(فاولئک عسی الله ان یعفو عنهم وکان الله عفواغفورا):(پس اینان امیدی هست که خدا از آنچه کردند درگذرد و آنها را ببخشد و خدا آمرزنده وبسیار درگذرنده است )، این گروه چون گناه عمدی مرتکب نشده اند، به علت جهلی که دچار آن هستند در آنچه کرده اند معذورند، اما انسان در هر حالتی که باشد بی نیاز از عفو الهی نیست و نیازمند آن است که خداوند با عفو خود اثرشقاوت را از دل او بزداید و لذا در آیه مورد بحث صحبت از امید عفو آنان می نماید. [ نظرات / امتیازها ]

و دراین آیه مى فرماید: ممکن است اینها مشمول عفو خداوند شوند و خداوند همواره بخشنده و آمرزنده بوده است .
(فاولئک عسى الله ان یعفو عنهم و کان الله عفوا غفورا).
ممکن است این سوال پیش آید اگر این افراد براستى معذورند چرا نمى فرماید حتما خداوند، آنها را مى بخشد بلکه میگوید عسى (شاید). پاسخ این سوال همان است که در ذیل آیه 84 از همین سوره بیان شد
که : منظور از این گونه تعبیرات آن است که حکم مذکور در این آیه داراى شرائطى است ، که باید به آنها توجه داشت ، یعنى اینگونه اشخاص ‍ هنگامى مشمول عفو الهى مى شوند که در انجام هجرت به هنگام فرصت کمترین قصورى نورزیده اند و به اصطلاح تقصیر در مقدمات کار ندارند و هم اکنون نیز در نخستین فرصت ممکن آماده هجرت اند. [ نظرات / امتیازها ]

فإن قلت : لم قیل ( عسی الله أن یعفو عنهم ) بکلمة الإطماع ؟ قلت : للدلالة علی أن ترک الهجرة أمر مضیق لا توسعة فیه ، حتی أن المضطر البین الاضطرار من حقه أم یقول عسی الله أن یعفو عنی ، فکیف بغیره . [ نظرات / امتیازها ]

(آیه 99)- در این آیه مى‏فرماید: «ممکن است اینها مشمول عفو خداوند شوند و خداوند همواره بخشنده و آمرزنده بوده است» (فَأُولئِکَ عَسَى اللَّهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً).

مستضعف کیست؟
از بررسى آیات قرآن و روایات استفاده مى‏شود افرادى که از نظر فکرى یا بدنى یا اقتصادى آنچنان ضعیف باشند که قادر به شناسایى حق از باطل نشوند، و یا این که با تشخیص عقیده صحیح بر اثر ناتوانى جسمى یا ضعف مالى و یا محدودیتهایى که محیط بر آنها تحمیل کرده قادر به انجام وظایف خود بطور کامل نباشند و نتوانند مهاجرت کنند آنها را مستضعف مى‏گویند.
از امام موسى بن جعفر علیه السّلام پرسیدند که مستضعفان چه کسانى هستند؟ امام در پاسخ این سؤال نوشتند: «مستضعف کسى است که حجت و دلیل به او نرسیده باشد و به وجود اختلاف (در مذاهب و عقاید که محرک بر تحقیق است) پى نبرده باشد، اما هنگامى که به این مطلب پى برد، دیگر مستضعف نیست». [ نظرات / امتیازها ]

پس اینها را امید هست که خداوند عفو فرماید از عقوبت شرک و ترک اسلام و اعمال سوء آنها و خداوند عفو کننده و آمرزنده است

سؤال همان استثناء در آیه قبل مطابق با برهان کافى بود در دلالت بر عدم مؤاخذه بمقتضى العدل احتیاج باین جمله نبود سیّما بتعبیر عسى اللّٰه که میشود عفو نفرماید

جواب بسیارى از معاصى داریم که بحکم عقل حتى عقول ناقصه هم درک میشود مثل شرب و زنا و ظلم و بسیارى از قبایح عقلیه و افعال قبیحه از اخلاق رذیله و اعمال سیّئه که مؤاخذه بر آنها قبیح نیست و این آیه دلالت دارد که خداوند در حق مستضعفین از آنها هم صرف نظر میفرماید

