(قال اخرج منها مذؤما مدحورا لمن تبعک منهم لاملان جهنم منکم اجمعین ):(پروردگار فرمود: از آسمان بیرون شو، در حالیکه مطرود و مذموم هستی ،هرکس ازآنها که ازتو پیروی می کند،جهنم را از همه شما لبریز می سازم ). (مذئوم )از ماده (ذأم )به معنای مورد مذمت و معیوب است و (مدحور)از ماده (دحر)به معنای رانده شده با خواری و ذلت است و لام در عبارت (لمن تبعک ....)لام قسم است و جوابش (لاملان ...)می باشد،از آنجا که ابلیس قسم خوردکه بنی آدم را اغوا کند و آنان را از غرض خلقتشان که همان عبادت و شکر است باز دارد ،خدای متعال در جوابش پیروانش را هم با او شریک ساخته ومی فرماید:جهنم را از تو و بعضی از افرادی که از او پیروی می کنند پر می کنم ، دراین عبارت خدای تعالی از راه منت و رحمت همه پیروان ابلیس را ذکر نفرمود،بلکه فرمود: (از شما)واین عبارت گویای تبعیض می باشد، یعنی بعضی از آنان وارد جهنم می شوند(8). [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 32
(آیه 18)- در این آیه بار دیگر فرمان بیرون رفتن ابلیس از حریم قرب خدا و مقام و منزلت رفیع صادر مى‏شود، با این تفاوت که در اینجا حکم طرد او به صورت تحقیرآمیز و شدیدتر صادر شده است و شاید به خاطر لجاجتى بود که شیطان در مورد اصرار در وسوسه افراد انسان به خرج داد و گناه بزرگ دیگرى بر گناه خود افزود به او فرمود: «از این مقام با بدترین ننگ و عار بیرون رو و باخوارى و ذلت فرود آى»! (قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً).
«و سوگند یاد مى‏کنم که هر کس از تو پیروى کند، جهنم را از تو و آنها پر سازم» (لَمَنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکُمْ أَجْمَعِینَ).
سؤال: بعد از آنکه شیطان مرتکب چنان گناه بزرگى شد، چرا خداوند تقاضاى او را مبنى بر ادامه حیات او پذیرفت؟
پاسخ اینکه: ادامه حیات او به عنوان وجود یک نقطه منفى براى تقویت نقاط مثبت نه تنها ضرر نداشت، بلکه مؤثر نیز بود، حتى قطع نظر از وجود شیطان، در درون خود ما، غرایز مختلفى وجود دارد، که چون در برابر نیروهاى عقلانى و روحانى قرار گیرند، یک میدان تضاد را تشکیل مى‏دهند که در این میدان پیشرفت و تکامل و پرورش وجود انسان صورت مى‏گیرد.
باید توجه داشت که خداوند اگرچه شیطان را در انجام وسوسه‏هایش آزاد گذاشته ولى انسان را در برابر او بى‏دفاع قرار نداده است، زیرا نیروى عقل و خرد به او بخشیده که مى‏تواند سدّ نیرومندى در مقابل وسوسه‏هاى شیطان به وجود آورد.
و از سوى دیگر فطرت پاک و عشق به تکامل را در درون وجود انسان به عنوان یک عامل سعادت قرار داده و از سوى سوم فرشتگانى که الهام بخش نیکیها هستند، به کمک انسانهایى که مى‏خواهند از وسوسه‏هاى شیطان برکنار بمانند مى‏فرستد. [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(مذؤما) من ذأمه إذا ذمه . و قرأ الزهری : مذوما بالتخفیف ، مثل مسول فی مسؤل . و اللام فی (لمن تبعک ) موطئة للقسم . و (لأملأن ) جوابه ، و هو ساد مسد جواب الشرط (منکم ) منک و منهم ، فغلب ضمیر المخاطب ، کما فی قوله (إنکم قوم تجهلون ) . و روی عصمة عن عاصم : لمن تبعک ، بکسر اللام ، بمعنی : لمن تبعک منهم هذا الوعید ، و هو قوله (لأملأن جهنم منکم أجمعین ) ، علی أن (لأملأن ) فی محل الابتداء ، و (لمن تبعک ) خبره . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
شگفتا که یک لحظه تکبّر وخودبرتربینى «أنا خیر»، چه عواقبى دارد! «اهبِط، اُخرُج، انّک من الصاغرین ...» این همه تحقیر و سقوط، نثار متکبّر مى‏شود، چون به جاى عذرخواهى، تصمیم گرفت که نسل بشر را گمراه کند. «مَذئُوم» از ریشه‏ى «ذئم»، به معناى عیب شدید است. «مَدحور» از «دحر»، به معناى بیرون راندن همراه با ذلّت است. ابوحنیفه سه عقیده داشت که آنها را القا مى‏کرد؛ یکى اینکه تمام افعال بندگان، فعل خداوند است و آنان در کارهایشان مجبورند، دوّم آنکه خدا قابل دیدن است و سوّم آنکه شیطان را به آتش نمى‏توان سوزاند، زیرا آتش در آتش تأثیرگذار نیست. بهلول شاگرد امام صادق علیه السلام در محکومیّت و بطلان عقاید او، کلوخى برداشت و بر سر او زد. وقتى شکایت نزد خلیفه برده و علّت را جویا شدند، بهلول گفت: به اقرار خودش، خدا این کار را انجام داده و من تقصیرى ندارم. علاوه بر آنکه او دروغ مى‏گوید که سرش درد مى‏کند، زیرا اگر دردى وجود دارد باید آن را نشان دهد و دیگر اینکه انسان از خاک است و خاک در خاک (کلوخ در انسان)، تأثیرگذار نیست؟! <36> 1- گرچه ابلیس در مسیر راه مستقیم کمین کرده و دائماً وسوسه مى‏کند، ولى گنهکار خود به دنبال شیطان مى‏رود و جهنّمى مى‏شود. «لمن تبعک» 2- منحرفین به قدرى زیادند که دوزخ را پر مى‏کنند، «لاملئنّ» ولى افراد سالم و پاک و سپاسگزار کم هستند، چنانکه در آیه 10 خواندیم: «قلیلاً ما تشکرون» 3- پیروى از شیطان، موجب همنشینى با او در جهنم است. «لمن تبعک منهم لاملانّ جهنّم منکم اجمعین» [ نظرات / امتیازها ]

