راغب در مفردات (ماده «اصر») گفته است: «اصر» به معناى گره زدن و حبس کردن به قهر است، گفته مى‏شود: «أصرته فهو ماصور» یعنى زندانى کردم او را و او فعلا زندانى است، کلمه «ماصر و ماصر»- به فتح صاد و کسر آن- به معنى زندان کشتى است، در قرآن هم که مى‏فرماید: «وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ» معنایش این است که خداوند چیزهایى را که مانع ایشان از خیرات و رسیدن به صواب مى‏شود از آنان بردارد، و در آنجا که مى‏فرماید: «وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً» نیز به همین معنا است، گر چه بعضى‏ها گفته‏اند معنایش ثقل و سنگینى است، و لیکن تحقیقش همان است که من گفتم. [ نظرات / امتیازها ]

«اغلال» جمع «غل» و به معناى طوق و بندى است که به دست و پاى اشخاص مى‏اندازند. [ نظرات / امتیازها ]

این آیه بحسب ظاهر سیاق، بیان جمله «وَ الَّذِینَ هُمْ بِآیاتِنا یُؤْمِنُونَ» است، و ظاهر آن نیز بیان بودنش را تایید مى‏کند، براى اینکه رسول خدا را پیغمبرى درس نخوانده معرفى مى‏کند که امر به معروف و نهى از منکر کرده و هر پاک و پاکیزه‏اى را بر بشر حلال و هر ناپاک و پلیدى را حرام مى‏کند، و موانع و غل و زنجیرهایى را که مانع سعادت بشر است از دست و پاى آنان باز مى‏کند، و همه اینها آیات و نشانه‏هاى نبوت آن حضرت و خاتمیت نبوت او است، و همان آیاتى است که خداوند قبلا در تورات و انجیل براى ایشان بیان کرده بود پس ایمان به آنها ایمان به آن آیات است، و یهود و نصارا اگر بخواهند دستورات اکید تورات و انجیل را در باره ایمان به آیات بکار ببندند ناگزیرند به نشانه‏هاى نبوت خاتم النبیین (صلّی الله علیه و آله) نیز ایمان بیاورند.
این آن معنایى است که از ظاهر سیاق آیه استفاده مى‏شود، و لیکن انصاف این است که نمى‏توان به چنین معنایى ملتزم شد، و بدون شک نمى‏توان گفت آن رحمتى که خداوند بر یهود واجب کرد به شرط اینکه تقوا پیشه کرده و به آیات خداوند ایمان بیاورند تنها شامل آن عده معدود و انگشت‏شمارى است که معاصر عصر رسول خدا بوده و به دعوت وى ایمان آورده‏اند، و میلیون‏ها یهود حتى پارسایان بى‏شمارى که از زمان موسى و استجابت دعایش تا زمان بعثت خاتم انبیاء (صلّی الله علیه و آله) به دنیا آمده و رفته‏اند همه از آن رحمت محرومند، توهم این معنا را هم نمى‏توان کرد، چرا که خود قرآن شهادت مى‏دهد به اینکه گروه بى‏شمارى از بنى اسرائیل دعوت الهى موسى را اجابت نموده و خداوند هم ایمانشان را پذیرفته و وعده خیر شان داده است، با این حال چطور ممکن است رحمت الهى مبسوط بر بنى اسرائیل را منحصر در عده قلیلى از ایشان دانست.
بنا بر این، جمله «الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ ...» گر چه بیان جمله «وَ الَّذِینَ هُمْ بِآیاتِنا یُؤْمِنُونَ» است و لیکن در سعه و ضیق مساوى با آن نیست، بلکه بیان خاصى است که از مبین عام خود، استخراج و انتزاع شده، و در آن از هزاران نفر یهود- که مشمول مبین عام است- تنها مؤمنین به نبوت خاتم النبیین و آیات آن ذکر شده تا غرض از سوق کلام که همان بیان حقیقت دعوت محمدى (صلّی الله علیه و آله) و لزوم اجابت آن بر یهودیان است معلوم گردد.
و از این سنخ بیان که میان «مبین» و «بیان» از نظر سعه و ضیق اختلاف باشد در قرآن کریم بسیار دیده مى‏شود، مثلا از ابلیس حکایت شده که بطور عموم گفته است: «فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ ...» (ص/82) و در جاى دیگر دایره فعالیت خود را تنگ کرده و گفته است: «لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبادِکَ نَصِیباً مَفْرُوضاً» (نساء/118) بطورى که ملاحظه مى‏کنید این جمله استخراج شده است از جمله اول که از او حکایت شده است.
و نیز در اول همین سوره نخست خطاب به این امت نموده مى‏فرماید: «وَ لَقَدْ خَلَقْناکُمْ ثُمَّ صَوَّرْناکُمْ» (اعراف/11) آن گاه بطور عموم مى‏فرماید: «یا بَنِی آدَمَ إِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ» (اعراف/35) در این مثال بعکس مثال بالا «بیان» عام و «مبین» خاص است، و این سنخ بیان همانطورى که در سابق گفته شد از قبیل استخراج خطاب از خطاب و منظور از آن تعمیم دادن مطلب است، و نظائر آن در قرآن کریم بسیار است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

