(واذا کنت فیهم فاقمت لهم الصلوه فلتقم طائفه منهم معک ولیاخذوااسلحتهم فاذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم ولتات طائفه اخری لم یصلوافلیصلوا معک ولیاخذوا حذرهم و اسلحتهم ):(و هنگامی که تو ای پیامبر در بین آنان باشی و بخواهی نماز جماعت بخوانی ، همه یکباره به نماز نایستند، بلکه عده ای از مؤمنین با تو، به نماز بایستند و اسلحه خویش را برگیرند و چون سجده کردند، نماز خود را تمام کنند و پشت سر شما بایستند، طائفه دوم که نمازنخوانده اند بیایند و با تو نماز بخوانند وحتما اسلحه خویش را با خود داشته باشند)،دراین آیه حکم نماز خوف تشریع شده است و مراد آنست که در هنگام خوف بخواهند نماز جماعت بخوانند ،مأمورند دو دسته شوند، دسته اول به پیامبر(ص ) اقتداء کنند و اسلحه خود را همراه داشته باشند و گروه دوم از مال وجان دسته اول حفاظت کنند و زمانی که طائفه اول نماز خود را تمام کردند، برای دفاع در پشت سر طائفه دوم قرار بگیرند و آنگاه آنها نماز بخوانند و به پیامبراقتداء کنند، در حالیکه اسلحه خود را هم همراه دارند، (ودالذین کفروا لوتغفلون عن اسلحتکم وامتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده ):(چون کافران دوست می دارند شما از اسلحه و بار و بنه خود غافل شوید و یکباره بر شمابتازند)،این جمله در مقام بیان علت حکمی است که در اول آیه در مورد کیفیت نماز خوف بیان کرد، می فرماید: اینکه گفتیم در حال خوف چنین نماز بخوانید به جهت آن بود که کافران مایلند که وقتی شما سرگرم نماز می شوید از اسلحه وساز و برگ خود غفلت کنید تا با یک حمله ناگهانی بر شما بتازند، (ولا جناح علیکم ان کان بکم اذی من مطر او کنتم مرضی ان تضعوا اسلحتکم و خذواحذرکم ان الله اعد للکافرین عذابا مهینا):(و گناهی بر شما نیست اگر بخاطرباران یا بیماری ، که حمل اسلحه را برایتان دشوار می نمود، اسلحه را زمین بگذارید،اما به شرطی که احتیاط خود را از دست ندهید، همانا خداوند برای کافران عذابی خوارکننده مهیا نموده است ) این جمله بیانگر تخفیفی دیگرازجانب خدا در مورد کیفیت نماز خوف است و آن این است که زمانی که بخاطرباران یا بیماری حمل اسلحه در نماز مشکل است ، در این حالت حرجی بر آنان نیست که بدون اسلحه نماز بخوانند، اما به شرطی که احتیاط نمایند و از کفارغافل نشوند، چون کفار همه هم و غمشان در گرفتار کردن مؤمنان و غافلگیرنمودن آنان است و خداوند هم به سبب همین دشمنی آنها با شریعت الهی و راه او و عداوت با مؤمنان برای آنان عذابی سخت و ذلیل کننده آماده کرده است . [ نظرات / امتیازها ]

