این آیه شریفه دو فقره است یکى دستور به اداى امانات به صاحبانش و دیگر حکم به عدالت کردن، فقره دوم ارتباطش با آیات قبل روشن است، چون آیات قبل پیرامون حکم کردن یهود بنفع مشرکین و علیه مؤمنین دور مى‏زد، در فقره دوم هم در باره همین معنا به عموم مردم خطاب نموده، مى‏فرماید: وقتى در بین کسانى که اختلاف دارند حکم مى‏کنید به عدالت حکم کنید.
و اما وجه ارتباط فقره اول به آیات قبل، این است که در آغاز معرفى یهود فرمود: (هیچ مى‏بینى کسانى که بهره‏اى از کتاب داده شده‏اند چگونه به جبت و طاغوت ایمان مى‏آورند)، و معلوم است که آن چه در کتاب‏هاى آسمانى آمده بیانگر آیات خدا و معارف الهیه است، و این خود امانتى است که خداى تعالى به اهل هر کتابى سپرده و از آنان میثاق گرفته که به گوش مردمش برسانند، و از اهلش کتمان نکنند. [ نظرات / امتیازها ]

منظور از امانات تنها امانت‏های مالی نیست ، بلکه شامل امانتهای معنوی از قبیل علوم و معارف حقه که باید به اهلش برسد نیز می‏شود . بنابراین وقتى یهود به امانت‏هاى الهیه که به دستشان سپرده شده بود خیانت کردند و با علم به این که دین خدا توحید است و دین توحید همین است که پیامبر اسلام بدان دعوت مى‏کند و پیامبر اسلام همان است که تورات و انجیل نشانه‏هاى او را داده، با این حال، نشانه‏هاى رسالت رسول خدا (صلی‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم) را که در کتاب آنان ذکر شده بود کتمان کردند آنهم در وقتى که واجب بود به مردم اعلام کنند و تازه به همین مقدار خیانت اکتفاء ننموده، در داورى بین مؤمنین و مشرکین حکم به جور و ستم کردند، دین بت‏پرستى را بهتر از دین توحید قلمداد نمودند، و نتیجه خیانتشان این شد که مشمول لعنت الهى شدند، و این لعنت الهى کارشان را به عذاب سعیر کشانید، و چون کارشان کشید به آنجا که کشید، خداى سبحان سیاق کلام را از تکلم به غیبت تغییر داد. [ نظرات / امتیازها ]

منظور از (ادای )امانات تنها امانت‏های مالی نیست ، بلکه شامل امانتهای معنوی از قبیل علوم و معارف حقه که باید به اهلش برسد نیز می‏شود . زیرا زمانی که تشرییع مطلق باشد نمی توان آن را محدود به چیز خاصی نمود.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

1-در تفسیر برهان در ذیل آیه شریفه: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ ...» از محمد ابن ابراهیم نعمانى نقل کرده که او به سند خود از زاره از امام باقر محمد بن على (ع) روایت کرده که گفت: من از آن جناب معناى این آیه را پرسیدم، فرمود: خداى تعالى امام را دستور داده که امانت را به امام بعد از خود بسپارد، و امام حق ندارد امانت را از امام بعدى دریغ بدارد، مگر نمى‏بینى که دنبالش فرموده: «وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ، إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُمْ بِهِ» (و چون در بین مردم حکم کنید دستورتان داده به این که به عدالت حکم کنید)، پس اى زراره خطاب در این آیه به حکام است.

علامه طباطبایی: صدر این حدیث به طرق بسیاری از ائمه اهل بیت (علیهم السلام) روایت شده، و ذیل آن دلالت دارد که منظور ائمه (علیهم السلام) تطبیق مصداق امامت بر مضمون کلی آیه است، و خلاصه آیه شریفه در باره مطلق حکم نازل شده، دستور می‏دهد هر حقی را به صاحبش بدهید، و قهرا بر مساله امامت هم منطبق می‏گردد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

علت تقدم امانتداری بر رعایت عدل اینست که اگر همه امین باشند نزاعی پیش نمی آید تا نیاز به داوری باشد. [ نظرات / امتیازها ]