از اینکه رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) را اسم نبرده و با سه وصف «رسول»، «نبى» و «امى» یاد کرده و مخصوصا از اینکه دنباله‏اش فرموده: «الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ» به خوبى بدست مى‏آید که آن جناب در تورات و انجیل هم به همین سه وصف معرفى شده است، چون غیر از آیه مورد بحث که راجع به شهادت تورات و انجیل بر نبوت آن حضرت است در هیچ جاى دیگر قرآن رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) به مجموع این اوصاف یک جا توصیف نشده، و اگر منظور از توصیف وى به این اوصاف تعریف آن جناب به اوصاف آشناى در نظر یهود و نصارا نبود در خصوص این آیه وى را به این اوصاف و مخصوصا صفت سوم توصیف کردن هیچ نکته‏اى را افاده نمى‏کرد.
و همچنین ظاهر آیه دلالت و یا حد اقل اشعار دارد بر اینکه مساله امر به معروف و نهى از منکر و خلاصه امور پنجگانه‏اى که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در این آیه به آن امور وصف شده همه از علائمى است که از آن جناب در تورات و انجیل ذکر شده است، و بر اینکه این امور از مختصات پیغمبر اسلام و ملت بیضاى او است- و همین طور هم هست-.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

اگر در آیه مورد بحث مانند آیات سابق الذکر بطور اجمال نفرمود: «مصدقا لما بین یدیه» بلکه بطور تفصیل امور پنجگانه را بر شمرد براى این بود که در این آیه وجهه کلام تنها به دو ملت یهود و نصارا نیست، بلکه به تمام مردم است، و لذا مى‏بینیم در آیه بعدیش پیغمبر خود را دستور مى‏دهد که جمیع بشر را خطاب کرده و بگوید: «إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعاً من فرستاده خدا به سوى همگى شمایم». شاهد دیگر اینکه در خود آیه بطور عموم فرموده: «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ پس هر آن کسانى که ایمان آوردند به او» و طورى نفرمود که مختص به یهود و نصارا باشد. [ نظرات / امتیازها ]

کلمه «عزروه» از مصدر «تعزیر» به معناى یارى توأم با تعظیم است. [ نظرات / امتیازها ]

مقصود از نورى‏ که با او نازل شده همان قرآن کریم است، و غرض از این تعبیر این است که بفهماند قرآن کریم نورى است که راه زندگى و آن طریقى را که انسان باید براى رسیدن به سعادت و کمال خود بپیماید روشن مى‏سازد، چون زمینه کلام اثبات همین معنا است. [ نظرات / امتیازها ]

در اینکه فرمود «انزل معه نازل شده با او» و نفرمود «انزل علیه نازل شد بر او» و یا «انزل الیه نازل شد بسوى او» با در نظر گرفتن اینکه کلمه «مع» به معناى همراه بودن چیزى با چیز دیگرى است، اشاره و تلویح است به همان معناى شهادتى که گفتیم، و همین یک کلمه معناى آیه را به این بر مى‏گرداند که پیروى کنید نورى را که نازل بر وى شده در حالى که این نور (قرآن) با شرایعى که در بر داشته و اظهار مى‏کند خود شاهد صدق وى است و گواه بر این است که وى همان کسى است که انبیاى خود شما و کتاب‏هاى آسمانى‏تان از آمدنش خبر داده است. و بنا بر این، کلمه «معه» حال از نائب فاعل «انزل» خواهد بود. و نظیر این تعبیر در آیه «فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ» (بقره/213) نیز به کار رفته است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