1- گرچه ابلیس در مسیر راه مستقیم کمین کرده و دائماً وسوسه مى‏کند، ولى گنهکار خود به دنبال شیطان مى‏رود و جهنّمى مى‏شود. «لمن تبعک»
2- منحرفین به قدرى زیادند که دوزخ را پر مى‏کنند، «لاملئنّ» ولى افراد سالم و پاک و سپاسگزار کم هستند، چنانکه در آیه 10 خواندیم: «قلیلاً ما تشکرون»
3- پیروى از شیطان، موجب همنشینى با او در جهنم است. «لمن تبعک منهم لاملانّ جهنّم منکم اجمعین»
[ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
شگفتا که یک لحظه تکبّر وخودبرتربینى «أنا خیر»، چه عواقبى دارد! «اهبِط، اُخرُج، انّک من الصاغرین ...» این همه تحقیر و سقوط، نثار متکبّر مى‏شود، چون به جاى عذرخواهى، تصمیم گرفت که نسل بشر را گمراه کند. «مَذئُوم» از ریشه‏ى «ذئم»، به معناى عیب شدید است. «مَدحور» از «دحر»، به معناى بیرون راندن همراه با ذلّت است. ابوحنیفه سه عقیده داشت که آنها را القا مى‏کرد؛ یکى اینکه تمام افعال بندگان، فعل خداوند است و آنان در کارهایشان مجبورند، دوّم آنکه خدا قابل دیدن است و سوّم آنکه شیطان را به آتش نمى‏توان سوزاند، زیرا آتش در آتش تأثیرگذار نیست. بهلول شاگرد امام صادق علیه السلام در محکومیّت و بطلان عقاید او، کلوخى برداشت و بر سر او زد. وقتى شکایت نزد خلیفه برده و علّت را جویا شدند، بهلول گفت: به اقرار خودش، خدا این کار را انجام داده و من تقصیرى ندارم. علاوه بر آنکه او دروغ مى‏گوید که سرش درد مى‏کند، زیرا اگر دردى وجود دارد باید آن را نشان دهد و دیگر اینکه انسان از خاک است و خاک در خاک (کلوخ در انسان)، تأثیرگذار نیست؟! <36> 1- گرچه ابلیس در مسیر راه مستقیم کمین کرده و دائماً وسوسه مى‏کند، ولى گنهکار خود به دنبال شیطان مى‏رود و جهنّمى مى‏شود. «لمن تبعک» 2- منحرفین به قدرى زیادند که دوزخ را پر مى‏کنند، «لاملئنّ» ولى افراد سالم و پاک و سپاسگزار کم هستند، چنانکه در آیه 10 خواندیم: «قلیلاً ما تشکرون» 3- پیروى از شیطان، موجب همنشینى با او در جهنم است. «لمن تبعک منهم لاملانّ جهنّم منکم اجمعین [ نظرات / امتیازها ]

