(قال فاهبط منها فما یکون لک ان تتکبر فیها فاخرج انک من الصاغرین ):(فرمود :از آسمان نزول کن که در اینجا تکبر و نخوت حق تو نیست ،خارج شو، همانا که تو از حقیران هستی )،(هبوط)یعنی خروج شی ء از محل استقرارش و نازل شدن آن و معمولادر امور معنوی استعمال می شود،یعنی نزول از مقامی بلند به مقامی پست و پایینتر و (تکبر)یعنی اینکه کسی بخواهد خود رامافوق دیگری و برتر از او جلوه دهد و باید دانست که همه مخلوقات در برابرخالقشان خاضع و ذلیلند و همه شرافتها تنها به خدای متعال منتهی می شود وتنها خدای سبحان است که کبیر و متعال مطلق است و کبریائی فقط شایسته اوست ، اما تکبر از بنده به دو صورت صادر می شود، یکی ) تکبر پسندیده که به نوعی منتهی به تکبر خداوند می شود ،مثل تکبر در برابر دشمنان خداو افتخارکردن به بندگی او و دیگر) تکبر ناپسند که آن تکبری است که در مخلوقات وجود دارد که نفس خود را به ناحق بزرگ تصور می کنند، خداوند به شیطان می فرماید:از این مقام و منزلتی که در بهشت و آسمان و یا در نزد ملائکه داشتی خارج شو و این نزولی بدون بازگشت برای شیطان بود، چون شیطان از صاغرین است و (صاغر) به معنای خوار و ذلیل می باشد و این جمله تأکید بر همان هبوط وخروج شیطان از مقام و منزلت سابق است و خداوند به سزای استکبارش او راخوار و ذلیل نمود. [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 30
(آیه 13)- از آنجا که امتناع شیطان از سجده کردن، براى آدم (ع) یک امتناع ساده و معمولى نبود و نه یک گناه عادى محسوب مى‏شد، بلکه یک سرکشى و تمرّد آمیخته به اعتراض و انکار مقام پروردگار بود. به این جهت، مخالفت او سر از کفر و انکار علم و حکمت خدا درآورد و به همین جهت، مى‏بایست تمام مقامها و موقعیتهاى خویش را در درگاه الهى از دست بدهد، به همین سبب خداوند او را از آن مقام برجسته و موقعیتى که در صفوف فرشتگان پیدا کرده بود بیرون کرد و به او «فرمود: از این مقام و مرتبه، فرود آى» (قالَ فَاهْبِطْ مِنْها).
سپس سر چشمه این سقوط و تنزّل را با این جمله، براى او شرح مى‏دهد که: «تو حق ندارى در این مقام و مرتبه، راه تکبر، پیش گیرى» (فَما یَکُونُ لَکَ أَنْ تَتَکَبَّرَ فِیها).
و باز به عنوان تأکید بیشتر، اضافه مى‏فرماید: «بیرون‏رو که از افراد پست و ذلیل هستى» (فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ). یعنى، نه تنها با این عمل بزرگ نشدى، بلکه به عکس به خوارى و پستى گراییدى.
از این جمله به خوبى روشن مى‏شود که تمام بدبختى شیطان، مولود تکبر او بود.
از امام صادق علیه السّلام نیز نقل شده که فرمود: «اصول و ریشه‏هاى کفر و عصیان، سه چیز است. حرص و تکبر و حسد، اما حرص سبب شد که آدم از درخت ممنوع بخورد، و تکبر سبب شد که ابلیس از فرمان خدا سرپیچى کند، و حسد سبب شد که یکى از فرزندان آدم دیگرى را به قتل رساند»! [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(فاهبط منها) من السماء التی هی مکان المطیعین المتواضعین من الملائکة ، إلی الأرض التی هی مقر العاصین المتکبرین من الثقلین (فما یکون لک ) فما یصح لک (أن تتکبر فیها) و تعصی (فاخرج إنک من الصاغرین ) من أهل الصغار و الهوان علی الله و علی أولیائه لتکبرک ، کما تقول للرجل : قم صاغرا ، إذا أهنته و فی ضده : قم راشدا . و ذلک أنه لما أظهر الاستکبار ألبس الصغار . و عن عمر رضی الله عنه : من تواضع لله رفع الله حکمته و قال : انتعش أنعشک الله . و من تکبر وعدا طوره وهصه الله إلی الأرض . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
حضرت على علیه السلام فرمودند: از سرنوشت ابلیس عبرت بگیرید که با سابقه‏ى شش هزار سال عبادت که معلوم نیست سال‏هاى دنیوى (365 روز) بوده یا سال‏هاى اخروى (که یک‏روزش برابر پنجاه هزار سال دنیوى است)، چگونه با یک لحظه تکبّر و فخرفروشى سقوط کرد. <25> رسول اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: در قیامت، متکبّرین در خوارترین صورت محشور شده و زیر پاى اهل‏محشر لگدمال مى‏شوند. <26> در روایت دیگرى حضرت فرمود: هرکس تواضع و فروتنى کند، خداوند او را بالا برد و هرکس تکبّر و گردنکشى کند خداوند او را خوار و پست گرداند. <27> همچنین در روایت آمده است: ریشه‏ى کفر سه چیز است: حرص، حسد و تکبّر. <28> 1- تکبّر، نه تنها براى افراد عادّى خطرناک است، بلکه براى آنان که مقام عالى دارند و همنشین فرشتگان در ملأ اعلى هستند و سال‏ها و قرن‏ها سابقه‏ى عبادت داشته باشند نیز خطر دارد. «فاهبط، فاخرج» 2- نه علم و شناخت شیطان به خدا، نجات‏بخش است و نه عبادت‏هاى طولانى او، بلکه راه نجات، تسلیم خدا بودن است. «تتکبّر فیها فاخرج» 3- تکبّر، سبب حبط و نابودى عمل مى‏شود. «فاهبط... فاخرج» 4- گاهى یک لحظه تکبّر، سبب سقوط دائمى است. «تتکبّر فیها فاخرج» 5 - نتیجه‏ى تکبّر و خودبزرگ‏بینى، کوچکى و خوارى است. آرى، نتیجه‏ى شعار «من بهترم»، «أنا خیر»، شنیدن جوابِ «فاخرج انّک من الصاغرین» است. [ نظرات / امتیازها ]