الف: میان انسان وخدا. (وظایف وواجباتى که بر انسان تعیین شده است.)
ب: میان انسان و دیگران. (اموال یا اسرار دیگران نزد انسان)
ج: میان انسان و خودش. (مثل علم و عمر و قدرت که در دست ما امانتند.)
[ نظرات / امتیازها ]

اهمیّت ویژه امانتدارى و بازگرداندن امانت به صاحب آن

انّ اللّه یأمرکم ان تؤدّوا الامانات الى اهلها

آوردن کلمه «انّ» و اسناد امر به اسم جلاله (اللّه) و نیز ایراد فرمان با جمله خبریّه «یأمرکم»، دلالت بر اهمیّت و اعتناى بسیار به شأن امانت دارد. [ نظرات / امتیازها ]

لیاقت و اهل بودن، شرط واگذارى مسؤولیتها و مقامها به افراد:
انّ اللّه یأمرکم ان تؤدّوا الامانات الى اهلها
از مهمترین مصادیق امانت، مسؤولیتها و مقامهایى است که در اجتماع به افراد واگذار مى شود. [ نظرات / امتیازها ]

یقولون ... هؤلاء اهدى من الذین امنوا ... اذا حکمتم بین النّاس ان تحکموا بالعدل

جمله «ان تحکموا بالعدل» مى تواند اشاره باشد به حکومت و قضاوت ناعادلانه یهود درباره مؤمنان ; آنگاه که راه مشرکان را به صواب نزدیکتر معرفى کردند. [ نظرات / امتیازها ]

انّ اللّه یأمرکم ان تؤدّوا الامانات الى اهلها و اذا حکمتم بین النّاس ان تحکموا بالعدل

لازمه اداى امانت به اهلش و سپردن مسؤولیتها به افراد لایق و قضاوت عادلانه در میان مردم، وجود تشکیلات حکومتى و قضایى میان مردم است. [ نظرات / امتیازها ]

موعظه، روشى مفید براى دعوت مردم به نیکیها

انّ اللّه نعمّا یعظکم به
چون خداوند بهترین پاداشها را براى تربیت برمى گزیند، معلوم مى شود موعظه از روشهاى بسیار مفید براى تربیت مردم است. [ نظرات / امتیازها ]

شان نزول آیهپیامبر (صلی الله علیه و آله) با پیروزى کامل وارد شهر مکه گردید، عثمان بن طلحه را که کلیددار خانه کعبه بود احضار کرد و کلید را از او گرفت، تا درون خانه کعبه را از وجود بتها پاک سازد. عباس عموى پیامبر (صلی الله علیه و آله) پس از انجام این مقصود تقاضا کرد که پیامبر (صلی الله علیه و آله) با تحویل کلید خانه خدا به او، مقام کلیددارى بیت اللَّه که در میان عرب یک مقام برجسته و شامخ بود، به او سپرده شود (گویا عباس میل‏ داشت از نفوذ اجتماعى و سیاسى برادرزاده خود به نفع شخص خویش استفاده کند) ولى پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر خلاف این تقاضا پس از تطهیر خانه کعبه از بتها، در خانه خدا را بست و کلید را به "عثمان بن طلحه" تحویل داد، در حالى که آیه مورد بحث را تلاوت مى‏نمود "إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها ..." [ نظرات / امتیازها ]

شان نزول:
در تفسیر مجمع البیان و بعضى دیگر از تفاسیر اسلامى نقل شده که این آیه زمانى نازل گردید که پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) با پیروزى کامل وارد شهر مکه گردید ، عثمان بن طلحه را که کلیددار خانه کعبه بود احضار کرد و کلید را از او گرفت ، تا درون خانه کعبه رااز وجود بتها پاک سازد ، عباس عموى پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) پس از انجام این مقصود تقاضا کرد که پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) با تحویل کلید خانه خدا به او ، مقام کلیددارى بیت الله که در میان عرب یک مقام برجسته و شامخ بود ، به او سپرده شود ( گویا عباس میل داشت از نفوذ اجتماعى و سیاسى برادرزاده خود به نفع شخص خویش استفاده کند ) ولى پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) بر خلاف این تقاضا پس از تطهیر خانه کعبه از لوث بتها در خانه را بست و کلید را به عثمان بن طلحه تحویل داد ، در حالى که آیه مورد بحث را تلاوت مى‏نمود ان الله یامرکم ان تؤدوا الامانات الى اهلها ...