هنگامى که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) با عده اى از مسلمانان به عزم مکه وارد سرزمین حدیبیه شدند و جریان به گوش قریش رسید، خالد بن ولید به سرپرستى یک گروه دویست نفرى براى جلوگیرى از پیشروى مسلمانان به سوى مکه در کوههاى نزدیک مکه مستقر شد، هنگام ظهر بلال اذان گفت و پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) با مسلمانان نماز ظهر را به جماعت ادا کردند، خالد از مشاهده این صحنه در فکر فرو رفت و به نفرات خود گفت در موقع نماز عصر که در نظر آنها بسیار پرارزش است و حتى از نور چشمان خود آن را گرامى تر مى دارند باید از فرصت استفاده کرد و با یک حمله برق آسا و غافلگیرانه در حال نماز کار مسلمانان را یکسره ساخت در این هنگام آیه فوق نازل شد و دستور نماز خوف را که از هر حمله غافلگیرانهاى جلوگیرى مى کند به مسلمانان داد، و این خود یکى از نکات اعجاز قرآن است که قبل از اقدام دشمن ، نقشه هاى آنها را نقش بر آب کرد، و لذا گفته مى شود خالد بن ولید با مشاهده این صحنه ایمان آورد و مسلمان شد. <162> در تعقیب آیات مربوط به جهاد، این آیه کیفیت نماز خوف را که به هنگام جنگ باید خوانده شود به مسلمانان تعلیم مى دهد، آیه خطاب به پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) کرده ، مى فرماید: هنگامى که در میان آنها هستى و براى آنها نماز جماعت بر پا مى دارى باید مسلمانان به دو گروه تقسیم شوند، نخست عده اى با حمل اسلحه با تو به نماز بایستند. (و اذا کنت فیهم فاقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معک و لیاخذوااسلحتهم ). سپس هنگامى که این گروه سجده کردند (و رکعت اول نماز آنها تمام شد، تو در جاى خود توقف مى کنى ) و آنها با سرعت رکعت دوم را تمام نموده و به میدان نبرد باز مى گردند و در برابر دشمن مى ایستند) و گروه دوم که نماز نخوانده اند، جاى گروه اول را مى گیرند و با تو نماز مى گزارند. (فاذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتات طائفة اخرى لم یصلوا فلیصلوا معک ). گروه دوم نیز باید وسائل دفاعى و اسلحه را با خود داشته باشند و بر زمین نگذارند. (و لیاخذوا حذرهم و اسلحتهم ). این طرز نماز گزاردن براى این است که دشمن شما را غافلگیر نکند، زیرا دشمن همواره در کمین است که از فرصت استفاده کند و دوست مى دارد که شما از سلاح و متاع خود غافل شوید و یکباره به شما حمله ور شود. (ود الذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم فیمیلون علیکم میلة واحدة ). ولى از آنجا که ممکن است ضرورتهائى پیش بیاید که حمل سلاح و وسائل دفاعى هر دو با هم به هنگام نماز مشکل باشد، و یا به خاطر ضعف و بیمارى و جراحاتى که در میدان جنگ بر افراد وارد مى شود، حمل سلاح و وسائل دفاعى تولید زحمت کند، در پایان آیه چنین دستور مى دهد: ((و گناهى بر شما نیست اگر از باران ناراحت باشید و یا بیمار شوید که در این حال سلاح خود را بر زمین بگذارید.)) (و لا جناح علیکم ان کان بکم اذى من مطر او کنتم مرضى ان تضعوا اسلحتکم ). ولى در هر صورت از همراه داشتن وسائل محافظتى و ایمنى (مانند زره و خود و امثال آن ) غفلت نکنید و حتى در حال عذر حتما آنها را با خود داشته باشید که اگر احیانا دشمن حمله کند بتوانید تا رسیدن کمک خود را حفظ کنید (و خذوا حذرکم ). شما این دستورات را به کار بندید و مطمئن باشید پیروزى با شما است ((زیرا خداوند براى کافران مجازات خوار کننده اى آماده کرده است .)) (ان الله اعد للکافرین عذابا مهینا). در اینجا به چند نکته باید توجه داشت : 1 - روشن است که منظور از بودن پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) در میان مسلمانان براى بپا داشتن نماز خوف این نیست که انجام این نماز مشروط به وجود شخص پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) است ، بلکه منظور وجود امام و پیشوائى براى انجام جماعت در میان سربازان و مجاهدان است ، و لذا على (علیه السلام ) و امام حسین (علیه السلام ) نیز نماز خوف بجاى آوردند و حتى جمعى از فرماندهان لشگرهاى اسلامى همانند حذیفه این برنامه اسلامى را به هنگام لزوم انجام دادند. <163> 2 - در آیه به گروه اول دستور مى دهد که اسلحه را به هنگام نماز خوف داشته باشند ولى به گروه دوم مى گوید وسائل دفاعى (مانند زره ) و اسلحه را هیچ کدام بزمین نگذارند. ممکن است تفاوت این دو گروه بخاطر آن باشد که بهنگام انجام نماز توسط دسته اول دشمن هنوز کاملا آگاه از برنامه نیست و لذا احتمال حمله ضعیف تر است ولى در مورد دسته دوم که دشمن متوجه انجام مراسم نماز مى شود، احتمال هجوم بیشتر است . 3 - منظور از حفظ امتعه این است که علاوه بر حفظ خویش باید مراقب حفظ وسائل دیگر جنگى و وسائل سفر و مواد غذائى و حیواناتى که براى تغذیه همراه دارید نیز باشید. 4 - مى دانیم که نماز جماعت در اسلام واجب نیست ولى از مستحبات فوق العاده مؤ کد است و آیه فوق یکى از نشانه هاى زنده تاکید این برنامه اسلامى است که حتى در میدان جنگ براى انجام آن از روش نماز خوف استفاده مى شود، این موضوع هم اهمیت اصل نماز و هم اهمیت جماعت را مى رساند و مطمئنا تاثیر روانى خاصى هم در مجاهدان از نظر هماهنگى در هدف ، و هم در دشمنان از نظر مشاهده اهتمام مسلمانان به وظائف خود حتى در میدان جنگ ، دارد. کیفیت نماز خوف در آیه فوق درباره کیفیت نماز خوف ، توضیح زیادى به چشم نمى خورد، و این روش قرآن است که کلیات را بیان کرده و شرح آن را به سنت واگذار مى کند. طریقه نماز خوف آنچنان که از سنت استفاده مى شود این است که نمازهاى چهار رکعتى تبدیل به دور رکعت مى شود، گروه اول ، یک رکعت را با امام مى خوانند و امام پس از اتمام یک رکعت توقف مى کند، و آن گروه یک رکعت دیگر را به تنهائى انجام مى دهند، و به جبهه جنگ باز مى گردند، سپس گروه دوم جاى آنها را مى گیرند و یک رکعت نماز خود را با امام و رکعت دوم را به طور فرادى انجام مى دهند (درباره کیفیت نماز خوف نظرهاى دیگرى نیز هست اما آنچه در بالا گفتیم مشهورترین نظر است ).
پاورقی :
162-تفسیر تبیان جلد سوم صفحه 311 و تفاسیر دیگر.
163-کنز العرفان جلد اول صفحه 191. [ نظرات / امتیازها ]

