بلکه منظور این است در هر مورد که طلاق و جدایى به پیشنهاد مرد صورت گیرد، و زن تمایلى به جدایى ندارد باید تمام مهر پرداخته شود، و یا اگر پرداخته شده چیزى از آن باز پس نگیرند، خواه تصمیم بر ازدواج مـجـدد داشـتـه بـاشـنـد یـا نـه ، بـنـابـر ایـن جـمـله ((ان اردتـم اسـتـبدال زوج ؛ اگر بخواهید همسر دیگرى انتخاب کنید)) در حقیقت ناظر به وضع دوران جاهلیت بوده است و دخالتى در اصل حکم ندارد. ذکـر ایـن نـکـتـه نـیـز لازم اسـت کـه ((اسـتـبـدال )) بـه مـعـنـى طـلب تـبـدیل کردن است بنابر این معنى طلب و اراده در آن افتاده است و اگر مشاهده مى کنیم که با ((اردتم )) (بخواهید) ضمیمه شده بخاطر این است که مى خواهد این نکته را گوشزد کند که به هنگام مقدمه چینى و تصمیم بر تبدیل کردن همسر خود نباید از مقدمات نامشروع و ناجوانمردانه شروع کنید. [ نظرات / امتیازها ]

«قِنطار» به معناى مال زیاد است که مانند پل و قنطره وسیله‏ى بهره‏بردارى است.
در دوران جاهلیّت، بعضى که مى‏خواستند همسر دیگرى بگیرند، به همسر اوّل تهمت مى‏زدند تا او در فشار قرار گیرد و مهر خود را ببخشد تا شوهر طلاقش دهد، سپس شوهر از همان مهرِ برگردانده شده، همسر دیگرى مى‏گرفت. آیه، این سنّت جاهلى را نکوهش مى‏کند.

[ نظرات / امتیازها ]

در دوران جاهلیّت، بعضى که مى‏خواستند همسر دیگرى بگیرند، به همسر اوّل تهمت مى‏زدند تا او در فشار قرار گیرد و مهر خود را ببخشد تا شوهر طلاقش دهد، سپس شوهر از همان مهرِ برگردانده شده، همسر دیگرى مى‏گرفت. آیه، این سنّت جاهلى را نکوهش مى‏کند.
[ نظرات / امتیازها ]

شان نزول آیهپیش از اسلام رسم بر این بود که اگر مى‏خواستند همسر سابق را طلاق دهند و ازدواج جدیدى انجام دهند، براى فرار از پرداخت مهر، همسر خود را به اعمال منافى عفت متهم مى‏کردند، و بر او سخت مى‏گرفتند، تا حاضر شود مهر خویش را که معمولا قبلا دریافت مى‏شد بپردازد و طلاق بگیرد، و همان مهر را براى همسر دوم قرار مى‏دادند. با نزول آیه 20 به شدت از این کار زشت جلوگیرى شده و آن را مورد نکوهش قرار ‏داد.
[ نظرات / امتیازها ]

پیش از اسلام رسم بر این بود که اگر مى‏خواستند همسر سابق را طلاق گویند و ازدواج جدیدى کنند براى فرار از پرداخت مهر ، همسر خود را به اعمال منافى عفت متهم مى‏کردند ، و بر او سخت مى‏گرفتند ، تا حاضر شود مهر خویش را که معمولا قبلا دریافت مى‏شد بپردازد ، و طلاق گیرد ، و همان مهر را براى همسردوم قرار مى‏دادند.
آیه فوق به شدت از این کار زشت جلوگیرى کرده و آن را مورد نکوهش قرار مى‏دهد. [ نظرات / امتیازها ]

در دوران جاهلیّت، بعضى همین که مى‏خواستند همسر دیگرى بگیرند، به همسر اوّل تهمت مى‏زدند تا او در فشار قرار گیرد و مهریه خود را ببخشد آنگاه شوهر او را طلاق مى‏داد، سپس از همان مهرِ برگردانده شده، همسر دیگرى مى‏گرفت. آیه، این سنّت جاهلى را نکوهش مى‏کند. [ نظرات / امتیازها ]