(ام حسبتم ان تترکوا ولما یعلم الله الذین جاهدوا منکم و لم یتخذوا من دون الله و لا رسوله ولا المؤمنین و لیجه و الله خبیر بما تعملون ):(آیا گمان کردید که رها می شوید و خدا افراد مجاهد شما را که غیر از خدا و رسولش و مؤمنین همرازی نگرفتند، نمی شناسد و حال آنکه خدا به آنچه می کنید باخبر وآگاه است )، در این آیه بازهم به جهت تشویق و تحریک مسلمین به امر قتال بطورضمنی می فرماید: دنیا دار امتحان و درگیری با ناملایمات است و نفوس انسانهادر ابتدای خلقت از خیر و شر عاری بوده و مراتب نزدیکی و قرب به خدا را تنهابه کسانی می دهند که نسبت به خدا و آیات او ایمان خالص داشته باشند وخلوص ایمان هم تنها بوسیله امتحان آشکار می شود و امتحان ، مؤمن را در مقام عمل می نمایاند و پاک را از ناپاک جدا می سازد، لذا خداوند می فرماید: آیامی پندارید که شما را رها کرده اند و خداوند افراد با ایمان و مجاهد را از غیر آنان باز نمی شناسد؟ و (ولیجه ) به معنای کسی است که آدمی او را تکیه گاه خود قراردهد و از خانواده او نباشد و مراد از (علم خدا) در اینجا علم فعلی است ، یعنی می پندارید در خارج و واقع معلوم نمی شود که جهاد می کنید یا نه و آیا غیر خداو رسول و مؤمنان را به دوستی خود بر می گزینید یا خیر؟ و حال آنکه خداوند به علم ذاتی ،نسبت به آنچه انجام می دهید آگاه و با خبر است ، لذا ابتلاء و امتحان شما با جنگ و جهاد واجب است تا به این وسیله جوهره ایمان مسلمین ظاهرگشته و چگونگی روابط آنان با دشمنان خدا آشکار گردد. [ نظرات / امتیازها ]

1265. Some translators have taken a different verbal construction of this passage, but the ultimate effect in meaning is the same: we must all be tested and tried, but Allah knows our inmost hearts, and He will support those who strive in His way, out of sincere love for Him, His Prophet, and the body of the true men of faith. [ نظرات / امتیازها ]

در این آیه مسلمانان را از طریق دیگرى تشویق به جهاد کرده، متوجه مسؤولیت سنگین خود در این قسمت مى کند که نباید تصور کنید، تنها با ادعاى ایمان همه چیز درست خواهد شد، بلکه صدق نیت و درستى گفتار، و واقعیت ایمان شما در مبارزه با دشمنان، آن هم یک مبارزه خالصانه و دور از هرگونه نفاق، روشن مى شود.
نخست مى گوید: «آیا گمان کردید شما به حال خودتان رها مى شوید ؟ و در میدان آزمایش قرار نخواهید گرفت، در حالى که هنوز مجاهدین شما، و همچنین کسانى که جز خدا و پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مؤمنان محرم اسرارى براى خود انتخاب نکرده اند، مشخص نشده اند» ؟ (اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تُتْرَکُوا وَلَمّا یَعْلَمِ اللهُ الَّذینَ جاهَدُوا مِنْکُمْ وَلَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللهِ وَلا رَسُولِهِ وَلاَ الْمُؤْمِنینَ وَلیجَةً).
در حقیقت جمله فوق دو مطلب را به مسلمانان گوشزد مى کند، و آن این که تنها با اظهار ایمان کارها سامان نمى یابد، و شخصیت اشخاص روشن نمى شود، بلکه با دو وسیله آزمایش، مردم آزمون مى شوند.
نخست جهاد در راه خدا، و براى محو آثار شرک و بت پرستى و دوم ترک هرگونه رابطه و همکارى با منافقان و دشمنان، که اولى دشمنان خارجى را بیرون مى راند و دومى دشمنان داخلى را.
و در پایان آیه به عنوان اخطار و تأکید مى فرماید: «خداوند از آنچه انجام مى دهید آگاه است» (وَاللهُ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ).

