(فی ای صوره ما شاء رکبک ):( و به هر صورتی که خواسته ترکیب کرده )این آیات ، انسان را مورد عتاب قرار داده و منظور از این انسان افراد منکر معاد وروز جزا هستند و معلوم است که انکار روز جزا ملازم انکار تشریع دین و انکار ربوبیت خدای تعالی است ، می فرماید: ای انسان چه چیزی تو را نسبت به پروردگار کریمت که این همه نعمات به تو ارزانی کرده ، مغرور کرده ؟ یعنی کفران تو هیچ عذر و بهانه ای ندارد(42)، آنگاه به شرح موارد تدبیر الهی می پردازد و می فرماید: آن پروردگاری که انسان را با همه اجزای وجودش خلق کرد و سپس به تسویه او پرداخت و هر عضو را درجای مناسبش قرار داد و قوای بدن او را متعادل نمود و آنها را با هم هماهنگ کرد و اورا به هر شکلی که خواست ترکیب نمود و همه آنها به مقتضای حکمت بود، بنابراین خلقت مرد یا زن ، سفید یا سیاه ، چاق یا لاغر و قوی یا ضعیف ، همه اینها به مقتضای حکمت ومصلحت است وخداوند انسان را به بهترین صورت و نظام آفریده است (43)،پس چه عذر و بهانه ای برای کفران نعمات او وجود دارد؟ [ نظرات / امتیازها ]

8‌-‌ ‌در‌ ‌هر‌ صورتی‌ ‌که‌ بخواهد ترا ترکیب‌ میکند (‌یعنی‌ ‌در‌ ‌هر‌ شباهتی‌ ‌از‌ پدر ‌ یا ‌ مادر ‌ یا ‌ دائی‌ ‌ یا ‌ عمو ترا بوجود می‌آورد.

و ‌از‌ حضرت‌ رضا ‌علیه‌ السّلام‌ ‌از‌ پدرانش‌ ‌از‌ ‌رسول‌ ‌خدا‌ صلّی‌ اللّه‌ ‌علیه‌ و آله‌ روایت‌ ‌شده‌ ‌است‌ ‌که‌ رسولخدا بمردی‌ فرمود چه‌ فرزندی‌ ‌برای‌ تو آمده‌ عرض‌ کرد چه‌ امیدی‌ ‌ یا ‌ پسر ‌است‌ ‌ یا ‌ دختر، فرمود بکی‌ شبیه‌ ‌است‌ عرض‌ کرد بکی‌ شبیه‌ ‌باشد‌ بپدرش‌ شبیه‌ ‌است‌ ‌ یا ‌ بمادرش‌ فرمود اینطور مگو چون‌ نطفه‌ ‌در‌ رحم‌ مستقر گردد خداوند ‌هر‌ نسبی‌ ‌را‌ ‌که‌ ‌بین‌ ‌او‌ ‌تا‌ آدم‌ هست‌ حاضر میسازد آیا ‌اینکه‌ ‌آیه‌ ‌را‌ نخوانده‌ای‌ (فِی‌ أَی‌ِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَکَّبَک‌َ ای‌ فیما بینک‌ و ‌بین‌ آدم‌ ‌یعنی‌ بصورت‌ ‌هر‌ کس‌ ‌در‌ پشتشان‌ ‌که‌ ‌بین‌ تو و ‌بین‌ آدم‌ ‌است‌ مشیتش‌ تعلّق‌ بگیرد ترکیب‌ ‌او‌ ‌را‌ می‌سازد).