در سال ششم هجرى، پیامبر با گروهى به سوى مکّه عزیمت کردند. در منطقه‏ى حدیبیّه، با خالدبن ولید و دویست نفر همراه او مواجه شدند که براى جلوگیرى از ورود آن حضرت، سنگر گرفته بودند. پس از اذانِ بلال و برپایى نماز جماعت، خالدبن‏ولید فرصت‏را مناسب دید که هنگام نماز عصر یکباره حمله کند. آیه نازل شد و از توطئه خبرداد. خالد پس از دیدن این معجزه‏ى وحى، مسلمان شد. <358> در این نماز، گروه اوّل پس از پایان رکعت اوّل، برخاسته بقیه نماز را خود تمام مى‏کنند و امام جماعت صبر مى‏کند تا گروه دیگر به رکعت دوّم برسند و با سلاح، به نماز جماعت بپیوندند. 1- نماز، حتّى در صحنه‏ى جنگ تعطیل نمى‏شود و رزمنده، بى‏نماز نیست. «اقمت لهم الصلوة....و لیأخذوا اسلحتهم» 2- در اهمیّت نماز جماعت همین بس که در جبهه‏ى جنگ با دشمن، حتّى با یک رکعت هم برپا مى‏شود. «و لتأت طائفة اُخرى لم یُصلّوا فلیُصلّوا» 3- در هنگام پیش آمدن دو وظیفه (جهاد و نماز)، نباید یکى فداى دیگرى شود. «فلتقم... ولیأخذوا» 4- در همه حال، هشیارى لازم است، حتّى نماز نباید مسلمانان را از خطر دشمن غافل کند. «و لیأخذوا اسلحتهم» 5 - رهبر، محور وحدت و عبادت است. «کنت فیهم ... اقمت لهم الصلوة» 6- تقسیم کار، تعاون و شریک کردن دیگران در کارهاى خیر، حتّى در حسّاس‏ترین موارد، از عوامل الفت جامعه است. در این آیه، دو رکعت نماز جماعت میان دو گروه تقسیم شده، تا تبعیضى پیش نیاید و همه در خیر شریک باشند. «و لتأت طائفة اُخرى...» 7- فرمان‏هاى الهى به تناسب شرایط، متفاوت است. (این آیه مربوط به نماز خوف در برابر دشمن است.) «فلتقم طائفة منهم» 8 - نماز جماعت در جبهه، نشان عشق به هدف و خدا و رهبر و پایبندى به ارزشهاست. «اذا کنت فیهم فاقمت لهم الصلوة» 9- در جبهه باید جابه جایى نیروها در فاصله‏ى یک رکعت نماز، امکان پذیر بوده باشد. «و لتأت طائفة اُخرى لم یُصلّوا فلیُصلّوا» 10- هر چه مدّت نماز در جبهه بیشتر شود، فرصت دشمن براى حمله افزایش مى‏یابد. پس باید حفاظت بیشترى داشت. در رکعت اوّل، داشتن اسلحه کافى است ولى در رکعت دوّم، هم اسلحه و هم ابزار دفاع. «ولیأخذوا اسلحتهم... ولیأخذوا حذرهم و اسلحتهم» 11- خداوند، پیامبرش را از توطئه‏ها و نقشه‏هاى پنهانى دشمن آگاه مى‏کند. (با توجّه به شأن نزول که ولید قصد کرد تا هنگام نماز جماعت حمله کند و با این آیه طرح او لغو شد.) 12- حرکت با اخلاص شما، سبب امدادهاى الهى در وقت خود است. (نزول این آیه و فرمان نماز خوف، یک امداد الهى در مقابل آن توطئه بود.) 13- در جبهه، مراسم عبادى نباید طولانى شود و کارهاى مانع هوشیارى، ممنوع است. «ودّ الذین کفروا لو تغفلون» 14- از آرزوهاى دشمن، آگاه باشید. «ودّالذین» 15- عبادت، وسیله‏ى غفلت از دشمن نشود. «تغفلون» 16- احتمال غفلت در مسلمانان واقعى ضعیف است. (کلمه «لو» در جمله «لو تغفلون» نشانه‏ى این معناست.) 17- با هوشیارى، باید از امکانات نظامى و اقتصادى حفاظت کرد. «اسلحتکم و امتعتکم» 18- غفلت امّت اسلامى، شبیخون کفّار را در پى خواهد داشت. «میلة واحدة» 19- هر سخن و برنامه و حرکتى که مسلمانان را غافل کند، گامى است در جهت اهداف و خواسته‏هاى دشمن. «ودّ الذین کفروا لو تغفلون» 20- ملاک و مجوّز معافیّت از جبهه و سربازى، مرض و ضرر است. «بکم أذىً... او کنتم مرضى‏» 21- بارانى مجوّز زمین گذاشتن اسلحه است که با ضرر و آزار همراه باشد. در باران بى ضرر رزمنده سلاح بر زمین نمى‏گذارد. «بکم أذىً من مطرٍ» 22- در هیچ حالى، رزمنده نباید از وسائل حفاظتى دور باشد. حتّى اگر اسلحه ندارد، زره بر تن داشته باشد. «خذوا حذرکم» 23- تهدید کفّار و امید و دلگرمى دادن به مؤمنان، از شیوه‏هاى قرآن است. «أعدّ للکافرین عذاباً مهیناً» 24- در آینده، ذلّت از آنِ کافران است. «للکافرین عذاباً مهیناً» [ نظرات / امتیازها ]

