1-علم خداوند، محدود به زمان و مکان و اشیا یا امور خاص نیست. هم به اسمان ها و زمین علم دارد و هم به آنچه پنهانی یا علنی انجام شود، آگاه است.«یعلم ما فی السموات...یعلم ما تسرّون...»
2-انسان، رها نیست، بلکه زیر نظر خداست. «یعلم ما تسرّون و ما تعلنون»
3-پنهان و آشکار برای خداوند یکسان است. «تسرّون...تعلنون»
4-خداوند، هم به کارهای مخفیانه انسان آگاه است و هم به افکار و انگیزه ها و اسرار نهفته در سینه او. «تسرّون...ذات الصدور »

1-آفرینش آسمان ها و زمین از روی برنامه و هدف بوده است. { خلق السموات و الارض بالحق }
2-خداوند، صورت گری انسان را به خود نسبت داده است. {صوّرکم }
3-انسان در مقایسه با دیگر موجودات، زیباتر و کامل تر است. {فاحسن صورکم }
4-جهان آفرینش در حال حرکت به سوی مقصدی الهی است. {الیه المصیر }
5-مبدأ و معاد هستی، خداوند است. {خلق...الیه المصیر }
6-لازمه ی آفرینش به حق و هدفمند، وجود معاد و بازگشت انسان ها به سوی خداوند برای کیفر و پاداش است. {خلق... بالحق... و الیه المصیر }

1- آفرینش انسان، جلوه ای از قدرت خداوند است. « هو علی کلّ شیء قدیر- هو الّذی خلقکم »
2- انسان، موجودی مختار و انتخابگر است نه مجبور. « فمنکم کافر و منکم مؤمن »
3- عمل انسان، بیانگر عقیده اوست. (به جای آنکه بگوید: خداوند به کفر و ایمان شما آگاه است، می فرماید: خداوند به عملکرد شما آگاه است.) « والله بما تعملون بصیر »

•«وبال» به معنای سنگینی است؛ به غذایی که معده را سنگین کند «وبیل» و به باران سنگین وابل گویند، آنگاه به هر امر سنگینی که مایه ضرر و زیان شود،«وبال» گفته شده است. این کلمه چهار مرتبه(1) در قرآن آمده و در تمام موارد مراد از آن، گرفتاری و سختی دنیوی است.

•کیفر الهی اختصاص به قیامت ندارد، در برخی موارد خداوند هم در دنیا کیفر داده است و هم در قیامت کیفر می دهد مانند قوم نوح که غرق شدند و قوم هود که به وسیله باد و قوم صالح که با صیحه و صدای وحشتناک و قوم لوط که با سنگباران و اصحاب فیل که با سجّیل و سنگهای آتشین، کیفر کارشان را در دنیا چشیدند.


1-مائده، 95؛ حشر،15؛ طلاق،9؛تغابن،5.

●در این آیه سه مرتبه از علم خداوند سخن به میان آمده است: علم به تمام موجودات هستی «ما فی السموات و الارض »،علم به آشکار و نهان انسان ها «ما تسرّون و ما تعلنون»،علم به افکار و نیّت ها «ذات الصدور »،آن هم علم دائمی که از قالب فعل مضارع «یعلم» استفاده می شود و علم عمیق که از قالب «علیم» استفاده می شود.
●ایمان به اینکه خداوند ناظر بر اعمال ما می باشد و همه چیز را می داند، بهترین وسیله برای دوری از گناه و حفظ تقوا است.
●با توجه به اینکه در آیه قبل فرمود: «والیه المصیر» بازگشت همه به سوی اوست، این آیه به منزله پاسخ از یک سؤال مقدّر است و آن اینکه: انسان هایی که بعد از مردن، پوسیده و متلاشی و پراکنده می شوند چگونه به سوی خدا باز می گردند؟! آیه پاسخ می دهد خداوند به تمام ذرّات متلاشی و پراکنده شده آگاه است و مخلوط شدن اجزای مردگان، سبب گم شدن و از بین رفتن آنها نمی شود.