اینکه فرمود: «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ ...» به منزله تفسیرى است براى صدر آیه که فرمود: «الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ» و توضیح مى‏دهد که منظور از پیروى رسول بطور حقیقت، همانا پیروى کتاب خداست که مشتمل است بر شرایع و احکام خدا، و آن چیزى که براى او معناى اتباع را دارد همان ایمان به نبوت و رسالت او و تکذیب نکردن و احترامش را رعایت کردن و در برابر اوامرش تسلیم بودن و در انجام مقاصد یاریش کردن است. [ نظرات / امتیازها ]

این جمله یعنى جمله «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ ...» نتیجه‏اى است که بر صدر آیه یعنى جمله «الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ ...» متفرع مى‏شود، چنان که قبلا هم گفتیم جمله دوم بیان خاصى است که از بیان عام «وَ الَّذِینَ هُمْ بِآیاتِنا یُؤْمِنُونَ» استخراج شده است، و معنایش این است که: وقتى پیروى رسولى که داراى این صفات است همان ایمان به آیات ما باشد که ما آن را به بنى اسرائیل توصیه نموده و پاداش آن را بسط رحمت در دنیا و آخرت قرار داده و گفتیم اگر به آیات ما ایمان بیاورید با رسیدن به حسنه در دنیا و آخرت رستگار مى‏شوید، پس کسانى که از یهود به وى ایمان آورده و او را یارى کنند همانا اینان رستگارند. [ نظرات / امتیازها ]

نخست این که او «امّى» بود و درس نخوانده، اما با این حال کتابى آورد که نه تنها سرنوشت مردم حجاز را دگرگون ساخت، بلکه نقطه بازگشت مهمى در تاریخ بشریت بود.
دوم این که: دلایل نبوت او با تعبیرات مختلف در کتب آسمانى پیشین وجود دارد آنچنان که انسان را به حقانیت او مطمئن مى‏سازد.
سوم این که: محتویات دعوت او با عقل و خرد سازگار است.
چهارم: محتویات دعوت او با طبع سلیم و فطرت هماهنگ است.
پنجم: اگر او از طرف خدا نبود، حتما به خاطر منافع خویش دست به چنین کارى مى‏زد و در این صورت نه تنها نباید غل و زنجیرها را از مردم بگشاید بلکه باید آنها را همچنان در جهل و بى‏خبرى نگهدارد تا بهتر بتواند آنها را استثمار کند، در حالى که مى‏بینیم او زنجیرهاى گران را از دست و پاى بشریت گشود.
زنجیر جهل و نادانى از طریق دعوت پى‏گیر و مستمر به علم و دانش.
زنجیر انواع تبعیضات و زندگى طبقاتى! و زنجیرهاى دیگر، هر یک از اینها به تنهایى دلیلى است بر حقانیت دعوت او و مجموع آنها دلیلى روشنتر.
2- بشارت ظهور پیامبر در کتب عهدین:
گرچه شواهد قطعى تاریخى و همچنین محتویات کتب مقدسه یهود و نصارى (تورات و انا جیل) نشان مى‏دهد که اینها کتابهاى آسمانى نازل شده بر موسى و عیسى (ع) نیستند و دست تحریف به سوى آنها دراز شده است بلکه بعضى از میان رفته‏اند و آنچه امروز به نام کتب مقدسه در میان آنهاست مخلوطى است از زائیده‏هاى افکار بشرى و قسمتى از تعلیماتى که بر موسى (ع) و عیسى (ع) نازل گردیده و در دست شاگردان بوده، ولى با این حال در همین کتب تحریف یافته عباراتى دیده مى‏شود که اشارات قابل ملاحظه‏اى به ظهور این پیامبر بزرگ دارد. [ نظرات / امتیازها ]