( و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلاة ) یتعلق بظاهره من لا یری صلاة الخوف بعد رسول الله صلی الله علیه وسلم ، حیث شرط کونه فیهم : و قال من رآها بعده : إن الأئمة نواب عن رسول الله صلی الله علیه و سلم فی کل عصر، قوام بما کان یقوم به فکان الخطاب له متناولا لکل إمام یکون حاضر الجماعة فی حال الخوف ، علیه أن یؤمهم کما أم رسول الله صلی الله علیه وسلم الجماعات التی کان یحضرها . و الضمیر فی ( فیهم ) للخائفین ( فلتقم طائفة منهم معک ) فاجعلهم طائفتین فلتقم إحداهما معک فصل بهم ( و لیأخذوا أسلحتهم ) الضمیر إما للمصلین و إما لغیرهم فإن کان للمصلین فقالوا : یأخذون من السلاح ما لا یشغلهم عن الصلاة کالسیف و الخنجر و نحوهما . و إن کان لغیرهم فلا کلام فیه ( فإذا سجدوا فلیکونوا ) یعنی غیر المصلین ( من ورائکم ) یحرسونکم و صفة صلاة الخوف عند أبی حنیفة : أن یصلی الإمام بإحدی الطائفتین رکعة إن کانت الصلاة رکعتین و الأخری بإزاء العدو ثم تقف هذه الطائفة بإزاء العدو و تأتی الأخری فیصلی بها رکعة و یتم صلاته ، ثم تقف بإزاء العدو ، و تأتی الأولی فتؤدی الرکعة بغیر قراءة و تتم صلاتها ثم تحرس ، و تأتی الأخری فتؤدی الرکعة بقراءة و تتم صلاتها . والسجود علی ظاهره عند أبی حنیفة . و عند مالک بمعنی الصلاة ، لأن الإمام یصلی عنده بطائفة رکعة و یقف قائما حتی تتم صلاتها و تسلم و تذهب ، ثم یصلی بالثانیة رکعة و یقف قاعدا حتی تتم صلاتها ، و یسلم بهم . و یعضده ( و لتأت طائفة أخری لم یصلوا فلیصلوا معک ) و قرئ : و أمتعاتکم . فإن قلت : کیف جمع بین الأسلحة و بین الحذر فی الأخذ . قلت : جعل الحذر و هو التحرز و التیقظ آلة یستعملها الغازی ، فلذلک جمع بینه و بین الأسلحة فی الأخذ ، و جعلا مأخوذین . و نحوه قوله تعالی ( و الذین تبوءوا الدار و الإیمان ) جعل الإیمان مستقرا لهم و متبوأ لتمکنهم فیه فلذلک جمع بینه و بین الدار فی التبوء ( فیمیلون علیکم ) فیشدون علیکم شدة واحدة . و رخص لهم فی وضع الأسلحة إن ثقل علیهم حملها بسبب ما یبلهم فی مطر أو یضعفهم من مرض ، و أمرهم مع ذلک بأخذ الحذر لئلا یغفلوا فیهجم علیهم العدو . فإن قلت : کیف طابق الأمر بالحذر قوله ( إن الله أعد للکافرین عذابا مهینا ) ؟ قلت : الأمر بالحذر من العدو یوهم توقع غلبته و اعتزارة ، فنفی عنهم ذلک الإیهام بأخبارهم أن الله یهین عدوهم و یخذله و ینصرهم علیه ، لتقوی قلوبهم ، و لیعلموا أن الأمر بالحذر لیس لذلک ، و إنما هو تعبد من الله کما قال ( و لا تلقوا بأیدیکم إلی التهلکة ) . [ نظرات / امتیازها ]