فَأُولٰئِکَ این مستضعفین از رجال و نساء و ولدان را عَسَى اَللّٰهُ امید است و این کلمه دلالت دارد بر وعده الهى که محال است تخلّف شود و لو استحقاقش باشد أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ عفو گذشت است از انتقام وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَفُوًّا بسیار گذشت میکند غَفُوراً و میآمرزد و پرده پوشى میکند از بنده گانش [ نظرات / امتیازها ]

فَأُولٰئِکَ عَسَى اَللّٰهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ : شاید خداوند از این گروه در گذرد زیرا فقیر و ناتوانند و بر آنها تفضل کند و بر ترک هجرت، آنها را مؤاخذه نکند زیرا ترک هجرت، براى ایشان اختیارى نبوده است

وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَفُوًّا : خداوند همواره به فضل و بزرگى خود، گناهان بندگان را بخشوده و بر معصیتشان، آنها را کیفر نداده است

غَفُوراً : خداوند با عفو خود گناهان بندگان را مى پوشاند

عکرمه گوید: پیامبر بعد از هر نماز ظهر بدرگاه خداوند نیایش مى کرد و مى گفت: «خدایا ولید، سلمة بن هشام، عیاش بن ابى ربیعه و دیگر مسلمانان ضعیف را از دست مشرکین خلاص گردان»
[ نظرات / امتیازها ]

و در بعضى احادیث است که «و هؤلاء یدخلون الجنة باعمال حسنة و باجتناب المحارم التی نهى اللّٰه عز و جل عنها و لا ینالون منازل الأبرار» و حقتعالى دربارۀ ایشان فرموده: فَأُولٰئِکَ پس آن گروه عَسَى اَللّٰهُ امیدوارست که خداى تعالى أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ اینکه عفو کند از ایشان گفته اند که ذکر کلمۀ «عسى» تنبیه است بر اینکه ترک هجرت چنان امر خطیر است که مضطر با وجود اضطرار باید که ایمن از مؤاخذه نباشد وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَفُوًّا و هست خداى عفو کنند از معذوران غَفُوراً آمرزندۀ گناه ایشان مخفى نماند که اگر از ولدان مراد صبیان باشد چون ایشان مکلف نیستند ذکر آنها بواسطۀ مبالغه در امر هجرت خواهد بود و اگر مراد از آن ممالیک باشد احتیاج باین توجیه نیست [ نظرات / امتیازها ]

«فَأُولٰئِکَ عَسَى اَللّٰهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ » 99 فخر: ممکن است اعتراض شود،: اگر آنها که در فشار هستند معذور هستند، پس این جمله چه تناسب دارد که گفته شده است: شاید خدا از آنها درگذرد؟ جواب آن است که ممکن است از جهت حبّ وطن و خویشان خود را عاجز فرض مى کردند، در صورتى که شاید با یک اندازه گذشت مى توانسته اند خود را خلاص کنند، ازاین جهت به آنها نوید داده شده است که اگر در آینده کوشش نمایند و ترک وطن کنند و هجرت کنند امیدوار باشند که معذور هستند
[ نظرات / امتیازها ]

