توضیح : از سوى دیگر اهل کتاب هم این کلمه را به کسى اطلاق مى‏کنند که مظفر و غالب بر خدا باشد و چون معتقدند که یعقوب با خدا در محلى بنام فنیئیل کشتى گرفته، و پشت خدا را به خاک رسانده.(نقل از تورات ص 50.) لذا او را اسرائیل نامیدند. و این از سخنانى است که قرآن آن را تکذیب، و عقل هم آن را محال مى‏داند . [ بستن توضیحات ]

توضیح : پس یهود بالطبع نمى‏توانسته‏اند مضمون آیه زیر را بپذیرند که فرموده:«فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِینَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ».(النساء/160) و همچنین از دو آیه بعد، که مى‏فرماید: «قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً ...»(آل عمران/95) بدست مى‏آید که یهود همین انکار خود را (اینکه قبل از تورات همه طعامها بر آنان حلال بوده ولى به خاطر ظلمى که کردند حلالهایى بر آنها حرام شده) وسیله‏اى قرار داده بودند براى القاى شبهه بر مسلمین و اعتراض بر گفتار رسول خدا ص که از ناحیه پروردگارش به مسلمانان خبر مى‏داد که دین همانا ملت ابراهیم است و حنیف است. یعنى ملت فطرى است، افراط و تفریط در آن نیست و این، چگونه ممکن بود با اینکه بنا به گفته آنها (یهودیان) ابراهیم یهودى و بر شریعت تورات بود و چگونه ممکن است شریعتش مشتمل باشد بر حلیت چیزى که شریعت تورات آن را حرام مى‏داند، چون این نسخ است و نسخ هم که امرى محال است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : آیه شریفه تنها در این مقام است که شبهه‏اى را که یهود خواسته است القا کند دفع نماید، و گویا این شبهه را تنها براى مؤمنین القا کرده‏اند نه براى رسول خدا (ص)، چون خداى تعالى غالبا وقتى مى‏خواهد شبهه‏اى را از یهود دفع کند عین آن را نقل مى‏نماید، مانند آیه:« وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ»(مائده/64) و آیه:« وَ قالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَیَّاماً مَعْدُودَةً»(البقره/70) و آیه:« وَ قالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ»(البقره/88) و آیات بسیار دیگر.
و همچنین آیه:« قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغُونَها عِوَجاً وَ أَنْتُمْ شُهَداءُ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تُطِیعُوا فَرِیقاً مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ یَرُدُّوکُمْ بَعْدَ إِیمانِکُمْ کافِرِینَ»(آل عمران/99و100)) که چند آیه بعد از آیات مورد بحث است.
ولى در آیه مورد بحث عین شبهه را نقل کرده و این ظهور در آن دارد که یهود این سخن را به رسول خدا(ص) نگفته‏اند. بلکه این شبهه‏اى بوده که براى مؤمنین القاء مى‏کردند و هر وقت به مؤمنین برمى‏خوردند، ضمن گفتگو آن را مى‏گنجاند. و حاصلش این است که به مؤمنین مى‏گفتند: این پیغمبر شما چگونه ممکن است صادق باشد با اینکه از نسخ (یک مساله محال و نشدنى) خبر مى‏دهد و مى‏گوید: خداى تعالى فقط به خاطر ظلمى که بنى اسرائیل کردند، طیبات را بر آنان حرام کرد، و این تحریم وقتى صادق است که قبلا آن طیبات حلال بوده باشد و این همان نسخ است که بر خداى تعالى جائز نیست، چون محرمات دائما محرم است و ممکن نیست حکم خدا تغییر کند.
