(هاانتم هؤلاء حاججتم فیما لکم به علم ):(شما اگر در باره چیزی که به آن علم دارید محاجه کنید صحیح است )یعنی اگر در باره نبوت عیسی و ماجرای زندگی او که تا حدودی به آن علم دارید،گفتگو کنید،حق دارید ،چون در این حوزه تاحدی اطلاعات دارید و اگر یهود با شما در باره الوهیت و تثلیث و پسرگرفتن برای خدا بحث کنند تا حدی پذیرفته است ،(فلم تحاجون فیما لیس لکم به علم ):(پس چرا در باره چیزی که به آن علم ندارید محاجه و گفتگومی کنید؟)یعنی در باره امرابراهیم (ع ) که یهودی بود یا نصرانی گفتگونکنید،چون در باره آن علمی ندارید،(والله یعلم و انتم لا تعلمون ):(و خدا می داند و شمانمی دانید )یعنی حقیقت ماجرای ابراهیم (ع ) را خدا می داند و شما نسبت به آن جاهل هستید. [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه از طریق دیگرى آنها را مورد سرزنش قرار داده مى‏فرماید: «شما کسانى هستید که در باره آنچه نسبت به آن آگاهى داشتید بحث و گفتگو کردید ولى چرا در باره آنچه به آن آگاهى ندارید، بحث و گفتگو مى‏کنید»؟

(ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ حاجَجْتُمْ فِیما لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فِیما لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ).
یعنى شما در مسائل مربوط به مذهب خودتان که از آن آگاهى داشتید بحث و گفتگو کردید و دیدید که حتى در این مباحث گرفتار چه اشتباهات بزرگى شده‏اید و چه اندازه از حقیقت دور افتاده‏اید (و در واقع علم شما جهل مرکب بود) با این حال چگونه در چیزى که از آن اطلاع ندارید بحث و گفتگو مى‏کنید! سپس براى تأکید مطالب گذشته و آماده ساختن براى بحث آینده مى‏گوید:
«خدا مى‏داند و شما نمى‏دانید» (وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ).
آرى، او مى‏داند که در چه تاریخى آیین خود را بر ابراهیم نازل کرده!

[ نظرات / امتیازها ]

شأن نزول:
در اخبار اسلامى آمده است: دانشمندان یهود و نصاراى نجران نزد پیامبر(صلى الله علیه وآله) به گفتگو و نزاع درباره حضرت ابراهیم(علیه السلام) برخاستند.

یهود مى گفتند: او تنها یهودى بوده و نصارى مى گفتند: او فقط نصرانى بود (به این ترتیب هر کدام مدعى بودند که او از ما است تا امتیاز بزرگى براى خود ثابت کنند; زیرا ابراهیم(علیه السلام) پیامبر بزرگ خدا در میان تمام پیروان مذاهب به عظمت شناخته مى شد) آیات فوق نازل شد و آنها را در این ادعاهاى بى اساس تکذیب کرد.(1)