(آیه 102)- هنگامى که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله با عده‏اى از مسلمانان به عزم «مکّه» وارد سرزمین «حدیبیه» شدند و جریان به گوش قریش رسید، خالد بن ولید به سرپرستى یک گروه دویست نفرى براى جلوگیرى از پیشروى مسلمانان به سوى مکّه، در کوههاى نزدیک مکّه مستقر شد، هنگام ظهر «بلال» اذان گفت و پیامبر صلّى اللّه علیه و آله با مسلمانان نماز ظهر را به جماعت ادا کردند، خالد از مشاهده این صحنه در فکر فرو رفت و به نفرات خود گفت در موقع نماز عصر باید از فرصت استفاده کرد و در حال نماز کار مسلمانان را یکسره ساخت در این هنگام آیه نازل شد و دستور نماز خوف را به مسلمانان داد، و این خود یکى از نکات اعجاز قرآن است که قبل از اقدام دشمن، نقشه‏هاى آنها را نقش بر آب کرد.

تفسیر:
در تعقیب آیات مربوط به جهاد، این آیه کیفیت نماز خوف را که به هنگام جنگ باید خوانده شود به مسلمانان تعلیم مى‏دهد، آیه خطاب به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله کرده، مى‏فرماید: «هنگامى که در میان آنها هستى و براى آنها نماز جماعت بر پا مى‏دارى باید مسلمانان به دو گروه تقسیم شوند، نخست عده‏اى با حمل اسلحه با تو به نماز بایستند» (وَ إِذا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ).
سپس هنگامى که این گروه سجده کردند (و رکعت اول نماز آنها تمام شد، تو در جاى خود توقف مى‏کنى) و آنها با سرعت رکعت دوم را تمام نموده و به میدان نبرد باز مى‏گردند و در برابر دشمن مى‏ایستند و گروه دوم که نماز نخوانده‏اند، جاى گروه اول را مى‏گیرند و با تو نماز مى‏گزارند» (فَإِذا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرائِکُمْ وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى‏ لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ).
«گروه دوم نیز باید وسایل دفاعى و اسلحه را با خود داشته باشند و بر زمین نگذارند» (وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ).
این طرز نماز گزاردن براى این است که دشمن شما را غافلگیر نکند، «زیرا دشمن همواره در کمین است که از فرصت استفاده کند و دوست مى‏دارد که شما از سلاح و متاع خود غافل شوید و یکباره به شما حمله‏ور شود» (وَدَّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً واحِدَةً).
ولى از آنجا که ممکن است ضرورتهایى پیش بیاید که حمل سلاح و وسایل دفاعى هر دو با هم به هنگام نماز مشکل باشد، در پایان آیه چنین دستور مى‏دهد: «و گناهى بر شما نیست اگر از باران ناراحت باشید و یا بیمار شوید که در این حال سلاح خود را بر زمین بگذارید» (وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کانَ بِکُمْ أَذىً مِنْ مَطَرٍ أَوْ کُنْتُمْ مَرْضى‏ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ).
«ولى در هر صورت از همراه داشتن وسایل محافظتى و ایمنى (مانند زره و خود و امثال آن) غفلت نکنید و حتى در حال عذر، حتما آنها را با خود داشته باشید» که اگر احیانا دشمن حمله کند بتوانید تا رسیدن کمک، خود را حفظ کنید (وَ خُذُوا حِذْرَکُمْ).
شما این دستورات را به کار بندید و مطمئن باشید پیروزى با شماست «زیرا خداوند براى کافران مجازات خوارکننده‏اى آماده کرده است» (إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْکافِرِینَ عَذاباً مُهِیناً). [ نظرات / امتیازها ]

و زمانى که بوده باشى در جمله مجاهدین پس بپا دار براى آنها نماز را یعنى بامامت بایست براى نماز و مجاهدین دو قسمت شوند یک قسمت مقابل کفار مشغول جهاد باشند و یک قسمت اقتداء کنند در رکعت اولى و زمانى که سجده کردند و رکعت تمام شد و باید اسلحه جنگ را همراه داشته باشند پس آنها بروند براى جهاد و دسته دوم بیایند و اقتداء کنند و اسلحه دفاعیه و حربیه را با خود نگاه دارند زیرا کفار میخواهند که مسلمین اگر غافل شوند از اسلحه و با آنها نباشد و از امتعه سفر هم غافل شوند یک مرتبه حمله کنند بر شماها و بأسى نیست بر شما اگر بواسطه شدّت باران یا مرض که از جراحات بشما وارد شده اسلحه حربى را کنار گذارند مثل شمشیر و خنجر و نیزه و تیر ولى اسلحه دفاعى و حفظى مثل زره و کلاه خود و سپر را همراه داشته باشند خداوند مهیّا فرموده براى کفار عذاب خوار کننده را

