(علمت نفس ما احضرت ):(در چنین روزی هر نفسی می فهمد که چه عملی حاضر کرده و پیش فرستاده )در توصیف روز قیامت می فرماید: آن زمانی که خورشید درهم پیچیده شود وتاریکی بر جرم آن احاطه بیابد و آن وقتی که ستارگان سقوط کرده یا کدر و بی نورمی شوند، و آن زمان که از شدت زلزله کوهها به راه می افتند و متلاشی می شوند و چون غباری پراکنده می گردند و آن زمان که ماده شتران آبستن ده ماهه رها کرده شوند( و این جمله کنایه از این است که در روز قیامت مردم اموال ارزشمندی که قبلا بر سر تصاحبش با هم می جنگیدند رها کرده و آنها بی صاحب می مانند، چون آنقدر به گرفتاری نفس خود مشغولند که به چیز دیگری نمی اندیشند) در ادامه می فرماید: آن زمانیکه حیوانات درنده نیز مانند انسانها محشور و برانگیخته می شوند و آن زمان که دریاها آتشی افروخته شوند و یا پر از آتش می گردد و آن زمان که نفوس سعیده با زنان بهشتی تزویج می شوند و نفوس اشقیاء با قرین های شیطانی خود ازدواج می کنند.و آن زمانیکه از دختران زنده به گور شده پرسش می شود که به کدامین گناه کشته شده اند؟ و با اینکه مسئول قتل دختران زنده به گور شده پدران آنها هستند که از ترس ننگ دختردار شدن ، دختران خود را زنده در گور می کردند، خداوند از خود دختر زنده به گور شده پرسش می کند تا دختر جرأت کند و از خدای تعالی بخواهد که انتقام خون او را بگیرد، در ادامه می فرماید: آن روزی که نامه های اعمال برای حساب باز می شود وآن زمان که آسمان کنده شود و از محلی که درآن چسبیده جدا شود و درهم پیچیده گردد و آن زمان که آتش جهنم شعله ور گشته و زبانه می کشد و آن زمانی که بهشت را به اهل آن نزدیک می کنند، تا داخلش شوند، در آن زمان است که هر فردی حقیقت اعمالی را که در دنیا انجام داده ، خواهد دانست و آن را حاضر خواهد یافت ، همچنانکه در جای دیگر می فرماید:(یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا و ما عملت من سوء(40) روزی که هر نفسی آنچه را که از خیر و شر کرده ، حاضر می یابد) [ نظرات / امتیازها ]

1 - قیامت، روز آگاهى انسان ها به کردار دنیایى خویش و آثار و نتایج آن

علمت نفس ما أحضرت

2 - مشاهده کردارها در عرصه قیامت، در گرو پیدایش حوادثى تحوّل آفرین در نظام جهان و پدیدار شدن رخدادهایى در صحنه قیامت

إذا الشمس ... و إذا ... و إذا ... علمت نفس ما أحضرت

آیه شریفه، جواب حرف شرط «إذا» است که از آغاز سوره تکرار شده است.

3 - حاضران صحنه قیامت، داراى قدرت درک و شناخت

علمت نفس

4 - حاضر بودن کردار در قیامت، مستند به خود انسان ها است.

علمت نفس ما أحضرت

5 - کردارهاى دنیایى انسان، تعیین کننده فرجام اخروى او است.

علمت نفس ما أحضرت

خبردادن از علم انسان به کردار خود در قیامت، هشدار به بازتاب اخروى آن کردار است.

6 - ورود هر انسان به بهشت یا جهنم، سزاى کردار او است.

و إذا الجحیم سعّرت . و إذا الجنّة أُزلفت . علمت نفس ما أحضرت

7 - اطلاع بر پرونده اعمال، راهى براى آگاهى انسان در قیامت بر کردار خویش

و إذا الصحف نشرت ... علمت نفس ما أحضرت
[ نظرات / امتیازها ]

[14] ‌اینکه‌ روز پاداش‌ و کیفر بزرگ‌ ‌است‌، ‌که‌ ‌در‌ ‌آن‌ دیوان‌ داوری‌ عادلانه‌ ‌به‌ کار می‌افتد، و زندان‌ بزرگ‌ ‌به‌ صورت‌ جهنم‌ تجسم‌ پیدا می‌کند، و جایزه‌ بزرگ‌ ‌را‌ ‌در‌ بهشت‌ ‌در‌ برابر همه‌ بینندگان‌ قرار می‌دهند، ‌پس‌ آدمی‌ اعمال‌ خویش‌ ‌را‌ تجسم‌ یافته‌ ‌در‌ برابر خویش‌ مشاهده‌ می‌کند، و قدرت‌ فرار کردن‌ ‌از‌ کارهای‌ بد ‌خود‌ و منکر شدن‌ ‌آنها‌ ‌از‌ ‌او‌ سلب‌ می‌شود، و ‌اینکه‌ حقا مسئولیت‌ ‌است‌ و عین‌ مسئولیت‌.

عَلِمَت‌ نَفس‌ٌ ما أَحضَرَت‌‌-‌ ‌هر‌ کس‌ می‌داند ‌که‌ چه‌ ‌با‌ ‌خود‌ حاضر کرده‌ ‌است‌.»