1- تکبّر، نه تنها براى افراد عادّى خطرناک است، بلکه براى آنان که مقام عالى دارند و همنشین فرشتگان در ملأ اعلى هستند و سال‏ها و قرن‏ها سابقه‏ى عبادت داشته باشند نیز خطر دارد. «فاهبط، فاخرج»
2- نه علم و شناخت شیطان به خدا، نجات‏بخش است و نه عبادت‏هاى طولانى او، بلکه راه نجات، تسلیم خدا بودن است. «تتکبّر فیها فاخرج»
3- تکبّر، سبب حبط و نابودى عمل مى‏شود. «فاهبط... فاخرج»
4- گاهى یک لحظه تکبّر، سبب سقوط دائمى است. «تتکبّر فیها فاخرج»
5 - نتیجه‏ى تکبّر و خودبزرگ‏بینى، کوچکى و خوارى است. آرى، نتیجه‏ى شعار «من بهترم»، «أنا خیر»، شنیدن جوابِ «فاخرج انّک من الصاغرین» است.

[ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(فاهبط منها) من السماء التی هی مکان المطیعین المتواضعین من الملائکة ، إلی الأرض التی هی مقر العاصین المتکبرین من الثقلین (فما یکون لک ) فما یصح لک (أن تتکبر فیها) و تعصی (فاخرج إنک من الصاغرین ) من أهل الصغار و الهوان علی الله و علی أولیائه لتکبرک ، کما تقول للرجل : قم صاغرا ، إذا أهنته و فی ضده : قم راشدا . و ذلک أنه لما أظهر الاستکبار ألبس الصغار . و عن عمر رضی الله عنه : من تواضع لله رفع الله حکمته و قال : انتعش أنعشک الله . و من تکبر وعدا طوره وهصه الله إلی الأرض [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
حضرت على علیه السلام فرمودند: از سرنوشت ابلیس عبرت بگیرید که با سابقه‏ى شش هزار سال عبادت که معلوم نیست سال‏هاى دنیوى (365 روز) بوده یا سال‏هاى اخروى (که یک‏روزش برابر پنجاه هزار سال دنیوى است)، چگونه با یک لحظه تکبّر و فخرفروشى سقوط کرد. <25> رسول اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: در قیامت، متکبّرین در خوارترین صورت محشور شده و زیر پاى اهل‏محشر لگدمال مى‏شوند. <26> در روایت دیگرى حضرت فرمود: هرکس تواضع و فروتنى کند، خداوند او را بالا برد و هرکس تکبّر و گردنکشى کند خداوند او را خوار و پست گرداند. <27> همچنین در روایت آمده است: ریشه‏ى کفر سه چیز است: حرص، حسد و تکبّر. <28> 1- تکبّر، نه تنها براى افراد عادّى خطرناک است، بلکه براى آنان که مقام عالى دارند و همنشین فرشتگان در ملأ اعلى هستند و سال‏ها و قرن‏ها سابقه‏ى عبادت داشته باشند نیز خطر دارد. «فاهبط، فاخرج» 2- نه علم و شناخت شیطان به خدا، نجات‏بخش است و نه عبادت‏هاى طولانى او، بلکه راه نجات، تسلیم خدا بودن است. «تتکبّر فیها فاخرج» 3- تکبّر، سبب حبط و نابودى عمل مى‏شود. «فاهبط... فاخرج» 4- گاهى یک لحظه تکبّر، سبب سقوط دائمى است. «تتکبّر فیها فاخرج» 5 - نتیجه‏ى تکبّر و خودبزرگ‏بینى، کوچکى و خوارى است. آرى، نتیجه‏ى شعار «من بهترم»، «أنا خیر»، شنیدن جوابِ «فاخرج انّک من الصاغرین» است [ نظرات / امتیازها ]