این آیه شریفه راجع بنماز خوف است که بجماعت بجا بیاورند و کلمات مفسرین و فتاواى عامه در این باب اختلاف زیادى دارد لکن آنچه مستفاد از اخبار اهل بیت و فتاواى علماء شیعه میشود اینست که امام بایستد بنماز و لشگر دو طائفه شوند یک طائفه اقتداء کنند که مفاد إِذٰا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ اَلصَّلاٰةَ فَلْتَقُمْ طٰائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ است و باید اسلحه خود را با خود دارند وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ و رجوع از ضمیر تأنیث بضمیر جمع یکى از محسنات بدیعیه است چنانچه در آیه شریفه وَ إِنْ طٰائِفَتٰانِ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ اِقْتَتَلُوا الایة حجرات آیه 9

فَإِذٰا سَجَدُوا که رکعت اول تمام شد و امام براى رکعت دوم بر خواست اینها قصد فرادى کنند و یک رکعت دیگر را باسرع وقت تمام کنند و بروند در مقابل کفار و امام قرائت را طول دهد تا طائفه دوم بیایند و برکعت دوم اقتدا کنند و در موقع تشهد امام برخیزند و یک رکعت دیگر را بجا آورند و بهتر اینست که امام تشهد را طول دهد تا مأمومین با امام سلام دهند که مفاد فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرٰائِکُمْ وَ لْتَأْتِ طٰائِفَةٌ أُخْرىٰ لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ است، و باید طائفه دوم اسلحه و اسباب حفظ را همراه داشته باشند وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ

سپس بیان حکمت همراه داشتن حذر و اسلحه را میفرماید بجمله وَدَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ و همراه نداشتن اسلحه و امتعه فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ یعنى حمله کنند بر شما مَیْلَةً وٰاحِدَةً یک مرتبه

سپس حکم ترخیص آمد که اگر همراه داشتن اسلحه براى شما موجب زحمت میشود یا از جهت باریدن باران یا از جهت مرض که از کفار بشما آسیبى رسیده باشد مانعى ندارد اسلحه را کنار گذارید ولى اسباب حفظ را نگاه دارید که مفاد وَ لاٰ جُنٰاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کٰانَ بِکُمْ أَذىً مِنْ مَطَرٍ أَوْ کُنْتُمْ مَرْضىٰ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ وَ خُذُوا حِذْرَکُمْ است

سپس میفرماید إِنَّ اَللّٰهَ أَعَدَّ لِلْکٰافِرِینَ عَذٰاباً مُهِیناً هم در دنیا بدست مجاهدین اسلام کشته شوند یا اسیر گردند یا بخفّت و خوارى فرار کنند و هم در آخرت بجهنم واصل شوند و در مجمع البیان حدیث مفصّلى در این باب نقل میکند منسوب بابى حمزه ثمالى مشتمل بر دو معجزه از رسول اکرم صلّى اللّٰه علیه و آله و سلّم که خلاصه مضمونش اینست که پیغمبر(ص) نماز ظهر را بتمامه با اصحاب بجا آورد و اصحاب اسلحه خود را کنار گذارده بودند کفار چون مشاهده کردند تصمیم گرفتند که در نماز عصر حمله کنند این آیه نازل شد و حضرت نماز عصر را باین کیفیت انجام دادند، و دیگر آنکه حضرت براى قضاء حاجت اسلحه خود را کنار گذارده و از اصحاب دور شدند یک نفر از مشرکین بنام عورث متوجه آن حضرت شد و با شمشیر کشیده بر سر حضرت آمد و گفت محمد کى تو را از دست من نجات میدهد فرمود خدا ناگهان شمشیر از دستش افتاد و بدنش لرزید و روى زمین افتاد حضرت شمشیر او را برداشت و روى بدن نحس او نشست فرمود کى تو را از من نجات میدهد گفت احدى نیست فرمود آیا شهادت بتوحید و رسالت من میدهى گفت نه لکن عهد میکنم که با تو نجنگم و اعانت دشمنانت را هم نکنم حضرت او را رها کرد و شمشیرش را باو رد فرمود تا آخر حدیث [ نظرات / امتیازها ]