گفته‌اند ‌که‌ ‌اینکه‌ جمله‌ پاسخ‌ آیات‌ پیوسته‌ ‌به‌ یکدیگر إِذَا الشَّمس‌ُ کُوِّرَت‌ ‌به‌ ‌بعد‌ ‌است‌ ‌که‌ شمار ‌آنها‌ دوازده‌ ‌است‌ و ‌از‌ مجموع‌ ‌آنها‌ چارچوب‌ کلی‌ شکل‌ مسئولیت‌ انسان‌ ‌در‌ برابر همه‌ کارهایش‌ آشکار می‌شود، و تعبیر «علمت‌» ‌برای‌ تأکید درباره‌ ‌اینکه‌ مطلب‌ ‌است‌ ‌که‌ قضیه‌ قضیه‌ یقین‌ ‌است‌ و تنها حدس‌ و تخمین‌ نیست‌، و اما گفته‌ «نفس‌» حکایت‌ ‌از‌ ‌آن‌ دارد ‌که‌ نفس‌ مرکز شعور و احساس‌ ‌است‌، و ‌اینکه‌ گونه‌ بیان‌ بلیغ‌تر ‌از‌ ‌آن‌ ‌است‌ ‌که‌ گفته‌ می‌شد: «انسان‌ دانست‌»، اما ‌اگر‌ ‌ما بگوییم‌ ‌که‌ «چشم‌ دید» بلاغت‌ ‌آن‌ بیش‌ ‌از‌ ‌اینکه‌ ‌است‌ ‌که‌ بگوییم‌ «انسان‌ دید».

و گفته‌ «‌ما أحضرت‌» نماینده‌ اوج‌ بلاغت‌ ‌است‌. آیا همه‌ تلاش‌ و کوشش‌ ‌ما ‌برای‌ ‌آن‌ نیست‌ ‌که‌ چیزی‌ ‌را‌ ‌برای‌ ‌آن‌ روز موعود حاضر و آماده‌ کنیم‌، ‌به‌ همان‌ گونه‌ ‌که‌ شاگرد مدرسه‌ای‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌برای‌ روز امتحان‌ آماده‌ می‌کند، و داوطلب‌ مسابقه‌ ورزشی‌ ‌برای‌ روز مسابقه‌، و ارتش‌ ‌برای‌ روز جنگ‌، آدمی‌ نیز همه‌ کوشش‌ و تلاش‌ خویش‌ ‌را‌ ‌برای‌ روز ملاقات‌ ‌با‌ ‌خدا‌ ذخیره‌ می‌کند، ‌یعنی‌ ‌آن‌ روزی‌ ‌که‌ خدای‌ ‌ما درباره‌ ‌آن‌ می‌گوید: یا أَیُّهَا الإِنسان‌ُ إِنَّک‌َ کادِح‌ٌ إِلی‌ رَبِّک‌َ کَدحاً فَمُلاقِیه‌ِ‌-‌ ای‌ انسان‌؟ توبه‌ سوی‌ پروردگار ‌خود‌ تلاش‌ می‌کنی‌ ‌پس‌ ‌او‌ ‌را‌ ملاقات‌ خواهی‌ کرد».«13» [ نظرات / امتیازها ]

علمت نفس ما احضرت , عامل نصب در اذا الشمس کورت و معطوفهاى آن , فعل علم است .
نـقل شده که یک قارى این سوره را در حضور ابن مسعود قرائت کرد و چون به آیه علمت نفس ما احضرت رسید, ابن مسعود گفت : وا انقطاع ظهریاه اى واى کمرم شکست [یعنى ابن مسعود این سخن را از بیم قیامت و کیفر اعمال بر زبان آورد.
[ نظرات / امتیازها ]

و بالاخره در آخرین آیه مورد بحث که در حقیقت مکمل تمام آیاتگذشته و جزایى براى جمله‏هاى شرطیه است که در دوازده آیه قبل آمده مى‏فرماید : در آن موقع هر کس مى‏داند چه چیزى را حاضر کرده است ! ( علمت نفس ما احضرت).
و این تعبیر به خوبى نشان مى‏دهد که همه اعمال انسانها در آنجا حاضر مى‏شود ، و علم و آگاهى آدمى نسبت به آنها علمى توام با شهود و مشاهده خواهد بود.
این حقیقت در آیات متعدد دیگرى از قرآن نیز آمده است : در آیه 49 سوره کهف مى‏خوانیم : و وجدوا ما عملوا حاضرا و در آخرین آیات سوره زلزال آمده است : فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره و من یعمل مثقال ذرة شرا یره : هر کس به اندازه ذره‏اى کار نیک کرده باشد آن را مى‏بیند ، و هر کس به اندازه ذره‏اى کار بد کرده باشد آن را مى‏بیند .
این آیه نیز بیانگر تجسم اعمال است و اینکه اعمال انسانها که ظاهرا دراین جهان نابود مى‏شود هرگز نابود نشده ، و در آن روز به صورتهاى مناسبى مجسم مى‏گردد و در عرصه محشر حاضر مى‏شود. [ نظرات / امتیازها ]

آرى، آن روز هر کس هر آنچه را فراهم آورده است مى‏داند و در مى‏یابد که براى آن روز چه کارى انجام داده و چه توشه ‏اى حاضر ساخته است.
از دیدگاه پاره‏اى منظور این است که: در آن هنگام هر کس مى‏داند که چه کارهاى شایسته و ناشایسته ‏اى انجام داده است.
با این بیان در آن روز بزرگ همه عملکردها حاضر مى‏گردد و چیزى از آنها کم نمى‏شود و ناپدید نمى‏گردد.
و از دیدگاه پاره‏اى دیگر منظور آماده شدن کارنامه انسان‏هاست. [ نظرات / امتیازها ]