گفته اند که:آیت در حقّ جماعتى آمد از اهل مکّه که بزبان ایمان آوردند و در دل نفاق داشتند ابو الجارود از محمّد باقر علیه السّلام روایت مى کند که ایشان پنج کس بودند حارث بن زمعة ابن الاسود و ابو العاص بن منصبة بن الحجّاج و علىّ بن امیّة بن خلف و قیس بن الولید بن المغیره و قیس بن الفاکهة بن المغیره که ایشان با رسول هجرت نکردند چون مشرکان ببدر حاضر آمدند ایشان چون قلّت لشکر مسلمانان بدیدند گفتند:غرّ هؤلاء دینهم،ایشان را دین ایشان بفریفته است این هر پنج در غزات بدر کشته شدند فرشتگان بر روى و پشت ایشان مى زدند و مى گفتند که: «ذُوقُوا عَذٰابَ اَلْحَرِیقِ » حقّ تعالى گفت:آنان که فرشتگان جانهاى ایشان برداشتند و ایشان ظالم نفس خود بودند بکفر آوردن و اصرار کردن برآن ؛بر نفس خویش ستم کردند،و گفته اند که:مراد به ملائکه ملک الموت است یا اعوان او و گفته اند:مراد فرشتگانى اند که خداى تعالى ایشان را به یارى رسول صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرستاد فرشتگان ایشان را مى گفتند که:شما در چه بوده اید و چه کرده اید؟ بر سبیل تقریع و تعنیف،ایشان جواب دادند و گفتند که:ما در زمین مکّه ضعیفان و مستضعفان بوده ایم ضعف ما پوشیده نبود که مشرکان ما را ضعیف کردند و فرشتگان ایشان را جواب دادند و گفتند:نه زمین خداى فراخ بود تا هجرت کنید و بدان زمین که شما را نرنجانند روید،چرا نرفتید؟ آنگه حقّ تعالى بیان کرد که:اینان دروغ مى گویند و این تعلّل بباطل مى آرند و آنچه مى گویند بنفاق مى گویند ایشان کافران اند و مأوى و مرجع ایشان با دوزخ است و دوزخ بد جاى است ایشان را و بازگشتن ایشان را آنگه گروهى را که ایشان مستضعفان بر حقیقت بودند استثنا کرد و گفت:الّا آن کسانى که ایشان را ضعیف کردند و ایشان همه مردان و زنان و کودکان بودند ایشان را حیله و چارۀ و سازى و برگى نباشد و راه ندانند تا هجرت کنند پس ایشان همانا که خداى ایشان را عفو کند چون عذر ایشان واضح و روشن است در آنکه هجرت نکردند و خداى تعالى عفوکننده و آمرزنده است حسن بصرى از رسول صلّى اللّه علیه و آله و سلّم روایت کرد که:هرکه دین خود بگریزاند از زمینى به زمینى و اگرچه از روى مثل از دستى به دستى باشد او را بهشت واجب بود و در بهشت رفیق ابراهیم خلیل و من که محمّدم باشد [ نظرات / امتیازها ]

فَأُولٰئِکَ عَسَى اَللّٰهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کٰانَ اَللّٰهُ عَفُوًّا غَفُوراً خداى جلیل بمستضعفین از مؤمنین وعده عفو مى دهد بااینکه از جهت ضعف و عدم قدرت بر مهاجرت معذور بودند و گناهى نکرده بودند که مورد عفو گردند،شاید مقصود از عفو در اینجا نه از جهت گناهست بلکه مقصود پذیرفتن عذر آنها است بر ترک تکالیفى که بر اقویاء بشر میسر بود [ نظرات / امتیازها ]

حال این جماعت در آیه قبل بیان شد که در بهشت اعمال مخلدند و این به مقتضاى وسعت رحمت و سبقت آن بر غضب است که خداوند بفضل و کرم خود با آنها رفتار مى فرماید و الا آنها یا به واسطه عدم تمکن عملى ننموده اند که استحقاق جزاى خیر داشته باشند یا به واسطه عدم معرفت عمل آنها داراى شرط صحت و قبول نبوده با وجود این چون قاصر بودند خداوند قلم عفو بر جرائم آنها کشیده و آنها را داخل در بهشت نموده و در زمره اصحاب یمین محسوب فرموده است چنانچه با اطفال مسلمین هم همین معامله شده است [ نظرات / امتیازها ]

ایشان که چنین باشند همانا خداى تعالى ایشان را عفو بکند چون عذر ایشان داند و«عسى»براى مقاربۀ عفو و ترجّى ایشان گفت تا مکلّف قاطع نباشد برآن،بل متردّد بود از میان خوف و رجاء، که خداى تعالى عفوکننده و آمرزنده است

حسن بصرى روایت کرد از رسول علیه السّلام که او گفت:هرکه دین خود بگریزاند از زمینى به زمینى،و اگرچه از روى مثل به دستى باشد بهشت واجب شود او را، 7 «3» در بهشت رفیق ابراهیم خلیل باشد و رفیق من که محمّدم
[ نظرات / امتیازها ]