[ نظرات / امتیازها ]

فرمان جهادى که صادر شد و مسلمانان به جنگ با مشرکان خوانده شدند، علاوه بر سرکوبى دشمنان اسلام و آن فوائدى که در آیات پیش گفته شد، خاصیت دیگرى هم دارد و آن اینکه ایمان مسلمانان به بوته آزمایش گذاشته مى‏شود و آن گروه از مسلمانان که اهل جهاد و ایمان هستند و در دین خود استوارند مشخص مى‏گردند.

در این آیه مى‏فرماید: آیا شما گمان کردید که سرخود رها مى‏شوید و هنوز خداوند آن گروه از شما را که جهاد کرده‏اند و جز خدا و پیامبرش ومؤمنان، براى خود همرازى نگرفته‏اند، مشخص و معلوم نکرده است؛ یعنى خدا در این جنگ بى‏امان که در پیش دارید، درجه ایمان و جهاد افراد را به نمایش خواهد گذارد و و آنها که اهل جهاد هستند و هیچگونه سروسرّى با مشرکان ندارند، شناخته خواهند شد.

توجه کنیم که منظور از جمله (ولمّا یعلم الله = هنوز خدا ندانسته است) این نیست که خدا هنوز افراد مجاهد و با ایمان را نشناخته است و مى‏خواهد در این جنگها بشناسد، بلکه منظور این است که هنوز خداوند چنین افراد را براى
دیگران مشخص نکرده است و این افراد ظهور وبروز نکرده‏اند.

بارها گفته‏ایم که تعلّق علم خدا به وجود چیزى عین وقوع آن چیز است؛ یعنى وقتى علم خداوند بروجود چیزى تعلّق یافت بى درنگ آن چیز وجود پیدا مى‏کند و در اینجا نیز منظور از اینکه هنوز خدا ندانسته است، این است که هنوز خداوند مراتب ایمان و جهاد این گروه را براى مردم آشکار نکرده است.
[ نظرات / امتیازها ]

بعد از آن بر جلالت و عظمت جهاد تنبیه فرماید: أَمْ حَسِبْتُمْ : (خطاب توبیخ است به مؤمنانى که کاره قتال بودند) آیا گمان مى کنید اى مؤمنین کارهین قتال یا خطاب به اهل نفاق، یعنى اى منافقان گمان کردید و پنداشتید أَنْ تُتْرَکُوا :اینکه شما را بگذارند بر این وجه که هستید از فراغت و امنیت و استراحت وَ لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ اَلَّذِینَ جٰاهَدُوا مِنْکُمْ : و حال آنکه هنوز ظاهر و آشکار نشده آنچه در علم الهى است نسبت به کسانى که جهاد کنند از شما، یعنى: 1 هنوز جهاد نکرده اید تا شما را مجاهد داند؛ چه تا مجاهد به فعل نیاید، علم سبحانى تعلق نگیرد به جهاد، اگرچه فیما لم یزل خداى تعالى عالم بود به تمام معلومات، لکن تعلق آن وقتى است که معلوم در خارج تحقق یابد پس ذکر فرمود نفى علم را، و مراد نفى معلوم است به جهت تأکید نفى

2 آنکه آیا گمان مى کنید خداى تعالى با شما معاملۀ مجاهدین نماید و حال آنکه ممتحن و مختبر و آزمایش نشدید نسبت به مرحلۀ جهاد و این جارى مجراى آن است که فرموده «الم أَ حَسِبَ اَلنّٰاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّٰا وَ هُمْ لاٰ یُفْتَنُونَ » 3 چون خداوند عالم، عالم بالذات، و جمیع معلومات در پیشگاه او على السویه و حاضر و شاهد او است، پس معنى آنکه: تا علم سبحانى تعلق یابد به این امتحان تعلق حالى که متمیز شوند آنان که مجاهدند از غیر