تفسیر نمونه ج : 3ص :430
تفسیر:دو قانون مهم اسلامى

آیه فوق گرچه همانند بسیارى از آیات در مورد خاصى نازل شده ولى بدیهى است یک حکم عمومى و همگانى از آن استفاده مى‏شود ، و صریحا مى‏گوید : خداوند به شما فرمان میدهد که امانتها را به صاحبان آنها بدهید.

روشن است امانت معنى وسیعى دارد و هر گونه سرمایه مادى و معنوى را شامل مى‏شود و هر مسلمانى طبق صریح این آیه وظیفه دارد که در هیچ امانتى نسبت به هیچکس ( بدون استثناء ) خیانت نکند ، خواه صاحب امانت ، مسلمان باشد یا غیر مسلمان ، و این در واقع یکى از مواد اعلامیه حقوق بشر در اسلام است که تمام انسان‏ها در برابر آن یکسانند ، قابل توجه اینکه در شان نزول فوق ، امانت تنها یک امانت مادى نبود و طرف آن هم یکنفر مشرک بود .

در قسمت دوم آیه ، اشاره به دستور مهم دیگرى شده و آن مسئله عدالت در حکومت است.

آیه مى‏گوید خداوند نیز به شما فرمان داده که به هنگامى که میان مردم قضاوت و حکومت مى‏کنید ، از روى عدالت حکم کنید ( و اذا حکمتم بین الناس

تفسیر نمونه ج : 3ص :431

ان تحکموا بالعدل).

سپس براى تاکید این دو فرمان مهم میگوید : خداوند پند و اندرزهاى خوبى بشما میدهد ( ان الله نعما یعظکم به ) باز تاکید مى‏کند و مى‏گوید : در هر حال خدا مراقب اعمال شما است ، هم سخنان شما را مى‏شنود و هم کارهاى شما را مى‏بیند ( ان الله کان سمیعا بصیرا ) این قانون نیز ، یک قانون کلى و عمومى است و هر نوع داورى و حکومت را چه در امور بزرگ و چه در امور کوچک بوده باشد شامل مى‏شود ، تا آنجا که در احادیث اسلامى مى‏خوانیم : روزى دو کودک خردسال ، هر کدام خطى نوشته بود ، و براى داورى در میان آنها و انتخاب بهترین خط به حضور امام حسن (علیه‏السلام‏) رسیدند ، على (علیه‏السلام‏) که ناظر این صحنه بود فورا به فرزندش گفت : یا بنى انظر کیف تحکم فان هذا حکم و الله سالک عنه یوم القیامة ! فرزندم ! درست دقت کن ، چگونه داورى مى‏کنى ، زیرا این خود یک نوع قضاوت است و خداوند در روز قیامت در باره آن از تو سؤال میکند ! این دو قانون مهم اسلامى ( حفظ امانت و عدالت در حکومت ) زیربناى یک جامعه سالم انسانى است و هیچ جامعه‏اى خواه مادى یا الهى بدون اجراى این دو اصل ، سامان نمى‏یابد .

اصل اول مى‏گوید : اموال ، ثروتها ، پستها ، مسئولیتها ، سرمایه‏هاى انسانى ، فرهنگها و میراثهاى تاریخى همه امانتهاى الهى است که بدست افراد مختلف در اجتماع سپرده مى‏شود ، و همه موظفند که در حفظ این امانات و تسلیم کردن آن به - صاحبان اصلى آن بکوشند ، و به هیچ وجه در این امانتها خیانت نشود .

از طرفى همیشه در اجتماعات ، برخوردها و تضادها و اصطکاک منافع وجود دارد که باید با حکومت عادلانه ، حل و فصل شود تا هر گونه تبعیض و امتیاز نابجا و ظلم و ستم از جامعه برچیده شود.


