«عَبَسَ وَ تَوَلَّى أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى»
قضیه شخصیه است راجع به "ابن ام مکتوم" که نابینا بود و بر پیامبر(ص) وارد شد در حالى که جمعى از صحابه در خدمت ایشان بودند.
این که شخص عبوس و کسی که پشت کرده و رو برگردانیده پیامبر(ص) باشد، کلامی ناصحیح است:
اولا: با اخلاق پیامبر سازش ندارد که خداوند اخلاق ایشان را به عظمت یاد کرده و می فرماید: «وَ إِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیم؛ و تو اخلاق عظیم و برجستهاى دارى» (قلم، 4)
و یا این که می فرماید: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»؛ به (برکت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراکنده مىشدند. (آل عمران، 159)
ثانیا: اگر مراد پیامبر بود جا داشت این گونه تعبیر آورده شود:"عبست و تولیت ان جاءک" یعنی بطور خطاب، نه بنحو غیاب.
ثالثا: این آیه در مقام مذمت و نکوهش است و پیامبری که ما در حق او و اهلبیت ایشان معتقد هستیم که ترک اولى هم از آنها صادر نشده مناسبت ندارد.
رابعا: این ابن ام مکتوم، نابینا بود و عبوسیت و صورت برگردانیدن پیامبر را که نمی دید تا ناراحت شود.
سپس خدا در مقام مدح ابن ام مکتوم برآمده میفرماید: «وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکَّى أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّکْرى» و نمیدانى تو و درک نکردى شاید این اعمى که آمد پاکیزه و مزکى باشد، یا متذکر شود از فرمایشات پیغمبر و یاد آورى او، پس نفع ببخشد او را این یادآورى.
«وَ ما یُدْرِیکَ» خطاب بفاعل عبس است و این هم یک شاهد است که پیغمبر نبوده، زیرا حضرت می دانست که ابن ام مکتوم بنده صالح خدا است و مزکى هست. (ر.ک: أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 13، ص 387)
برخی روایات:
1. نزلت فی عثمان و ابن أم مکتوم، و کان ابن أم مکتوم مؤذنا لرسول الله (ص) و کان أعمى، و جاء إلى رسول الله ص و عنده أصحابه و عثمان عنده، فقدمه رسول الله ص علیه فعبس وجهه و تولى عنه فأنزل الله «عَبَسَ وَ تَوَلَّى».
این آیه در حق عثمان نازل شده، چون ابن ام مکتوم مؤذن رسول اللَّه(ص) بود و ایمان کامل داشت چون بر حضرت وارد شد حضرت او را مقدم بر عثمان نشانید، به عثمان برخورد و عبوس شد و رو برگرداند، لذا خدا می فرماید: عَبَسَ وَ تَوَلَّى أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى. (تفسیر القمی، ج2، ص: 404)
2. روی عن الصادق (علیه السلام): أنها نزلت فی رجل من بنی أمیة، کان عند النبی (صلى الله علیه و آله) فجاء ابن أم مکتوم، فلما رآه تقذر منه و عبس وجهه و جمع نفسه، و أعرض بوجهه عنه، فحکى الله سبحانه ذلک عنه و أنکره علیه.
این آیه در حق مردی از بزرگان بنى امیه است که نزد پیامبر(ص) بود، وقتی ابن ام مکتوم وارد شد [پهلوى او جاى گرفت] او با دیدن ام مکتوم، خود را جمع کرد و چهره درهم کشید و رو برگرداند از او. پس خداوند با این آیه آن ماجرا را حکایت کرد و او را عتاب نمود.(مجمع البیان، طبرسی، ج 10، ص 664)
[ نظرات / امتیازها ]