کلمه «سبط» در لغت به معناى پسر زاده و یا دختر زاده است، و جمع آن «اسباط» مى‏آید، و لیکن در بنى اسرائیل به معناى قوم خاصى بوده، سبط در اصطلاح ایشان به منزله قبیله در نزد عرب است، از ابن حاجب نقل شده که گفته است: کلمه «اسباطا» در این آیه بدل از عدد است نه تمیز عدد و گر نه اگر تمیز مى‏بود مى‏بایستى اسباط بنى اسرائیل حد اقل سى و شش سبط و تیره مى‏بودند و حال آنکه نبودند، چون سبط در بنى اسرائیل دوازده تیره بود و بنا بر این حد اقل جمع سبط سى و شش است، پس ناچار باید بگوییم کلمه «اسباطا» بدل از عدد است، و تمیز عدد حذف شده چون با بودن اسباطا احتیاجى به ذکر آن نبوده، و تقدیر کلام «و قطعناهم اثنتى عشرة فرقة اسباطا» است. البته کسانى دیگر هم گفته‏اند که کلمه مذکور تمیز است، و اشکال ابن حاجب هم وارد نیست زیرا اگر چه کلمه به صیغه جمع است ولى در اینجا به معناى مفرد آمده و معناى آن، جماعت و یا طایفه و یا نظیر آن است. [ نظرات / امتیازها ]

«انبجست» از «انبجاس» و به معناى انفجار است، و بعضى گفته‏اند به معناى بیرون شدن اندک اندک آب است، بخلاف انفجار که به معناى بیرون شدن به کثرت و فراوانى است. [ نظرات / امتیازها ]

از ظاهر اینکه فرمود: «پس منفجر شد از آن دوازده چشمه و هر گروهى از مردم چشمه خود را شناختند» بدست مى‏آید که چشمه‏ها به عدد اسباط بنى اسرائیل یعنى دوازده بود، چون مى‏رساند که هر چشمه مخصوص یک تیره بوده و اینکه این اختصاص به خاطر مشاجره‏اى بوده که با یکدیگر داشته‏اند، و این ظاهر تایید مى‏کند روایاتى (تفسیر عیاشى ج 2 ص 32 ح 91. و تفسیر قرطبى ج 1 ص 421. و تفسیر ابو الفتوح رازى ج 5 ص 309) را که در باره داستان این چشمه‏ها وارد شده است. معناى بقیه آیه شریفه روشن است. [ نظرات / امتیازها ]