تفسیر نمونه ج : 3ص :432

همانطور که در بالا گفته شد ، امانت منحصر به اموالى که مردم به یکدیگر مى‏سپارند نیست ، بلکه دانشمندان نیز در جامعه امانت‏دارانى هستند که موظفند حقایق را کتمان نکنند ، حتى فرزندان انسان امانتهاى الهى هستند که اگر در تعلیم و تربیت آنان کوتاهى شود ، خیانت در امانت شده ، و از آن بالاتر وجود و هستى خود انسان و تمام نیروهائى که خدا به او داده است امانت پروردگارند که انسان موظف است در حفظ آنها بکوشد ، در حفظ سلامت جسم و سلامت روح و نیروى سرشار جوانى و فکر و اندیشه کوتاهى نکند و لذا نمى‏تواند دست به انتحار و یا ضرر به - خویشتن بزند ، حتى از بعضى از احادیث اسلامى استفاده مى‏شود که علوم و اسرار و ودایع امامت که هر امامى باید به امام بعد بسپارد در آیه فوق داخل است .

قابل توجه اینکه در آیه فوق ، مسئله اداى امانت ، بر عدالت ، مقدم داشته شده ، این موضوع شاید به خاطر آن است که مسئله عدالت در داورى ، همیشه در برابر خیانت لازم مى‏شود ، زیرا اصل و اساس این است که همه مردم امین باشند ، ولى اگر فرد یا افرادى از این اصل منحرف شدند نوبت به عدالت مى‏رسد که آنها را به وظیفه خود آشنا سازد.

اهمیت امانت و عدالت در اسلام

در منابع اسلامى به قدرى در باره این موضوع تاکید شده که در مورد سایر احکام کمتر دیده مى‏شود ، احادیث کوتاه زیر روشنگر این واقعیت است :

1 -از امام صادق (علیه‏السلام‏) نقل شده که فرمود : لا تنظروا الى طول رکوع الرجل و سجوده فان ذلک شى‏ء اعتاده فلو ترکه استوحش و لکن انظروا الى صدق حدیثه و اداء امانته : ( تنها ) نگاه به رکوع و سجود طولانى افراد نکنید ، زیرا ممکن است

تفسیر نمونه ج : 3ص :433

عادتى براى آنها شده باشد که از ترک آن ناراحت شوند ، ولى نگاه به راستگوئى در سخن و اداء امانت آنها کنید.

2 -در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه‏السلام‏) نقل شده که فرمود : اگر على (علیه‏السلام‏) آن همه مقام در نزد پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) پیدا کرد به خاطر راستگوئى در سخن و اداء امانت بود .

3 -در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه‏السلام‏) نیز نقل شده که به یکى از دوستان خود فرمود : ان ضارب على بالسیف و قاتله ، لو ائتمننى و استنصحنى و استشارنى ثم قبلت ذلک منه لادیت الیه الامانة : اگر قاتل على (علیه‏السلام‏) امانتى پیش من مى‏گذاشت و یا از من نصیحتى مى‏خواست و یا با من مشورتى مى‏کرد و من آمادگى خود را براى این امور اعلام مى‏داشتم ، قطعا حق امانت را ادا مى‏نمودم.

4 -در روایاتى که در منابع شیعهو اهل تسنن از پیغمبر گرامى اسلام (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) نقل شده این گفتار بزرگ مى‏درخشد : آیة المنافق ثلاث اذا حدث کذب و اذا وعد اخلف و اذا ائتمن خان : نشانه منافق سه چیز است دروغگوئى ، پیمان‏شکنى ، و خیانت در امانت.

5 -پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) به على (علیه‏السلام‏) فرمود : هنگامى که طرفین نزاع نزد تو مى‏آیند حتى در نگاه کردن به آن دو ، و مقدار و چگونگى سخنان که به آنها مى‏گوئى ، مساوات و عدالت را رعایت کن ( سو بین الخصمین فى لحظک و لفظک).