دشمنى ابلیس با فرزندان آدم به سبب آن بود که وجود آدم باعث رانده‏شدن او شد و مى‏خواست انتقام بگیرد. ولى همانگونه که گفتیم وجود شیطان و وسوسه‏ها و اغواگریهاى او به سود بندگان خالص و خوب خداست و آنها با مبارزه با شیطان به مرتبه‏هایى مى‏رسند که بدون آن نمى‏رسیدند. وسوسه‏هاى شیطان هرگز الزام‏آور نیست و انسان مجبور به اطاعت از شیطان نمى‏باشد و اگر کسانى از او اطاعت کردند، این ناشى از ضعف ایمان آنهاست و لذا کیفر خواهند دید.
پس از تهدیدى که ابلیس کرد، خطاب رسید که از بهشت و مقام و مرتبه خود بیرون آى در حالى که نکوهیده و خوار هستى. هرکس از فرزندان آدم از تو پیروى کند به جهنم خواهد رفت و جهنم را از تو و پیروان تو پر خواهم کرد.
در بعضى از آیات آمده است که وقتى ابلیس و پیروان او به جهنم رفتند، میان آنها گفتگوهایى صورت خواهد گرفت و شیطان از آنها بیزارى خواهد جست و به آنها خواهد گفت که من بر شما تسلطى نداشتم و شما فریب مرا خوردید:
و قال الشیطان لمّا قضى الأمر انّ الله وعدکم وعد الحق و وعدتکم فاخلفتکم و ما کان لى علیکم من سلطان الاّ ان دعوتکم فاستجبتم لى فلاتلومونى ولوموا انفسکم وما انا بمصرخکم و ما انتم بمصرخىّ (ابراهیم/22)
و هنگامى که کارگزارده شد (قیامت به پا شد) شیطان گوید: همانا خداوند به شما وعده حق داد و من هم به شما وعده دادم و خلاف آن کردم و من بر شما تسلطى نداشتم جز اینکه شما را خواندم و شما مرا اجابت کردید؛ پس مرا مذمّت نکنید بلکه خود را مذمّت کنید. من فریادرس شما نیستم و شما فریادرس من نیستید.
بنابراین شیطان فقط وسوسه مى‏کند و انسان را به سوى خود مى‏خواند و خواندن او جبرآور نیست و انسان مى‏تواند و باید او را اجابت نکند همانگونه که افراد با ایمان و مخلصان از بندگان خدا او را اجابت نمى‏کنند و به همین سبب مقام و مرتبه آنها بالا مى‏رود.
[ نظرات / امتیازها ]

قٰالَ اُخْرُجْ مِنْهٰا مَذْؤُماً مَدْحُوراً ذأم: عیب و حقارت الدحر: طرد خداوند ابلیس را به این دو ویژگى اختصاص داده است؛ زیرا خدا او را از مقامى که داشت پایین آورد امّا جهنّم از آن ابلیس و کسانى است که او را اطاعت و از فرمان خدا سرباز زده اند لَمَنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکُمْ أَجْمَعِینَ نظیر این آیه است آیۀ «لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکَ وَ مِمَّنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ أَجْمَعِینَ »

در اینجا پرسش هایى مطرح است که نیاز به پاسخ دارد این پرسش ها عبارتند از:

1 آیا خطاب خدا به ابلیس با واسطه بوده یا بدون واسطه ؟

2 سخن ابلیس: « حال که مرا گمراه ساخته اى » نشان مى دهد که گمراه شدن شیطان از سوى خدا بوده است بنابراین، چگونه خدا او را مجازات مى کند؟

3 چرا خداوند ابلیس را مهلت داد، درحالى که مى دانست او فاسد است و دیگران را هم فاسد مى کند؟

ما به این پرسش هاى سه گانه بسیار کوتاه پاسخ مى دهیم:

امّا پاسخ پرسش اوّل: ما به وجود این گفتگو [ گفتگوى ابلیس و خداوند] ایمان داریم؛ زیرا وحى برآن دلالت دارد و عقل هم آن را نفى نمى کند و از طرف دیگر، بر ما لازم نیست که دربارۀ شکل و چگونگى این گفتگو تحقیق کنیم؛ چرا که وحى آن را بیان نکرده است

پاسخ پرسش دوم: گمراهى از جانب خود ابلیس است نه از سوى خداوند؛ زیرا ابلیس در آیۀ 40 39 از سورۀ حجر اعتراف مى کند که او گمراه کننده است: « و همگان را گمراه کنم، مگر آنها که بندگان بااخلاص تو باشند» چگونه خدا بنده را گمراه مى کند و آن گاه او را به سبب همین گمراهى مورد مجازات قرار مى دهد؟! شأن خداوند از این سخنان بسیار بالاتر است امّا سخن ابلیس: «فَبِمٰا أَغْوَیْتَنِی»، بدین معناست که چون مرا با امر به سجدۀ آدم آنچه مرا در گمراهى و معصیت انداخت آزمودى من هم چنین و چنان خواهم کرد؛ به سخن دیگر گویى ابلیس به خداوند مى گوید: خدایا! تو به من دستور دادى و من از دستور تو اطاعت نکردم و هیچ کس را هم نخواهم گذاشت که از فرمان تو اطاعت کند

پاسخ پرسش سوم: مشیت الهى اقتضا دارد که به انسان از طریق عقل و اندرز

پیامبران و نیز با بخشیدن توان انجام دادن کار نیک و بد، کمک کند و او را مختار بگذارد و از طریق شهوت ها و فریب دهندگانى که ابلیس و سپاهش با آنها او را وسوسه مى کند، آزمایشش کند، تا پاک از ناپاک و اخلاصمند از خیانتکار جدا شود به تفسیر آیه 94 از سوره مائده، بخش «معناى آزمایش خدا» و نیز به جلد دوم از همین تفسیر در بخش «همنشین شیطان» نگاه کنید [ نظرات / امتیازها ]

به جاآورنده قبیح مذموم و مورد ملامت عقلا است و دور از رحمت الهى و قرب ربوبى مطرود و مدحور است و لام در لمن تبعک توطئه قسم و لأملأنّ جواب آنست که بجاى جواب شرط نیز قرار گرفته است و جهنم مملوّ از شیطان و اتباع او است و در کلام تغلیب جانب خطاب شده است و قمى ره از حضرت صادق (ع) نقل نموده که پس از خطاب الهى بشیطان که فرمود اخرج منها فانّک رجیم و انّ علیک لعنتى الى یوم الدّین آن ملعون عرض کرد الهى چگونه تو عادلى هستى که جور نمى نمایى آیا ثواب اعمال من چه شد خداوند فرمود بخواه از من از امور دنیا آنچه بخواهى ثواب اعمال تو را عطا خواهم کرد شیطان اول خواهشى که نمود بقاء تا روز قیامت بود و خداوند اجابت فرمود بعد سؤال نمود که خداوند او را مسلّط نماید بر اولاد آدم اجابت کرد بعد سؤال کرد که خداوند او را جارى نماید در عروق بنى آدم مانند خون و اجابت شد آنگاه خواست که در مقابل هر فرزندى که بآدم کرامت مى فرماید دو فرزند به او عطا کند و او بنى آدم را به بیند و آنها او را نبینند و بتواند مصوّر شود براى آنها بهر صورتى که خواسته باشد و اجابت شد و باز خواهش مزید ثواب نمود خطاب رسید سینه آنها را جایگاه تو و اولادت نمودم عرض کرد کفایت کرد مرا و قسم به عزت الهى یاد نمود که تمام آنها را اغوا مى کنم مگر بندگان مخلص تو را راوى به آن حضرت عرض مى کند فدایت شوم به چه سبب خداوند این همه بشیطان عطا فرمود جواب مى فرماید هر عملى که از او صادر شده بود خداوند اجرش را به او عطا کرد عرض مى کند یکى از آن اعمال را بیان فرمائید مى فرماید یکى از آنها دو رکعت نماز بود که چهار هزار سال در آسمان به جاآورده بود حال ملاحظه کنید یک صفت تکبّر چگونه زحمات او را به باد داد
[ نظرات / امتیازها ]