در آیات این سوره خداى سبحان از معجزات موسى (علیه السّلام) و آیات وى چند معجزه زیر را بر شمرده: 1- اژدها 2- ید بیضاء 3- قحطى فرعونیان 4- نقص ثمرات ایشان 5- طوفان 6- ملخ‏هاى بالدار 7- ملخ‏هاى بى‏بال 8- قورباغه 9- خون شدن آب نیل 10- غرق شدن فرعونیان‏ در نیل 11- میراندن و زنده کردن هفتاد نفر از یاران موسى 12- شکافته شدن دوازده چشمه از سنگ با ضربت موسى 13- سایه افکندن ابر بر سر بنى اسرائیل 14- فرو فرستادن من و سلوى 15- کندن کوه از ریشه و آن را بر بالاى سر بنى اسرائیل مانند سایه‏بان نگهداشتن. و لیکن مى‏توان تکلم با خداى تعالى و نزول تورات و مسخ شدن پاره‏اى از بنى اسرائیل به صورت میمون را نیز بر آن اضافه نمود، و ما- ان شاء اللَّه- در تفسیر سوره هود راجع به این چند معجزه نیز بحث خواهیم کرد. [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نور
«اَسباط» جمع «سِبط»، به فرزندان و نوه‏ها و شاخه‏هاى یک فامیل گفته مى‏شود. هر یک از تیره‏هاى بنى‏اسرائیل، از یکى از فرزندان یعقوب منشعب شده بودند. «انبجاس» به معناى جوشیدن و فوران کم و مختصر است. «مَنّ»، غذایى همچون عسل و شیره‏ى گیاهى (نظیر گزانگبین)، و «سَلوى‏» پرنده‏اى حلال گوشت، شبیه کبوتر (و بلدرچین) است. عدد «دوازده»، عدد ماه‏هاى سال، عدد نقباى بنى‏اسرائیل، عدد چشمه‏هاى آبى که با اعجاز حضرت موسى صورت گرفت و عدد امامان معصوم علیهم السلام است. مخالفان اهل‏بیت، بسیار کوشیده‏اند تا این حدیث پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله را (که شیعه و سنّى با دهها سند آن را نقل کرده‏اند) که خلفاىِ پس از من دوازده نفر و همه از قریشند، <303> بر حاکمان بنى‏امیّه و بنى عباس تطبیق دهند، امّا نتوانسته‏اند. با زدن عصا به سنگ، دو معجزه اتّفاق افتاد: جوشیدن آب بسیار، پدیدار شدن چشمه‏ها به تعداد قبیله‏ها. در روایات مى‏خوانیم که حضرت موسى علیه السلام با توسّل به اهل‏بیت پیامبر علیهم السلام دست به اعجاز زد. <304> حضرت شعیب علیه السلام به دیدن داماد خود موسى علیه السلام آمد، صف طولانى منتظران ملاقات با موسى علیه السلام را دید. به موسى پیشنهاد کرد که مردم را گروه گروه کند و براى هر دسته، مسئولى معیّن کند تا بخشى از مشکلات را آنها حلّ کنند و مسائل مهم‏تر را به موسى علیه السلام ارجاع دهند. <305> بعضى از مطالب و جریان‏ها در آیات متعدّدى از قرآن، به ظاهر تکرار شده است، از جمله این داستان که در آیه 57 به بعد سوره‏ى بقره نیز آمده و این بیانگر آن است که تکرار یک موضوع، با انگیزه‏ى تربیتى مانعى ندارد. 1- در اداره‏ى امور، وجود تشکیلات، تقسیم کار و طبقه‏بندى، نقش مهمى دارد. «و قطّعناهم» 2- دوازده گروه بنى‏اسرائیل، همه از یک ریشه بودند. «قطّعناهم» به جاى «جعلنا» 3- گروه گروه شدن، با حفظ وحدت در هدف، ضررى ندارد. «قطّعناهم» 4- عرضه بعد از تقاضا، اهمیّت بیشترى دارد. «استسقاه... اضرب بعصاک» 5 - وسیله مهم نیست، اراده‏ى الهى مهم است که گاهى یک عصاى چوبى را کارگشا در همه جا قرار مى‏دهد. «بعصاک» (عصا، در جایى مار و اژدها و در جاى دیگر وسیله‏اى براى ایجاد چشمه‏هاى آب مى‏شود) 6- توسّل به پیامبران براى رهایى از مشکلات جایز، بلکه به اجابت نزدیک است. مردم، نیازهاى اقتصادى و مادّى خود را نیز با انبیا در میان مى‏گذاشتند و به آنان متوسّل مى‏شدند. «استسقاه... فانبجست» 7- اگر هر گروه بداند که به کجا باید رجوع کند، بسیارى از مشکلات اجتماعى حل مى‏شود. «قد علم کلّ اُناس مشربهم» 8 - به مردم آگاهى دهیم، خودشان عمل مى‏کنند. «قد علم کلّ اُناس مشربهم» و نفرمود: «قد شرب» 9- خداوند، هم آب مورد نیاز بنى‏اسرائیل را تأمین نمود، هم غذاى آنان را. «اثنتا عشرة عینا... المنّ و السلوى‏» 10- پیدایش و حرکت ابرها و عملکرد آنها، همه تحت تدبیر و اراده‏ى الهى است. «وظلّلنا علیهم الغمام» 11- منّ و سلوى، از غذاهاى طیّب است. (جمله «کلوا من الطیّبات»، پس از «المنّ و السلوى‏» آمده است) 12- خداوند، روزى‏رسانِ مردم، «رزقناکم» و خواهان بهره‏گیرى طیّب از نعمت‏هاى پاک و پاکیزه است. «کلوا من طیّبات» 13- با یک ضربه عصاى موسى، چشمه‏ها از دل سنگ جوشید، ولى با آن همه معجزه، دلهاى نا اهلان تکان نخورد. «و ما ظلمونا و لکن کانوا انفسهم یظلمون» 14- کفران نعمت، سبب محرومیّت از آن مى‏شود و زیانش به ناسپاسان مى‏رسد. «ولکن کانوا انفسهم یظلمون» 15- آنان که از نعمت‏هاى مادّى در راه رشد و معنویّت خود بهره نگیرند، به خود ستم کرده‏اند. «کانوا أنفسهم یظلمون» [ نظرات / امتیازها ]