[ نظرات / امتیازها ]

اهمیت امانت و عدالت در اسلام
در منابع اسلامى به قدرى در باره این موضوع تاکید شده که در مورد سایر احکام کمتر دیده مى‏شود ، احادیث کوتاه زیر روشنگر این واقعیت است :
1 -از امام صادق (علیه‏السلام‏) نقل شده که فرمود : لا تنظروا الى طول رکوع الرجل و سجوده فان ذلک شى‏ء اعتاده فلو ترکه استوحش و لکن انظروا الى صدق حدیثه و اداء امانته : ( تنها ) نگاه به رکوع و سجود طولانى افراد نکنید ، زیرا ممکن است عادتى براى آنها شده باشد که از ترک آن ناراحت شوند ، ولى نگاه به راستگوئى در سخن و اداء امانت آنها کنید.
2 -در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه‏السلام‏) نقل شده که فرمود : اگر على (علیه‏السلام‏) آن همه مقام در نزد پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) پیدا کرد به خاطر راستگوئى در سخن و اداء امانت بود .
3 -در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه‏السلام‏) نیز نقل شده که به یکى از دوستان خود فرمود : ان ضارب على بالسیف و قاتله ، لو ائتمننى و استنصحنى و استشارنى ثم قبلت ذلک منه لادیت الیه الامانة : اگر قاتل على (علیه‏السلام‏) امانتى پیش من مى‏گذاشت و یا از من نصیحتى مى‏خواست و یا با من مشورتى مى‏کرد و من آمادگى خود را براى این امور اعلام مى‏داشتم ، قطعا حق امانت را ادا مى‏نمودم.
4 -در روایاتى که در منابع شیعهو اهل تسنن از پیغمبر گرامى اسلام (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) نقل شده این گفتار بزرگ مى‏درخشد : آیة المنافق ثلاث اذا حدث کذب و اذا وعد اخلف و اذا ائتمن خان : نشانه منافق سه چیز است دروغگوئى ، پیمان‏شکنى ، و خیانت در امانت.
5 -پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) به على (علیه‏السلام‏) فرمود : هنگامى که طرفین نزاع نزد تو مى‏آیند حتى در نگاه کردن به آن دو ، و مقدار و چگونگى سخنان که به آنها مى‏گوئى ، مساوات و عدالت را رعایت کن ( سو بین الخصمین فى لحظک و لفظک).

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

امانتدارى و رفتار عادلانه و دور از تبعیض، از نشانه‏هاى مهم ایمان است، چنانکه خیانت به امانت، علامت نفاق است. در حدیث است: به رکوع و سجود طولانى افراد نگاه نکنید، بلکه به راستگویى و امانتدارى آنان بنگرید. «1»
در روایات متعدّد، منظور از امانت، رهبرى جامعه معرّفى شده که اهلش اهل‏بیت علیهم السلام مى‏باشند. این مصداق بارز عمل به این آیه است.
آرى، کلید خوشبختى جامعه، بر سر کار بودن افراد لایق ورفتار عادلانه است و منشأ نابسامانى‏هاى اجتماعى، ریاست نااهلان وقضاوت‏هاى ظالمانه است. حضرت امیر علیه السلام فرموده است: «من تقدّم على قوم و هو یرى فیهم من هو افضل، فقد خان اللّه و رسوله والمؤمنین» هر کس خود را در جامعه بر دیگران مقدّم بدارد و پیشوا شود در حالى که بداند افراد لایق‏تر از او هستند، قطعاً او به خدا و پیامبر و مؤمنان خیانت کرده است. «2»
شاید بتوان گفت: خیانت در امانت شامل کتمان علم، حرفه وحقّ، تصاحب اموال مردم، اطاعت از رهبران غیر الهى، انتخاب همسر یا معلّم نااهل براى فرزندان و ... مى‏شود.
امام‏باقر علیه السلام فرمود: اوامر ونواهى خدا امانت‏هاى‏الهى هستند. «1»
امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: خداوند امر فرموده که هر امامى آنچه در نزدش است به امام بعد از خود بسپارد. «2»
امانت سه گونه است:
الف: میان انسان وخدا. (وظایف وواجباتى که بر انسان تعیین شده است.) «3»
ب: میان انسان و دیگران. (اموال یا اسرار دیگران نزد انسان)
ج: میان انسان و خودش. (مثل علم و عمر و قدرت که در دست ما امانتند.)

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]