و بقولی‌‌-‌ ‌یعنی‌ بهر صورتی‌ ‌از‌ صور خلق‌ ترا مرکب‌ می‌سازد ‌اگر‌ بخواهد ‌در‌ صورت‌ انسان‌ ‌ یا ‌ بخواهد ‌در‌ صورت‌ خر ‌ یا ‌ بخواهد ‌در‌ صورت‌ بوزینه‌‌-‌ و حضرت‌ صادق‌ ‌علیه‌ السّلام‌ فرمود ‌اگر‌ بخواهد ترا بغیر اینصورت‌ مرکب‌ میسازد ‌یعنی‌ خدای‌ سبحانه‌ تواناست‌ ‌که‌ ترا بهر کیفیتی‌ ‌که‌ بخواهد بیافریند و لکن‌ ترا ‌از‌ احسن‌ تقویم‌ آفرید ‌تا‌ بصورت‌ فعلی‌ درآمدی‌ ‌که‌ بهیچ‌ حیوانی‌ شباهت‌ ندارد و بقولی‌ ‌در‌ ‌هر‌ صورتی‌ بخواهد) نر ‌ یا ‌ ماده‌ چاق‌ ‌ یا ‌ لاغر زیبا ‌ یا ‌ زشت‌ بلند ‌ یا ‌ کوتاه‌. [ نظرات / امتیازها ]

فِی‌ أَی‌ِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَکَّبَک‌َ.

‌یعنی‌ ‌خدا‌ تو ‌را‌ ای‌ انسان‌ ‌در‌ ‌هر‌ شکل‌ و قیافه‌ای‌ ‌که‌ خواسته‌ و بخواهد ‌از‌ قبیل‌ قیافه، پدر، ‌ یا ‌ مادر، ‌ یا ‌ دائی‌، ‌ یا ‌ عمو آفریده‌ و میآفریند. حضرت‌ ‌علی‌ ‌بن‌‌-‌ موسی‌ الرضا ‌علیه‌ السّلام‌ میفرماید: پیامبر اعظم‌ اسلام‌ صلّی‌ اللّه‌ ‌علیه‌ و آله‌ بمردی‌ فرمود: ‌خدا‌ چه‌ نوزادی‌ بتو عطا کرده‌! ‌گفت‌: ‌ یا ‌ ‌رسول‌ اللّه‌ شاید پسر، ‌ یا ‌ دختری‌ ‌از‌ ‌برای‌ ‌من‌ متولدشود. پیامبر ‌خدا‌ فرمود: فرزند تو شبیه‌ چه‌ کسی‌ خواهد ‌بود‌! ‌گفت‌: شبیه‌ مادر ‌ یا ‌ پدرش‌. ‌رسول‌ اکرم‌ فرمود: اینطور مگوی‌؟ زیرا هرگاه‌ نطفه‌ ‌در‌ رحم‌ قرار میگیرد خدای‌ توانا کلیه ‌آن‌ نسب‌ (‌یعنی‌ شکل‌ و قیافه‌) هائی‌ ‌را‌ ‌که‌ ‌بین‌ ‌آن‌ نطفه‌ ‌تا‌ حضرت‌ آدم‌ بوده‌اند برایش‌ احضار مینماید. آیا ‌اینکه‌ ‌آیه‌ ‌را‌ نخوانده‌ای‌ ‌که‌ میفرماید: (فِی‌ أَی‌ِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَکَّبَک‌َ)

[ نظرات / امتیازها ]

و در هر صورتى که مى‏خواست تو را ترکیب نمود» (فى اى صورة ما شاء رکبک).
در این آیات و بسیارى دیگر از آیات قرآن خداوند این انسان فراموشکار و مغرور را وادار به عرفان خویشتن مى‏کند از آغاز آفرینش در رحم مادر، تا لحظه تولد، و از آنگاه تا نمو و رشد کامل، وجود خویش را مورد بررسى دقیق قرار دهد، و ببیند در هر گام، و در هر لحظه، نعمت تازه‏اى از سوى آن منعم بزرگ به سراغش آمده، تا خود را سراپا غرق احسان او بیند و از مرکب غرور و غفلت پایین آید و طوق بندگى حق را بر گردن نهد. [ نظرات / امتیازها ]

خداوند، شکل هر انسان را مطابق خواست خویش، ترسیم کرده است.