4 تا مجازات دهد هریک را بر وفق اعتقاد خود، و تسمیۀ مجازات به علم از قبیل اقامۀ مسبّب است در مقام سبب، زیرا حصول مجازات به علم مى باشد

وَ لَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اَللّٰهِ : (عطف بر «جاهدوا» و داخل در صله) و ظاهر نشده است هنوز آنچه خداى تعالى در ازل عالم است به آن از آنان که جهاد کنند از شما و اتخاذ نکنند به غیر از خداى تعالى وَ لاٰ رَسُولِهِ وَ لاَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً :و به غیر رسول او و به غیر مؤمنین دوست نهان را که افشاى اسرار نمایند با او خلاصۀ معنى آنکه: شما را به مجرد دعوى ایمان بازنخواهندداشت تا ظاهر شود کدام از شما با کفار جهاد مى کند و با مشرکان دوستى نهانى ننماید و اسرار خود را به آنها فاش نکند، یعنى مؤمن حقیقى است نه منافق وَ اَللّٰهُ خَبِیرٌ بِمٰا تَعْمَلُونَ :و خداوند متعال دانا است به درون آنچه شما مى کنید، و غرض شما از اعمال، معلوم سبحانه است این کلام، صریح آن چیزى است که از ظاهر فرمایش «وَ لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ » متوهّم مى شود

تبصره آیۀ شریفه دلالت دارد بر تحریم موالات کفار و فساق و الفت گرفتن با ایشان

در قرب الاسناد از ابن محبوب از ابن رئاب قال: سمعت ابا عبد اللّه علیه السّلام یقول لا ینبغى للرّجل المؤمن منکم ان یشارک الذمّى و لا یبضعه بضاعة و لا یودعه ودیعة و لا یصافیه المودّة

در نوادر الراوندى باسناده عن موسى بن جعفر عن آبائه قال نهى رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم عن زید المشرکین یرید به هدایا اهل الحرب

ابن رئاب گوید: شنیدم حضرت صادق علیه السلام فرمود: سزاوار نیست براى شخص مؤمن از شما اینکه شراکت نماید کافر ذمى را و نه سرمایه دهد او را به بضاعتى و نه امانت دهد او را ودیعه اى و میل نکند او را به دوستى

و در نوادر راوندى از حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام از آباء گرامش علیهم السلام نهى فرمود رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم از زبد مشرکان، مراد هدایاى کافر حربى است وقتى هدیۀ او منهى، البته خلط و آمیزش و مودت با او جایز نخواهد بود

تنظیم وجه اتصال آیۀ شریفه به ما قبل، آنست که: چون مقدم شد امر به قتال، عطف فرمود برآن شرط اخلاص در جهاد را بر وجهى که قطع گردد عصمت تا ظاهر شود ظفر، و مستحق شوند ثواب را [ نظرات / امتیازها ]

«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَکُوا وَ لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ » 16، تفسیر أبو السعود: ممکن است روى سخن با منافقین باشد و ممکن است با آن مسلمانان باشد که میل به جهاد نداشتند و باجبار به جنگ مى رفتند و معنى «لا یعلم» این است که هنوز معلوم خداوند نشده است چون موجود نشده است، زیرا اگر چیزى به مرتبه ى وجود رسید معلوم خداوند است