1-منظور از حسن صورت (فاحسن صورکم ) آن است که خداوند، انسان را مجهز نمود به چیزهایی که در راه رسیدن به هدف، او را کمک می کند.
2-اعضای بدن انسان هر کدام در جای مناسب قرار گرفته و ترکیب و تناسب آنها موجب زیبایی اندام انسان و به ویژه صورت او گردیده است. مژه، پلک و ابرو که وظیفه حفاظت از چشم را به عهده دارند، زیبایی خاصی به چهره انسان بخشیده اند. لب ها که دربان دهان و نگهبان زبان و دندان هستند، تنها به هنگام خوردن یا گفتن، آن هم به مقدار مورد نیاز باز و بسته می شوند و در کودکی که حیات نوزاد به شیر مادر وابسته است، کار مکیدن را به عهده دارند و در بزرگسالی، احساسات عاطفی را با بوسیدن اظهار می دارند.
3-خداوند، برترین آفریده خود یعنی انسان را از آبی ناچیز آفریده، (ماء مهین ) و در کارگاهی تاریک و ظلمانی، ( فی الارحام ) و بر روی آن بهترین و زیباترین صورتگری را قرار داد. ( فاحسن صورکم )
4-تفاوت آفریده های خداوند با تولیدات انسان:
•تولیدات انسان محدود و در بعضی زمینه ها تولید دارد، اما خداوند همه چیز را می آفریند. (خلق کلّ شیء )
•تولیدات انسان گاهی لغو است، اما خداوند همه چیز را هدفمند آفریده است. (خلق الله السموات و الارض بالحق )
•در تولیدات انسان افراط و تفریط است، اما آفرینش خداوند به اندازه است. ( انا کل شیء خلقناه بقدر )
•تولیدگر معمولاً پس از تولید نظارتی از تولید ندارد، اما خداوند هرگز از مخلوقاتش غافل نمی شود. ( و ما کنا عن الخلق غافلین )
•انسان گاهی از تولید خسته و کسل می شود، اما خداوند هرگز از آفرینش خسته نمی شود. (ما مسّنا من لغوب )
•خداوند از طریق زوجیت، بقای موجودات را تضمین نموده است. ( ومن کل شیءٍ خلقنا زوجین )
•خدا، همه آفریده های خود را هدایت تکوینی می کند. (اعطی کل شیء خلقه ثم هدی )
•همه آفریده ها، در نهایت به سوی او باز می گردند. (خلق السموات و الارض... الیه المصیر )
5-تمام کارهای خداوند بهترین است:
▪آفرینش او بهترین است (فتبارک الله احسن الخالقین )
▪کتاب قرآن او بهترین است: (نزّل احسن الحدیث )
▪قصّه های او بهترین است: (احسن القصص )
▪نامهای او بهترین است: ( ولله الاسماء الحسنی )
▪وعده های او بهترین وعده هاست: ( وعد الله الحسنی )
▪حکم او بهترین حکم ها است: ( و من احسن من الله حکماً )
خداوند از ما نیز خواسته است که در تمام کارها، بهترین را انتخاب کنیم. مثلاً :
□در گفتار، بهترین سخن را بگوییم: ( یقولوا الّتی هی احسن )
□در عمل بهترین را انجام دهیم: ( احسن عملاً )
□در برخورد، بهترین رفتار را داشته باشیم: ( ادفع بالّلتی هی احسن )
□در مجادله و گفتگو، بهترین شیوه را انتخاب کنیم: (جادلهم بالّتی هی احسن )
□در سپاسگزاری و تشکر، بهترین روش را داشته باشیم: ( فحیّوا باحسن )
□در میان شنیده ها بهترین را انتخاب و عمل کنیم: ( یستمعون القول فیتبعون احسنة )
□در تصرف در مال یتیم، با بهترین شیوه عمل کنیم: ( لا تقربوا مال الیتیم الّا بالّلتی هی احسن )
□در انگیزه با بهترین نیت که اخلاق و قصد قربت است، عمل خود را رنگی الهی دهیم: ( و من احسن من الله صبغة)

و خداوند آن دانای غیب و آشکار و آن بی همتا حکمروای منشأ حکمت است.

اگر به خداوند [از طریق کمک به بینوایان] وامی نیکو تقدیم کنید، خداوند دو برابر به شما عوض عنایت می فرماید و شما را مورد عفو قرار می دهد و خداوند آن فرصت دهنده ی ارزش گزار است. [به بندگان آنقدر فرصت می دهد که جبران کنند و نیز برای اعمال خوب، امتیاز و پاداش اراده می فرماید]

بنابراین هر چه می توانید از عدم اطاعت اوامر الهی بپرهیزید، به مواعظ گوش فرا دهید و فرمانبردار باشید و انفاق کنید و این [نصایح] همه به سود شماست و آنها که از بخل و حرص نفس امّاره، خود را در امان بدارند رستگاران واقعی هستند.

حاکمان دنیوى براى کسب و حفظ قدرت خود، مرتکب خلافکارى‏هایى مى‏شوند، ولى خداوند فرمانروایى است که همه هستى او را تقدیس و تنزیه مى‏کنند و هیچ ظلمى از او صادر نمى‏شود.
حمد و ستایش، حقّ کسى است که از عیب و نقص به دور باشد، لذا اوّل تسبیح خداوند مطرح شده است و سپس ستایش او در نماز نیز تسبیح و حمد، در رکوع و سجود در کنار هم آمده است.