فى أىّ صورة ما شاء رکّبک

2 - سامان یافتن هر انسان در شکلى خاص، حاصل ترکیب اجزاى او با یکدیگر است.

رکّبک

3 - مرحله پیدایش قیافه و سیما براى هر انسان، پس از مراحل آفرینش، تکمیل و تعدیل اعضاى او است.

فى أىّ صورة ما شاء رکّبک

جمله «فى أىّ صورة...» مستأنفه و بیانگر مرحله اى دیگر از مراحل پیدایش انسان است. برخى آن را تفسیر جمله «فعدلک» در آیه قبل، قرار داده و مرحله تعدیل و چهره پردازى را یکى دانسته اند.

4 - توجّه به قدرت خداوند، در صورت نگارى و ترکیب اجزاى بدن انسان مانع تأثیر جاذبه هاى گناه در او و زمینه ساز پذیرش ربوبیت خداوند است.

ما غرّک ... فى أىّ صورة ما شاء رکّبک

5 - هیئت و سیماى هر انسان، جلوه گاه کرم و ربوبیت الهى است.

بربّک الکریم ... فى أىّ صورة ما شاء رکّبک

6 - «عن الرضا(ع) عن آبائه عن النبىّ(ص) ... ان النطفة إذا استقرت فى الرحم أحضرها اللّه کلّ نسب بینها و بین آدم، أما قرأت هـذه الآیة «فى أىّ صورة ما شاء رکّبک» أى فیما بینک و بین آدم...;(1)

امام رضا(ع) از طریق پدرانش از پیامبر(ص) روایت کرده است که فرمود: زمانى که نطفه در رحم قرار گرفت، خداوند تمام نسب ها را ـ که بین او و آدم است ـ براى [ترکیب صورت]او حاضر مى کند. آیا این آیه قرآن را نخوانده اى «فى أىّ صورة ما شاء رکّبک»; یعنى،[ تو را به هر صورتى که بخواهد] از بین صورت هایى که در نسب تو تا آدم است [ترکیب مى کند]».
[ نظرات / امتیازها ]

[8] پس از آن که آفرینش آدمى تکامل یافت، و بر اساس حکمت و عدل استوار شد، پروردگار صورت او را بر حسب مشیت خود و بنا بر حکمت بالغه خویش که معرفت کنه آن دشوار است، برگزید.

فِی أَیِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَکَّبَکَ- به هر صورت که خواست، تو را ترکیب کرد و آفرید.»

هر یک از ما را صورتى ظاهرى زشت یا زیبا است که خدا آن را براى ما، بر حسب تقسیم ارزاقى که نتیجه‏اى از حکمت او بر آن است، برگزیده، و گاه افراد بشر به پیروى از حرص و طمع و خودخواهى، بعضى از مفردات آن را نمى‏پسندند، ولى روى هم رفته، بنا بر فطرت و عقل هر انسان، مقبول و پسندیده است.

همچون صورتهاى ظاهرى مشهور، یک صورت درونى نیز براى انسان ترکیب شده است. آیا نمى‏بینى که خدا هر کس را با فضیلتى امتیاز بخشیده، و در ضمیر او میل و رغبتى را به ودیعه نهاده که با امیال و رغبتهاى دیگران متفاوت است، و همین است که هر شخص را بر آن وا مى‏دارد که براى خود در زندگى راهى مخالف با راه دیگران برگزیند که در نتیجه سبب ایجاد تکاملى در اجتماع مى‏شود بعضى از کسان را مى‏بینى که حرفه پزشکى را براى خود بر مى‏گزینند و شایستگى آن را نیز دارند، و دیگرى مایل به مهندسى مى‏شود که متناسب با شخصیت او است، و سومى طمع در رهبرى یا مدیریت مى‏بندد و اهلیت آن را دارد، در صورتى که بعضى دیگر جز به کارهاى دستى توجهى ندارند ... و به همین سبب پروردگار ما گفت: لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا- تا بعضى از ایشان بعضى دیگر را به کار گیرند». «5»