آیت الله مکارم شیرازی
تفسیر:
گفتگوى اهل کتاب درباره ابراهیم(علیه السلام)
در ادامه بحث هاى مربوط به اهل کتاب، در این آیات روى سخن را به آنها کرده، مى فرماید: «اى اهل کتاب! چرا درباره ابراهیم به گفتگو و نزاع مى پردازید (و هر کدام او را از خود مى دانید) در حالى که تورات و انجیل بعد از او نازل شده (و دوران او قبل از موسى(علیه السلام) و مسیح(علیه السلام) بود) آیا اندیشه نمى کنید»؟
(یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فی إِبْراهیمَ وَ ما أُنْزِلَتِ التَّوْراةُ وَ الإِنْجیلُ إِلاّ مِنْ بَعْدِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ).
آیا چنین چیزى معقول است که پیامبر پیشین پیرو آئین هاى بعد از خود باشد؟
* * *
در آیه بعد، از طریق دیگرى آنها را مورد سرزنش قرار داده، مى فرماید: «شما کسانى هستید که درباره آنچه نسبت به آن آگاهى داشتید بحث و گفتگو کردید، ولى چرا درباره آنچه به آن آگاهى ندارید، بحث و گفتگو مى کنید»؟ (ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ حاجَجْتُمْ فیما لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فیما لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ).
اشاره به این که: شما در مسائل مربوط به مذهب خودتان که از آن آگاهى داشتید بحث و گفتگو کردید و دیدید که حتى در این مباحث گرفتار چه اشتباهات بزرگى شده اید، و چه اندازه از حقیقت دور افتاده اید (و در واقع علم شما جهل مرکب بود).
با این حال، چگونه در چیزى که از آن اطلاع ندارید بحث و گفتگو مى کنید و در نتیجه سخنى مى گوئید که با هیچ تاریخى سازگار نیست.
سپس براى تأکید مطالب گذشته و آماده ساختن براى بحث آینده مى گوید: «خدا مى داند و شما نمى دانید» (وَ اللّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ).
آرى، او مى داند که در چه تاریخى آئین خود را بر ابراهیم(علیه السلام) نازل کرده، نه شما که در زمان هاى بعد به وجود آمده اید، و بدون اطلاع و مدرک، در این باره قضاوت مى کنید.
* * *
پس از آن، با صراحت تمام، به این مدعیان پاسخ مى گوید که: «ابراهیم نه یهودى بود و نه نصرانى، بلکه موحد خالص، و مسلمان (پاک نهادى) بود» (ما کانَ إِبْراهیمُ یَهُودِیّاً وَ لا نَصْرانِیّاً وَ لکِنْ کانَ حَنیفاً مُسْلِماً).
باید توجه داشت واژه «حَنِیْفاً» از ماده «حَنَف» (بر وزن انف) به معنى شخصى یا چیزى است که تمایل به سوئى پیدا کرده، و در زبان قرآن به کسى گفته مى شود که: از آئین هاى باطل به سوى آئین حق متمایل شده است.
در اینجا خداوند ابراهیم(علیه السلام) را به عنوان «حنیف» توصیف نموده; زیرا او بود که پرده هاى تقلید و تعصب را درید، و در زمان و محیطى که غرق بت پرستى بود هرگز در برابر بت سجده نکرد.
ولى از آنجا که بت پرستان زمان جاهلیتِ عرب، نیز خود را بر دین حنیف ابراهیم(علیه السلام) معرفى مى کردند، و این سخن به قدرى شایع شده بود که یهود و نصارى آنها را «حُنَفاء» مى گفتند (به این ترتیب حنیف درست معنایى بر ضد معناى اصلیش پیدا کرده بود، و با بت پرستى مرادف شده بود) خداوند پس از توصیف ابراهیم(علیه السلام) به عنوان «حنیف و مسلم»، مى فرماید: «او هرگز از مشرکان نبود» (وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ).
تا هر گونه ارتباطى میان ابراهیم(علیه السلام) و بت پرستان عرب را نفى کند.
سؤال:
ممکن است گفته شود: اگر ابراهیم(علیه السلام) را نتوانیم پیرو آئین موسى(علیه السلام) و مسیح(علیه السلام) معرفى کنیم به طریق اولى نمى توانیم او را مسلمان بدانیم; زیرا او هزاران سال قبل از ظهور اسلام و پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله) بوده است؟ پس چرا قرآن او را به عنوان مُسْلِم معرفى کرده است؟
پاسخ این سؤال از نکته اى که قبلاً نیز به آن اشاره کرده ایم روشن مى شود که «مُسْلِم» در اصطلاح قرآن به معنى خصوص پیروان پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) نیست، بلکه اسلام به معنى وسیع کلمه، همان تسلیم در برابر فرمان حق و توحید کامل و خالى از هر گونه شرک و بت پرستى است، که ابراهیم(علیه السلام) پرچمدار آن بود.
* * *
بر این اساس، معلوم شد ابراهیم(علیه السلام) پیرو هیچ یک از این آئین ها نبوده، تنها چیزى که در اینجا باقى مى ماند این است: چه کسانى مى توانند رابطه و پیوند خود را با مکتب ابراهیم(علیه السلام) ـ به عنوان یک سند افتخار ـ اثبات کنند؟
و به تعبیر دیگر چگونه مى توان خود را پیرو این پیامبر بزرگ، که همه پیروان ادیان الهى براى او عظمت قائل هستند دانست؟
در آخرین آیه مورد بحث، به این معنى پرداخته، مى گوید: «سزاوارترین مردم به ابراهیم آنها هستند که از او پیروى کردند و این پیامبر (پیامبر اسلام) و کسانى که به او ایمان آورده اند مى باشند» (إِنَّ أَوْلَى النّاسِ بِإِبْراهیمَ لَلَّذینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذینَ آمَنُوا).
بنابراین، مسأله قرابت و خویشاوندى و یا مسأله نژاد، که پیروان ادیان مختلف براى اثبات پیوند خود با ابراهیم(علیه السلام) ذکر مى کردند، هیچگونه ارزشى ندارد و ولایت و ارتباط با پیامبران، تنها از طریق ایمان خالص به خداوند و پیروى از مکتب آنها است و به این طریق، ثابت مى شود که پیوند واقعى، پیوند مکتبى است، چه کسانى که در زمان او زندگى داشتند و از او پیروى کردند (لَلَّذِیْنَ اتَّبَعُوهُ).
و چه کسانى که بعد از او به مکتب و برنامه او وفادارى نشان دادند، مانند «این پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و پیروان او» (وَ هذَا النَّبِىُّ وَ الَّذِیْنَ آمَنُوا).
اهل کتاب، با عقائد شرک آمیز خود که اساسى ترین اصل دعوت ابراهیم(علیه السلام)یعنى توحید را زیر پا گذارده اند.
و یا بت پرستان عرب که درست در نقطه مقابل آئین ابراهیم(علیه السلام) قرار گرفته اند، چگونه مى توانند خود را پیرو ابراهیم(علیه السلام) و در خط او بدانند؟
آرى، باید اعتراف کنیم که نزدیک ترین افراد به ابراهیم(علیه السلام)، پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)و پیروان او هستند که در اصول و فروع اسلام به او وفادار ماندند.
و در پایان آیه به آنها که پیرو واقعى مکتب پیامبران بزرگ خدا بودند بشارت مى دهد که «خداوند ولىّ و سرپرست مؤمنان است» (وَ اللّهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنینَ).
[ نظرات / امتیازها ]