سخن ما: 1 عموم این آیات براى تحریک احساسات مسلمین است که با سوابق رفتار مشرکین و فکر و خوى کنونى آنها چگونه مى خواهید رعایت پیمان بکنید و یا در جنگ و کشتن آنها کوتاهى کنید تا باز گرفتار بى رحمى آنها بشوید، 2 آیت آخر رهبرى است به این اصل تربیتى عمومى که انسان بایستى در اخلاق و روش اجتماعى و فکر و کار شخصى خود تمرین کند تا ورزیده شود و بتواند به خوبى از عهده وظائف خود برآید و جمله ى «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَکُوا» شاید اشاره باشد به اینکه بر انسان مشتبه نشود که با نماز و روزه همه ى کمالات آدمى را طى کرده است و شخص مؤمن متمدّن صالح شده است و جمله ى «اَلَّذِینَ جٰاهَدُوا» شرط اصلى تکامل اخلاق و انسانیت را معلوم ساخته است که جنگ با دشمن خارجى است و داخلى و تمرین و ریاضت است در برابر خواسته هاى نفسانى و شیطانى تجربه و مطالعه ى اخلاق عمومى کنونى این مطلب را خوب روشن مى کند، چون مى بینم مردمى عابد و مواظب انجام آداب و رسوم دینى هستند، ولى از آن روح و خوى آدمیّت که اسلام و پیغمبر (ص) مردم را پرورش داد خبر ندارند، نه حسّ اجتماعى دارند که در کارهاى زندگى با مردم همکارى کنند و نه خوى صبر و بردبارى دارند که سختیهاى زندگى و انحرافهاى اخلاقى دیگران را تحمّل کنند، نه با مناعت و نظر بلند هستند که در برابر مطامع و سود فرضى خود حقّ دوستى و خویشاوندى و انصاف را هم در نظر بیاورند، و نه فکر و کار خود را به درستى مى سنجند و صحیح قضاوت مى کنند تا بتوانند دیگران را هم راضى نگاه دارند و افراط در تجاوز مالى و اخلاقى به مال و آبروى مردم نکنند، با اندک وارسى به اخلاق فرد فرد این مردم خوب روشن مى شود: که رنجشها و نگرانیها و دعاوى و قطع روابط نتیجه ى همین نواقص تربیتى است و تقصیر در مجاهدت و ریاضت نفسانى اگرچه در این دوران، جنگ و جهاد با دشمن کافر متصوّر نیست، ولى باید از سالهاى اول تربیت، کودکان و جوانان را به راه مجاهدت و مبارزات جلو برد تا از جنگ با تمایلات و احساسات نفسانى همان نتیجه ى تمدّن و تعالى و کمال انسانى به دست آید 3 جمله ى «لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ » به آن گونه که ما ترجمه کردیم فراگیر همه ى احتمالات است [ نظرات / امتیازها ]

حقّ سبحانه و تعالى بر سبیل بشارت و معجز در باب اخبار از غیب مى گوید که: کارزار کنید با این کافران تا خداى تعالى ایشان را همه بر دست شما کشته گرداند بعضى کشته گردند و بعضى اسیر شوند و خوار و ذلیل گرداند ایشان را بقهر و اسر و نصرت دهد شما را برایشان و شفا دهد سینه هاى مؤمنان را مجاهد و سدى گفتند:اینان خزاعه اند حلفاى رسول صلّى اللّه علیه و آله و نیز تا ببرد خشم از دلهاى ایشان براى آنکه چون ثأر خود دریابند و انتقام بکشند از دشمنان خود دلهاى ایشان خوش گردد،و این آیت معجزى است از معجزات رسول صلّى اللّه علیه و آله؛براى آنکه خبر است از غیب و مخبر بر وفق خبر آمد و این وعدها بانجاز رسید و این نباشد الّا بوحى از قبل خداى تعالى آنگه بر سبیل استیناف گفت:و خداى تعالى توبه قبول کند از آن کس که خواهد و با وى لطف کند که عند آن اختیار توبه کند و توبۀ وى بپذیرد چون عکرمه بن ابى جهل و سهیل بن عمرو درین آیت بشارت است به آنکه بعضى از ایشان ایمان خواهند آوردن و نیز معجزى باشد رسول را چون مخبر بر وفق خبر بوده باشد دیگر آنگه تا بدانند که قتال با ایشان مانع توبه نخواهد بودن و خداى تعالى داناست به توبۀ ایشان چون توبه کنند و حکیم است نکند و نفرماید بقتل ایشان الّا از بهر آنکه در آن حکمتى باشد آنگه خطاب کرد و گفت: [أَمْ حَسِبْتُمْ ] آیا خود مى پندارید شما که شما را رها خواهند کردن و بگذاشتن ؟!استفهام بر سبیل انکار و توبیخ است یعنى شما را بنگذارند و رها نکنند بر آنچه شما برآیند، تا آنگه که مخلصان که مجاهدان اند در راه خداى از دیگران ممتاز بگردند و چگونه بگذارند شما را و هنوز خداى ندانسته است که از شما مجاهد کیست یعنى هنوز جهاد نکرده اید تا خداى تعالى شما را مجاهد داند چه تا ایشان مجاهد نباشند خداى تعالى شما را مجاهد نداند در حال و اگرچه فیما لم یزل عالم بود به سایر معلومات و علم به آنکه آن چیز خواهد بود علم بود بوجود آن چیز چون موجود شود و گفته اند که:معنى آن است که خداى تعالى با شما معاملۀ آنان کرد که ایشان باختیار و امتحان استخراج احوال غیرى کنند که ندانند تا بدانند چون تکلیف آن صورت داشت این عبارت بر او اجرا کرد [وَ لَمْ یَتَّخِذُوا] و خداى تعالى هنوز از ایشان ندانسته است که ایشان از خداى و رسول و مؤمنان دوستى خالص گرفته اند یعنى هنوز ناگرفته اند،و مراد بنفى علم نفى معلوم است و خداى تعالى به آنچه شما مى کنید دانا و باخبر است جزاى آن از نیک و بد بشما رساند [ نظرات / امتیازها ]