حاصل جوابى که رسول خدا(ص) به تعلیم خداى تعالى داده، این است که تورات ناطق است، به اینکه همه طعامها قبل از نازل شدن تورات حلال بوده و اگر قبول ندارید توراتتان را بیاورید و بخوانید آن وقت معلوم مى‏شود که شما صادقید یا نه. (این سؤال و جواب چیزى است که از مجموع آیه:« کُلُّ الطَّعامِ کانَ حِلًّا لِبَنِی إِسْرائِیلَ ... إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ» استفاده مى‏شود.) و اگر این را نمى‏پذیرید و حاضر نیستید تورات را بیاورید و بخوانید، پس اعتراف کنید که به خداى تعالى دروغ مى‏بندید، و ستمکار هستید. و این مطلبى است که از جمله« فَمَنِ افْتَرى‏ عَلَى اللَّه ... هُمُ الظَّالِمُونَ»(آل عمران/94)استفاده مى‏شود.
و با این بیانى که کردم معلوم شد من در دعوتم صادقم، پس ملت و کیش مرا که همان کیش ابراهیم است و حنیف است بپذیرید. (و این معنا از جمله« قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً ...»(آل عمران/95)استفاده مى‏شود).
این بود بیانى که ما در توضیح معناى آیه داشتیم. ولى مفسرین در این باره بیانات مختلف دیگرى دارند، و على اى حال، همه قبول دارند که آیه شریفه متعرض بیان شبهه‏اى است که یهود وارد کرده‏اند، شبهه‏اى که همانطور که گفتیم، مربوط به مساله نسخ است.از میان بیانات مذکور عجیب‏تر از همه، بیان بعضى از مفسرین است که گفته‏اند: آیه شریفه در مقام پاسخ به شبهه‏اى است که یهود در مساله نسخ دارد، و تقریر شبهه این است که یهود همواره مى‏گفت: این محمد! اگر تو بر کیش ابراهیم و سایر پیامبران هستى هم چنان که ادعا مى‏کنى پس چرا آنچه بر ابراهیم و بر انبیا حرام بوده، از قبیل: گوشت شتر و غیره را حلال مى‏کنى؟ و تو باید بدانى بعد از این عمل، یعنى مباح کردن محرمات بر انبیاى دیگر، نمى‏توانى ادعا کنى که انبیا را قبول دارى، و مصدق و موافق دین ایشانى. و نیز نمى‏توانى تنها سخن از ابراهیم بگویى و ادعا کنى که من از همه به او نزدیک‏تر و سزاوارترم.
و حاصل پاسخى که خداى تعالى داده این است که تمامى خوردنى‏ها براى همه مردم و از آن جمله براى بنى اسرائیل حلال بوده، و لیکن بنى اسرائیل به دست خود و به خاطر گناهانى که مرتکب شدند، چیزهایى را بر خود حرام کردند، به این معنا که خدا به کیفر آن سیئات، آن چیزها را بر آنان تحریم کرد، هم چنان که در جاى دیگر فرمود:« فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِینَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ»(النساء/160).
پس منظور از کلمه" اسرائیل" یعقوب نیست، بلکه دودمان اسرائیل (بنى اسرائیل) است. هم چنان که خود یهودیان هم این کلمه را در معناى بنى اسرائیل استعمال مى‏کنند.
و معناى اینکه به دست خود، بر خود حرام کردند، این است که: به دست خود کارهاى زشتى کردند و خدا آن طیبات را بر آنان تحریم کرد. و جمله:« مِنْ قَبْلِ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْراةُ» متعلق به جمله« حَرَّمَ إِسْرائِیلُ» است. و اگر منظور از کلمه« اسرائیل» یعقوب مى‏بود، باید جمله:« مِنْ قَبْلِ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْراةُ» لغو و کلامى زاید باشد، چون بدیهى بود که یعقوب قبل از تورات زندگى مى‏کرده است. پس دیگر لازم نبود این قید را در کلام بیاورد." این بود خلاصه بیان آن مفسر."