«وَ إِذٰا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ اَلصَّلاٰةَ تا آخر» 102 طبرى از کسانى که با پیغمبر (ص) در ذات الرّقاع نماز خوف خوانده اند نقل شده است: یک دسته با پیغمبر بصف نماز شدند، و دسته ى دیگر به جلو دشمن ایستادند، آن حضرت با صف خود یک رکعت خواند و ایستاد تا آنها خود نماز را تمام کردند و رفتند به جلو دشمن و دسته دیگر آمدند و با پیغمبر (ص) مشغول نماز شدند چون پیغمبر نشست آنها برخاستند و نماز را خود تمام کردند و آن حضرت منتظر شد تا آنکه با آنها سلام نماز گفت

ابو الفتوح نوشته است: این آیه در وقتى آمد که رسول علیه السّلام بعسفان بود و مشرکان بضجنان ، رسول علیه السّلام نماز پیشین بکرد و از میان مسلمانان و کافران مسافتى بود، ایشان سگالش آن کردند که به سر مسلمانان فرود آیند، خداى تعالى رسول را از کید ایشان خبر داد، بى آنکه کسى از ایشان به لشکرگاه رسول آید، و گفتند سبب اسلام خالد ولید این بود

«وَ لاٰ جُنٰاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کٰانَ بِکُمْ أَذىً مِنْ مَطَرٍ» 102 ابو الفتوح نوشته است: بعضى گفتند در عبد الرّحمن عوف آمد که او را بیمارى بود و سلاح نمى توانست برگرفتن و کلبى گفت: که آیت در رسول علیه السّلام آمد، و آن، آن بود که رسول علیه السّلام بغزاة محارب و بنى أنمار شد، بمنزلى فرود آمد و مسلمانان فرود آمدند و از مشرکان هیچ کس پدید نبود، رسول علیه السّلام برخاست و بقضاء حاجتى رفت و باران مى آمد ، چون رسول علیه السّلام فارغ شد و خواست تا به لشکرگاه آید رود درآمده بود و حایل شده، رسول علیه السّلام از آن جانب بماند تنها و سلاح نداشت، برفت و در زیر درختى بنشست، از سر کوه حویرث بن حارث المحاربى نگاه کرد، رسول علیه السّلام را از دور دید، اصحابش را گفت: آن محمّد است که تنها آنجا نشسته است از اصحاب خود تنها شده، خداى مرا بکشاد اگر او را بنکشم، بیامد شمشیر بدست گرفته، و بر کشیده که رسول خبردار شد که به سر او رسیده بود با تیغ، گفت: تو را از من که حمایت کند؟ رسول علیه السّلام گفت: اللّه تعالى مرا ز تو حمایت کند، آنگه گفت: بار خدایا شرّ این مرد کفایت کن مرا بهر چه خواهى، آنگه تیغ برآورد تا بر رسول زند، فرشته اى بیامد و پرى میان کتف او زد و او برو درآمد و تیغ از دستش بیفتاد، رسول تیغ برگرفت و بر سر او ایستاد و گفت: اکنون تو را که از من حمایت کند؟ گفت کس نیست که مرا از تو حمایت کند، رسول گفت: گواهى ده که خدا یکى و محمّد رسول او است تا تیغ با تو دهم تا بروى، گفت: این نگویم و لیکن با تو عهد کنم که هرگز با تو و قوم تو کارزار نکنم و کس را بر تو یارى نکنم، رسول تیغ به او داد، تیغ بستد و گفت: به خداى که تو از من بهترى رسول گفت: بهر حال من سزاوارترم به آنکه از تو به باشم، حویرث با اصحابش شد، او را گفتند: تیغ برکشیده به سر محمّد شدى، چرا تیغ نزدى و جهان را از دست او نرهانیدى ؟ و چرا بیفتادى بى آنکه تو را بیفکند؟ گفت: آنجا که من تیغ برآوردم پنداشتى کسى بیامد و چیزى بر پشت من زد و مرا بیفکند و تیغ از دست من بیفتاد و محمّد تیغ برگرفت و اگر خواست که مرا بکشد توانستى و لیکن نکرد، و او از من جوانمردتر بود، مرا گفت: اسلام آور، قبول نکردم و لیکن عهد کردم که نیز با او قتال نکنم و کس را بر او یارى نکنم، و رود ساکن شد، رسول به لشکرگاه آمد و از این حال صحابه را خبر داد و آیت بر ایشان خواند [ نظرات / امتیازها ]

وَ إِذٰا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ اَلصَّلاٰةَ فَلْتَقُمْ طٰائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ این آیه بیانى است براى نماز خوف در حال جماعت و معنایش این است: اى محمّد! هرگاه خواستى با رزمندگان نماز جماعت بخوانى، آنها را به دو دسته تقسیم کن: دسته اى درحالى که سلاح خود را به همراه دارند با تو نماز بگزارند و دستۀ دوم به منظور نگهبانى در برابر دشمن بایستند نماز جماعت [خوف] چنان که با پیامبر صلّى اللّه علیه و آله درست است، با دیگران نیز صحیح خواهد بود