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَکُوا وَ لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ اَلَّذِینَ جٰاهَدُوا مِنْکُمْ وَ لَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اَللّٰهِ وَ لاٰ رَسُولِهِ وَ لاَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً وَ اَللّٰهُ خَبِیرٌ بِمٰا تَعْمَلُونَ (ام)حرف عطف است و براى عطف به استفهام مى آورند و(ام حسبتم) معطوف است بر(الا تقاتلون)یعنى آیا گمان کردید که واگذارده مى شوید بدون اینکه مکلف بجهاد شوید،و حال آنکه ظاهر نشده است حال شما بلکه شما درمورد امتحان واقع مى گردید تا اینکه تمیز داده شود بین کسانى که از شما اظهار ایمان کرده اند و خالصند در ایمان و آنها اشخاصى مى باشند که در راه خدا و لوجه اللّه با کفار جهاد مى کنند و غیر از خدا و رسول و مؤمنین دوستى نمى گیرند

بعضى از مفسرین براى توضیح آیه چنین گفته:حاصل آیه این است که دنیا دارامتحان و ابتلاء است و نفوس آدمیان قابل خیر و شرّ و سعادت و شقاوت است و در ابتداء وجودش ساذج و مبهم است و مراتب قرب و بعد بدل مى گردد به ازاء ایمان خالص بخدا و آیات او و صفاى ایمان ظاهر نمى گردد مگر بامتحان و امتحان در موقع عمل ظاهر مى گردد تا اینکه بامتحان تمیز داده شود بین طیب و خبیث و آنکه داراى ایمان خالص است و آنکه چنین نیست بلکه مجرد ادعاء است

این است که لازم است مدعیانى که ادعاء مى کنند که نفسها و اموالشان را معامله کرده اند به بهشت درمورد ابتلاء واقع گردند بمثل جهاد تا اینکه صادق از کاذب تمیز داده شود و اینکه روابط محبّت و صله خود را از دشمنان خدا قطع نمایند پس بر مؤمنین است که امر جهاد را امتثال نمایند و در آن مسارعت کنند و سبقت گیرند تا اینکه صفاء جوهرشان و حقیقت ایمانشان ظاهر گردد و به آن بر پروردگارشان احتجاج نمایند در روز که نجاتى در آن نیست مگر به حجت حق

پس قوله تعالى (أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَکُوا) یعنى آیا شما گمان کردید که واگذارده مى شوید بر حالى که بر آن بودید(از شرک و کفر)درصورتى که حقیقة صدق ایمان شما هنوز ظاهر نگردیده