اى اهل کتاب اى جهودان و ترسایان چرا خصومت و محاجّت مى کنید در ابراهیم، و توراة و انجیل نیامد الّا پس ازو چه عهد موسى و عیسى از پس عهد ابراهیم بود و جهودى پیش از توراة موسى نبود و ترسائى پیش از انجیل عیسى نبود و از میان ابراهیم و موسى هزار سال بود و از میان موسى و عیسى دو هزار سال بود آیا عاقل نه اید و عقل را کار نمى بندید ابراهیم چون پیش از ایشان بوده باشد چگونه جهود و ترسا بوده باشد آنگه خطاب مى کند این جماعت را و مى گوید:اینک شما اى جماعت جهودان و ترسایان مجادله کردید و خصومت در آنچه شما را برآن علمى و دانشى است از نبوّت محمّد و نعت و صفت او که در توراة و انجیل خوانده اید و دانسته پس اکنون چرا محاجّت مى کنید در آنچه شما را به آن علمى نیست از حدیث ابراهیم علیه السّلام و آنکه او جهود بود یا ترسا و تلخیص معنى اینست که شما بسیار خصومت کردید در آنچه دانستید بر سبیل جحود اکنون این مانده است در آنچه ندانید از سر جهل خصومت کنید تا در اوّل معاند باشید و در آخر مجازف و خداى مى داند مذهب ابراهیم و اعتقاد او و شما نمى دانید آنگه ردّ کرد بر ایشان آنچه گفتند و حواله بدو کردند از جهودى و ترسائى و گفت: [ نظرات / امتیازها ]