فَإِذٰا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرٰائِکُمْ ؛ هرگاه کسانى که با پیامبر صلّى اللّه علیه و آله نماز مى خوانند به سجده بروند باید آن دسته اى که مسئولیت نگهبانى را به عهده دارند در پشت سر نمازگزاران بایستند وَ لْتَأْتِ طٰائِفَةٌ أُخْرىٰ لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ ؛ یعنى پس ازآن که دستۀ اول از نماز فارغ شدند، دستۀ دوم جاى آنها را در نماز و دستۀ اوّل جاى دستۀ دوم را در نگهبانى بگیرند وَدَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً وٰاحِدَةً این جمله حکمتى را بیان مى کند که سبب شده است نماز در این حالت، به این صورت خاص تشریع گردد و آن اینکه نباید دشمنان فرصتى را که مسلمانان به نماز اشتغال دارند، غنیمت شمارند و به آنان هجوم آوردند و به آنها آسیب رسانند

وَ لاٰ جُنٰاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کٰانَ بِکُمْ أَذىً مِنْ مَطَرٍ أَوْ کُنْتُمْ مَرْضىٰ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ پس ازآن که خدا به نمازگزاران دستور داد که سلاح بردارند، به آنان اجازه داد که اگر به سبب باران و یا بیمارى حمل سلاح برایشان دشوار است، مى توانند آن را بر زمین بگذارند؛ لکن واجب است حالت هوشیارى و احتیاط را حفظ کنند تا مبادا دشمن از غفلت آنها استفاده کند و به آنان حمله ببرد [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه شریفه خداوند بیان کیفیت نماز خوف را فرموده باین ترتیب که چون پیغمبر (ص) در بین مسلمین باشد یا امام عادل باید مسلمانان دو دسته شوند یک دسته از آنها اقتدا نمایند بامام با آنکه اسلحه خود را در برداشته باشند و دسته دیگر مواظب آنها و دشمن باشند و اگر دشمن در غیر جهت قبله باشد باید در حال سجود نمازگزاران اینها در پشت سرشان که مواجه با دشمن باشد قیام به وظیفه حراست نمایند تا امام براى رکعت دوم قیام نماید و چون امام قیام نمود آن دسته باید نماز را فرادى تا امام مشغول قرائت است مخففا تمام نمایند و بجاى دسته دیگر که اشتغال به حراست داشتند قیام کنند و آنها براى رکعت دوم امام حاضر و اقتدا نمایند و امام پس از تشهد قدرى منتظر شود تا رکعت دوم آنها تمام شود و سلام نماز را بدهد و در هر حال باید اسلحه خود را در برداشته باشند و از دشمن در حذر باشند که مبادا دشمن مواظب باشد و همین قدر که ببیند مسلمانان از اسلحه و امتعه خود کناره کردند ناگهان بر آنها حمله نماید و آنها به فوریّت نتوانند به اسلحه و امتعه خود دست یابند مگر در صورتى که به واسطه یاران یا مرض حمل سلاح بر آنها دشوار باشد که جائز است اسلحه خود را بگذارند ولى باز باید مواظب دشمن باشند و تصور ننمایند که این همه احتیاط و مراعات دشمن براى قدرت و شوکت آنها است بلکه خداوند عذابى براى آنها مهیّا نموده است که موجب خوارى و ذلت آنها است در دنیا و آخرت این خلاصه مستفاد از ظاهر آیه شریفه و روایات است اگرچه از بعضى روایات استفاده مى شود که انتظار امام براى تمام شدن نماز دسته دوم لازم نیست او سلام نماز خود را مى دهد و آنها هم بعدا نماز خودشان را فرادى تمام مى کنند در هر حال نماز مغرب هم بهمین منوال است نهایت آنکه جائز است دسته اول بعد از دو سجده رکعت اول قصد فرادى نمایند و دسته دوم دو رکعت از جماعت را ادراک نمایند و جائز است این معامله را دسته اول در رکعت دوم کنند و دسته دوم یک رکعت را ادراک نمایند و قسم اول اولى است و در صورت شدّت بهر قسم ممکن است نماز مى خوانند پیاده و سواره جماعت و فرادى بجانب قبله و منحرف از آن با اشاره براى رکوع و سجود و بدون آن باکتفاء بتکبیر و تسبیحات اربعه و تشهد و سلام چنانچه فقهاء رضوان اللّه علیهم متعرض شده اند و این آیه هم از شواهد بیان حقیر است در آیه قبل زیراکه فقط متعرض کیفیت نماز خوف است و اگر ترتیب آیات حجت باشد قرینه است بر آنکه مقصود اصلى از آیه قبل بیان لزوم قصر در نماز خوف است و الا باید اشارۀ هم بحکم قصر در سفر شده باشد تامل لازم است [ نظرات / امتیازها ]