999. "This": the situation as it was then-a rebellious creature impertinent to His Creator. At every step Iblis falls lower: arrogance, jealousy, disobedience, egotism and untruth. [ نظرات / امتیازها ]

پس از سرپیچى ابلیس از فرمان خدا و آوردن بهانه واهى بر نافرمانى خود، از جانب خداوند خطاب رسید که از آنجا فرود آى و تو را نسزد که در آنجا تکبّر کنى؛ پس بیرون آى که تو از خوار شدگان هستى. ابلیس در بهشت بود و با این خطاب از بهشت رانده شد و البته منظور از این بهشت، باغى بوده که به آن بهشت عدن گفته مى‏شود و منظور از آن، بهشتى نیست که خداوند، صالحان را به آنجا خواهد برد. این هبوط از بهشت همراه با هبوط ابلیس از مقام و مرتبه خاص او بود و لذا مى‏توانیم بگوییم که مرجع ضمیر «منها» و «فیها» وجه جامعى است که شامل بهشت و مقام و مرتبه ابلیس مى‏شود و ابلیس از این هر دو هبوط کرد.

ابلیس که خود را مطرود ورانده شده درگاه دید، گویا در برابر عبادتهاى بسیارى که کرده بود، از خداوند خواست که

(19)



تا روز قیامت به او مهلت بدهد و خدا درخواست او را اجابت نمودو به او مهلت داد. البته در این آیه گفته نشده که خدا تا به کى به ابلیس مهلت داد ولى در آیات دیگر آمده که در برابر درخواست ابلیس که از خدا تا روز قیامت مهلت خواسته بود، فرمود: تا روز معینى به تو مهلت داده مى‏شود؛ یعنى مهلت ابلیس تا روز قیامت نیست بلکه تا روز خاصى است که منظور از آن یا نفخ صور و یا زمان ظهور حضرت مهدى و یا زمان خاص دیگرى است.
[ نظرات / امتیازها ]

چون ابلیس از سجده امتناع نمود: قٰالَ فَاهْبِطْ مِنْهٰا :فرمود خداى تعالى ابلیس را چون سجده نکردى، پس فرو و پائین رو از آسمان یا از بهشت و این امر، عقوبت است بر معصیت و یا نزول کن از مرتبۀ رفیعه اى که داشتى به سبب طاعت، به مرتبۀ دنیه به واسطۀ معصیت که مرتکب شدى فَمٰا یَکُونُ لَکَ أَنْ تَتَکَبَّرَ فِیهٰا :پس نرسد و روا نباشد تو را اینکه تکبر کنى در آسمان و تعظیم نمائى بر ملائکه که همه خاشع و خاضعند و مطیع یا سزاوار نیست که معصیت کنى در بهشت، چه آن جاى مطیعین و فرمانبرداران است فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ اَلصّٰاغِرِینَ :پس بیرون رو از بهشت یا آسمان و درگاه قرب ما، به درستى که تو از خوارشدگانى به سبب معصیت، و عاصى ذلیل و خوار باشى به سبب عذاب در ینابیع گفته: معنى آنکه بیرون رو از صورت ملائکه و مباش در میان آنها حق تعالى تبدیل نمود صورت او را به زشت ترین صورت، و طوق مذلت و لعنت به گردن او انداخت