کلمه‏ى «اُمّى»، منسوب به «اُمّ»، به معناى مادر، به کسى گفته مى‏شود که درس نخوانده باشد، مثل کسى که از مادر متولّد شده است. بعضى گفته‏اند: اُمّى، یعنى برخاسته از امّت و توده‏ى مردم، نه اَشراف. برخى هم آن را منسوب به «اُمّ القُرى» دانسته‏اند که نام مکّه است، پس اُمّى یعنى مکّى.
پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله امّى و درس نخوانده بود، «الرّسول النّبىّ الاُمّى» چنانکه در آیه 48 سوره‏ى عنکبوت نیز مى‏خوانیم: «و ما کنت تتلوا من قبله من کتاب و لاتخطّه بیمینک» تو هرگز پیش از این کتابى نمى‏خواندى و با دست خود نمى‏نوشتى. البتّه آن حضرت توانایى نوشتن و خواندن هر دو را داشت. [288]
در تمام مکّه در عصر بعثت، 17 مرد و یک زن با سواد بیشتر وجود نداشت و اگر پیامبر صلى الله علیه وآله حتّى کلمه‏اى از یک نفر آموخته بود، نمى‏توانست خود را در میان مردم، امّى بنامد. [ نظرات / امتیازها ]

کلمه‏ى «اِصر»، در اصل به معناى نگهدارى و محبوس کردن است و به هر کار و تکلیف سخت و دشوار که انسان را از فعّالیّت باز دارد گفته مى‏شود، چنانکه به عهد و پیمان و کیفر نیز گفته شده است. «اَغلال»، جمع «غُلّ»، به معناى زنجیر، شامل عقائد باطل، خرافات، بت‏پرستى، بدعت و سنّت‏هاى دست و پاگیر جاهلى مى‏شود.
گرچه به دلایلى، تورات و انجیل را تحریف شده مى‏دانیم، امّا در همین تورات و انجیل موجود نیز اشارات و بشاراتى نسبت به پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله به چشم مى‏خورد و سبب مى‏شود که اهل کتاب، پیامبر خدا را بشناسند، آنگونه که پدر فرزند خود را مى‏شناسد. [290] اگر نام و نشان پیامبر اسلام در تورات و انجیل نبود، مخالفان، آن دو کتاب را آورده و مى‏گفتند: نیافتیم و از این راه وارد خصومت مى‏شدند، نه از راه لشکرکشى و پرداخت هزینه‏هاى آن چنانى و جزیه دادن.
در احادیث متعدّدى از شیعه و سنّى مى‏خوانیم که پیامبر صلى الله علیه وآله فرمودند: هر آیه‏اى در قرآن که درباره‏ى مؤمنان و صفات نیک آنان آمده، علىّ در رأس آن و رهبر آنان است. «ما انزل اللّه آیة فیها «یا ایّها الّذین آمنوا» الاّ و علىٌّ رأسها و امیرها». [291]
پیامبر صلى الله علیه وآله به اصحاب خود فرمودند: پس از شما قومى مى‏آیند که پیامبرى را دیده‏اند و تنها به وسیله‏ى کتاب و مکتوبى ایمان مى‏آورند و آنگاه این آیه را تلاوت فرمودند. [292]
288) تفسیر نمونه‏
289) تفسیر نمونه، نقل از فتوح‏البلدان بلاذرى، ص 459
290) از جمله: تورات، سِفر تکوین، فصل 17، آیه 18 ؛سِفر پیدایش، باب 49، آیه 10 و انجیل‏یوحنّا، باب 14، آیه 15 و باب 15، آیه 26
291) تفسیر فرقان‏
292) تفسیر مجمع البیان‏
[ نظرات / امتیازها ]

تورات: در سفر تثنیه، باب 18، آیات 17-20 چنین مى‏خوانیم: «نبى‏اى را براى ایشان از میان برادران ایشان مثل تو مبعوث خواهم کرد و کلام خود را به دهانش خواهم گذاشت و هر آنچه به او فرمایم به ایشان خواهد گفت و هر کس که سخنان مرا که او به اسم من گوید نشنود من از او مطالبه خواهم کرد». [ نظرات / امتیازها ]