بعضى دیگر نظیر همین بیان را آورده‏اند، با این تفاوت که گفته‏اند: منظور از تحریم بنى اسرائیل بر خود، این نیست که وحى خداى سبحان طیباتى را بر آنان حرام کرده باشد، مثلا:
بخاطر ظلمى که کرده بودند، خدا به وسیله وحى به یکى از انبیایش آنها را تحریم کرده باشد، بلکه خود بنى اسرائیل آنها را بر خود حرام کرده بودند، همانطور که عرب جاهلیت بنا به حکایت خداى تعالى در کتابش، چیزهایى را بر خود حرام مى‏کردند.
همه اینها تکلفى مرتکب شده‏اند که اهل خبره آن را نمى‏پسندد. و کلام را از مجراى خودش خارج کرده‏اند، و عمده چیزى که باعث شده این دو مفسر اینطور خود را به زحمت بیندازند جمله:« مِنْ قَبْلِ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْراةُ"» است که آن را متعلق به جمله« حَرَّمَ إِسْرائِیلُ» گرفته‏اند، با اینکه متعلق به جمله:« کانَ حِلًّا ...» است که در صدر کلام قرار دارد. و جمله« إِلَّا ما حَرَّمَ ...» استثنایى معترضه است.
از اینجا روشن مى‏شود که براى رو به راه شدن معناى آیه، هیچ حاجتى نیست به اینکه کلمه« اسرائیل» را به معناى" بنى اسرائیل" بگیریم، همانطور که این دو مفسر گرفته و پنداشته‏اند، بدون این توجیه، معناى آیه تمام نمى‏شود.
علاوه بر این هر چند جایز است کلمه اسرائیل را بر بنى اسرائیل اطلاق کنیم، همانطور که کلمات: بکر، تغلب، نزار و عدنان را بر، بنى بکر، بنى تغلب، بنى نزار و بنى عدنان اطلاق مى‏کنند، و لیکن در خصوص بنى اسرائیل، از حیث وقوع استعمالى نزد عرب غیر معهود است. و در زمان نزول آیه، چنین استعمالى در عرب واقع نشده و قرآن کریم هم چنین مسلکى را در این کلمه (در غیر این موارد که آقایان ادعا مى‏کنند) اتخاذ نکرده با اینکه در قرآن کریم قریب به چهل مورد کلمه" بنى اسرائیل" آمده که یکى از همان موارد خود آیه مورد بحث است که مى‏فرماید:« کُلُّ الطَّعامِ کانَ حِلًّا لِبَنِی إِسْرائِیلَ إِلَّا ما حَرَّمَ إِسْرائِیلُ عَلى‏ نَفْسِهِ ...»
از آقایان باید پرسید: بنا بر نظریه آنان چه فرقى بین دو مورد بود که در یک آیه یک بار تعبیر کرد به« بنى اسرائیل» و بار دیگر به« اسرائیل» با اینکه مقام از روشن‏ترین مقام اشتباه است. و براى نادرستى کلام این دو مفسر براى خواننده، همین کافى است که جمع کثیرى از مفسرین همین طور فهمیده‏اند که مراد از این کلمه" یعقوب" است نه دودمان وى. و از بهترین شواهد بر اینکه منظور خود یعقوب است، جمله:« على نفسه» است که در آن ضمیر مفرد مذکر آمده است. و اگر منظور جمعیت بنى اسرائیل بود، باید یا مى‏فرمود:" الا ما حرم اسرائیل على نفسها" و به اعتبار جماعت ضمیر مؤنث به ایشان برگرداند و یا بفرماید:" على نفسهم". « قُلْ فَأْتُوا بِالتَّوْراةِ فَاتْلُوها إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ» بگو، پس تورات را بیاورید و بخوانید، اگر راست مى‏گوئید." یعنى این کار را بکنید تا روشن شود که کدامیک از دو فریق بر حقند، ما یا شما؟ و این جمله جوابى است که خداى تعالى بر پیامبرش القاء فرموده است. [ بستن توضیحات ]