تبصره: یکى از معاصى کبیره تکبر است؛ کبر و انّیت، آدمى را از مرتبۀ رفیع به رتبۀ وضیع رساند و به سبب کبر، هلاک شدند خواص انام و آن حجاب اعظم است براى وصول به اخلاق مؤمنین و احادیث در مذمت تکبر بسیار است: 1 قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: قال اللّه الکبریاء ردائى و العظمة ازارى فمن نازعنى فى واحد منهما القیته فى جهنّم در جامع السعادات از حضرت رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم، فرمود خداى تعالى: کبریا رداء من، و عظمت ازار من است، پس هرکه منازعه کند در یکى از این دو، مى اندازم او را در جهنم 2 قال صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: بئس العبد عبد تجبّر و اعتدى و نسى الجبّار الاعلى، بئس العبد عبد تبختر و اختال و نسى الکبیر المتعال، بئس العبد عبد غفل و سها و نسى المقابر و البلى، بئس العبد عبد عتى و بغى و نسى المبدأ و المنتهى فرمود رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: بد بنده اى است عبدى که تجبر و تعدى نماید و فراموش کند جبار اعلى را بد بنده اى است آنکه تکبر و خیلاء نماید و فراموش کند کبیر متعال را بد بنده اى است آنکه به لهویات مشغول و فراموش کند مقابر و بلاها را بد بنده اى است آنکه سرکشى و سرپیچى کند و فراموش نماید مبدأ و منتهى را

3 قال صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: یحشر الجبّارون و المتکبّرون یوم القیمة فى صورة الذّر تطأهم النّاس لهوانهم على اللّه فرمود: محشور شوند متکبران روز قیامت به صورت مورچۀ ریز و پاى مال کنند آنها را مردم به جهت خوارى آنها نزد حق تعالى

4 ایضا قال: من تواضع رفعه اللّه و من تکبّر وضعه اللّه و نیز فرمود: هرکه تواضع کند، بلند فرماید او را خداى تعالى و هرکه تکبر نماید، پست و خوار فرماید او را خدا

تکبر، عزازیل را خوار کرد به زندان لعنت گرفتار کرد [ نظرات / امتیازها ]

قٰالَ فَاهْبِطْ مِنْهٰا فَمٰا یَکُونُ لَکَ أَنْ تَتَکَبَّرَ فِیهٰا فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ اَلصّٰاغِرِینَ برخى گفته اند: ضمیر «منها» به بهشت برمى گردد برخى گفته اند: به آسمان برمى گردد ما به جزئیات اهمیّت نمى دهیم؛ زیرا در قرآن و سنّت از آن سخنى به میان نیامده است و به سخن گفتن اجمالى در این باره بسنده مى کنیم سیاق سخن نشان مى دهد که ضمیر به درجۀ بلند در پیشگاه خداوند برمى گردد و معناى آیه این است: خداوند به عنوان کیفر خودخواهى و خوددارى ابلیس از اطاعت او، وى را از رحمت خویش دور و به نفرینش گرفتار کرد؛ زیرا سجده کردن اطاعت خداست و نه اطاعت آدم و هرکس که این حقّ را به خودش بدهد که حکم خدا را نپذیرد، سزاوار نفرین او تا روز قیامت خواهد بود [ نظرات / امتیازها ]

هبوط براى شیطان از مقام و منزلتى که داشت در میان ملائکه روى داد که آنها او را از خود مى پنداشتند و خداوند مى دانست که از آنها نیست و چون تکبر نمود و متکبر لایق زیستن در مقام قرب ربوبى نیست مأمور بخروج شد و خداوند او را خوار و ذلیل فرمود چنانچه در حدیث نبوى وارد شده است که کسى که تواضع کند خداوند او را رفیع و بلندمرتبه مى فرماید و کسى که تکبر نماید خداوند او را وضیع و ذلیل و خوار مى نماید پس علت هبوط او تکبّر بود نه مجرّد معصیت [ نظرات / امتیازها ]