هٰا أَنْتُمْ بدانید و آگاه باشید که شما اى یهود و نصارى هٰؤُلاٰءِ آن گروهى هستید که در نهایت حماقتید و بیان احمقیت شما همین بس که حٰاجَجْتُمْ خصومت کردید از روى عناد فِیمٰا لَکُمْ بِهِ در آن چیزى که هست شما را به آن عِلْمٌ دانشى از آنچه در توریة و انجیل یافته اید که آن ذکر نبوت حضرت رسالت و صفات او در این دو کتاب است و یا ذکر اسم ابراهیم فَلِمَ تُحَاجُّونَ پس چرا مجادله مى کنید فِیمٰا لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ بدانچه نیست شما را به آن دانشى یعنى ابراهیم که در کتاب شما نیست که یهودى بود یا نصرانى ملخص معنى آنست که شما بسیار خصومت کردید و عناد نمودید در آنچه دانستید در کتاب خود خواندید اکنون این ماننده است که آنچه ندانید از سر جهل خصومت کنید تا همچنان که در اول معاند بودید در آخر از روى جهل سخن کنید وَ اَللّٰهُ یَعْلَمُ و خدا مى داند که ابراهیم بر دین هیچ کس از شما نبود زیراکه عالم بجمیع معلوماتست وَ أَنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ و شما نمى دانید حقیقت حال او را پس در این باب سخن مکنید و آنچه نمى دانید به او نسبت ندهید بلکه طلب این علم از کسى کنید که عالم است بحال او که حضرت خاتم الانبیاء است [ نظرات / امتیازها ]

حرف تنبیه براى آنست که کفار متوجه حال خودشان شوند که چقدر ابله و بى شعورند مى فرماید شما اى یهود و نصارى کسانى هستید که محاجه مى کردید و مجادله مى نمودید در نبوت من با آنکه علائم نبوت مرا در کتب سماوى یافته بودید و تطبیق با من کرده بودید و نیز محاجه مى نمودید با من در آنکه عیسى پسر خدا است براى آنکه در انجیل از خدا به پدر تعبیر شده و معتقد بودید که کتاب شما تحریف نشده و صحیح است و مى گفتید ما در آنچه مى دانیم مجادله مى کنیم پس چرا مجادله مى کنید در شأن ابراهیم که یهودى بوده یا نصرانى با آنکه در توریة و انجیل خودتان که محرف است هم این مطلب ذکر نشده بلکه این محال است که کسى متدین بدینى باشد پیش از وجود آن دین پس معلوم مى شود بناى شما بر جدال و عناد است و مناط بودن مطلبى در کتاب خودتان و نبودن آن یا دانستن آن باعتقاد خودتان و ندانستن آن نیست و حق آنست که خدا مى داند و شما نمى دانید و او بیان فرمود و پیغمبر او ابلاغ نمود باید قبول کنید حقیر عرض مى کنم بر کسى که بتوریة و انجیلى که در دست یهود و نصارى است مراجعه کند واضح است که مورخى نقل سرگذشت انبیاء و احکامى را مى نماید بانشاء خودش و اگر معانى حقه باشد از انبیاء تلقى شده و کلام کلام الهى نیست تا تعبیرات آن حجت باشد پس برفرض صحت معنى اگر از خدا به پدر تعبیر شده باشد تعبیرى است که حواریون یا احبار و رهبانان از کلمة اللّه و روح اللّه به سلیقه خودشان نموده اند [ نظرات / امتیازها ]