این بدان معنى نیست که این تمایلات حتمى است، بلکه انسان مى‏تواند آنها را تغییر دهد، ولى بیشترین مردم به آن خرسندند و این خود حکمت الاهى را در تقسیم آن میان افراد بشر تحقق مى‏بخشد. [ نظرات / امتیازها ]

و تو را به هر شکلی که خواست‏ پرداخت.
این آیهء شریف با فاء آورده نشده‏ است.بنابراین-چنانچه علامه‏ طباطبایی در تفسیر المیزان می‏گوید6 آیهء گذشته را توضیح و تفسیر می‏کند که پس از کامل شدن خلقت‏ و تسویه و تعدیل،موجود ساخته‏ شده را به شکلی که خواسته است‏ شکل بندی کرده و قیافه سازی‏ می‏نماید:یکی را مرد قرار می‏دهد و یکی را زن؛یکی را سیاه و دیگری‏ را سفید؛برخی را از عقل و هوش‏ کامل برخوردار می‏سازد و برخی‏ دیگر را به عکس.و همین گونه‏ است تفاوت در ذوقها،سلیقه‏ها و بقیه امتیازاتی که میان افراد بشر وجود دارد.و خلاصه می‏توان‏ گفت مرحلهء نهایی با امتیاز بخشیدن‏ و صورت بندی کردن پایان می‏پذیرد و انسان مورد نظر تولد می‏یابد. گرچه امتیازات و ویژگیها چنانچه‏ دانش امروز ثابت کرده از سبب‏ و علّتی برخوردار است ولی این‏ گفته،با علّت نهایی بودن خداوند و با ارادهء او هرگز منافاتی ندارد و این‏ طی مسیر هم به ارادهء خداوند است. [ نظرات / امتیازها ]

به باور «مجاهد» منظور این است که: و به هر صورتى که خواست و به هر کدام از پدر و مادر و یا عمو و دایى‏ات که خواست شباهت بخشید.
حضرت رضا به وسیله پدرانش از پیامبر آورده است که: به مردى فرمود: تو فرزندى ندارى؟ او پاسخ داد: نه، امّا چقدر امیدوارم که خدا دختر و یا پسرى به من ارزانى دارد.
پیامبر فرمود: آن‏گاه مى‏خواهى فرزندت به چه کسى شباهت داشته باشد؟
گفت: به مادر و یا پدرش. پیامبر فرمود:
لا تقل هکذا، انّ النطفة اذا استقرت فى الرحم احضرهااللَّه کل نسب بینها و بین آدم، أما قرأت هذه الایة: فى اى صورة ما شأ رکبک؟
چنین سخنى مگو، چراکه وقتى نطفه در قرارگاه خود قرار مى‏گیرد، خدا همه کسانى را که میان او تا آدم واسطه هستند حاضر مى‏سازد، و آن‏گاه او را شبیه به هر کدام خواست نظام مى‏بخشد. آیا این آیه را نخوانده‏اى که مى‏فرماید: ذات بى‏همتاى او به هر صورتى که خواست تو را ترکیب داد؟
به باور برخى منظور این است که: خدا به هر صورتى که خواست تو را پدید آورد؛ به صورت انسان یا حیوان...
از امام صادق آورده‏اند که فرمود: اگر خدا مى‏خواست تو را به صورت دیگرى مى‏آفرید، امّا ذات بى‏همتاى او تو را در بهترین سیما و برترین سیرت پدید آورد و هیچ حیوانى را بسانِ تو انسان نیافرید، چرا که به تو چهره‏اى زیبا و موزون و سیرتى حقگرا وکمال‏جو داد.
و از دیدگاه پاره‏اى منظور این است که خدا به هر صورتى اراده فرمود، پدید آورد، به صورت مرد یا زن، چاق یا لاغر، زشت و یا زیبا، بلند قامت و یا کوتاه. [ نظرات / امتیازها ]