(وَ لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ الخ)یعنى هنوز در خارج ظاهر نگردیده نه جهاد شما و نه دورى جستن از غیر خدا و رسول او (وَ لاَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً ) [یعنى براى مؤمنین سزاوار نیست دوست پنهانى گرفتن]پس وقتى که اشیاء تحقق پیدا نماید خدا آن را مى داند الخ

[تفسیر المیزان] در جاى خود ثابت گردیده که علم حق تعالى بتمام اشیاء گذشته و آینده و حاضر یکسان است یعنى علم او تعالى حضورى است نه حصولى و در اینجا و امثال این موارد چنین نیست که خدا نمى دانسته و پس از وقوع عالم گردیده،در مجمع گفته معنى(و لما یعلم اللّه)این است که هنوز ظاهر نگردیده آنچه حق تعالى در ازل عالم به آن است

ابو الفتوح رازى در توجیه آیه (وَ لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ ) گفته علم را بجاى معلوم گذارده براى اینکه(لما)فعلى را نفى مى کند که طمع در وقوعش باشد و در معنى چنین مى شود(ام حسبتم ان تترکوا و لما تجاهدوا)

و گفته معنى این است که خداى تعالى با شما معامله آنهائى را کرده که باختبار و امتحان استفسار احوال غیرى را کنند که ندانند تا اینکه بدانند

و وجه دیگر گفته اند علم در اینجا بمعنى رؤیت است چنانچه در بسیارى از جاها علم بمعنى رؤیت آمده و بنابراین معنى آیه چنین مى شود(و لما یرى اللّه المجاهدین منکم و الذین لم یتخذوا من دون اللّه)و بهر حال تا شىء مرئى و موجود نباشد خداى تعالى او را نبیند و خودش گفته این وجهى ملیح است[پایان] و بنا بر آنچه دانشمندان علم خدا را حضورى دانسته اند توجیه اول و سوم از سه وجهى که گفته علم را بمعنى معلوم گیریم یا بمعنى رؤیت هیچ کدام مناسب علم حضورى نیست

لکن توجیه دوم که گفته اند معنى این است که خدا با شما معامله کسانى را کرد که باختبار و امتحان احوال غیر را معلوم مى کنند تا اینکه آن چیزى را که نمى دانند بدانند این معنى به حقیقت نزدیک تر است

[و اللّه العالم] وَ اَللّٰهُ خَبِیرٌ بِمٰا تَعْمَلُونَ خدا خبیر است یعنى خبردار است به آنچه شما بعدا عمل مى کنید،مشعر بر این است که چیزى بر او مخفى نیست لکن با شما معامله کسى را مى کند که خبردار نیست و مى خواهد بفهمد [ نظرات / امتیازها ]

نکته ها:
این آیه نیز همچون آیات پیشین، براى تشویق به جهاد است

«وَلِیجَةً » از «ولوج» مانند کلمه ى «بِطٰانَةً » ، به معناى اسرار و امور نهان است، و مقصود در اینجا مَحرم اسرار است

طبق روایات متعدّد، مراد از مؤمنانى که مى توانند مَحرم اسرار باشند، رهبران آسمانى مى باشند [ نظرات / امتیازها ]

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَکُوا وَ لَمّٰا یَعْلَمِ اَللّٰهُ اَلَّذِینَ جٰاهَدُوا مِنْکُمْ تفسیر این آیه در جلد دوم، آیۀ 142 از سورۀ آل عمران گذشت

وَ لَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اَللّٰهِ وَ لاٰ رَسُولِهِ وَ لاَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً بهترین طاعت ها در نزد خداوند، جهاد با باطل گرایان و دشمنان حق و انسانیت است در اینجا خداى سبحان به این جهاد اشاره مى کند و مى گوید: «و لمّا یعلم اللّه الّذین جاهدوا منکم»

بزرگ ترین گناهان، اعتماد به این دشمنان حق است و خداى تعالى بدان اشاره مى کند: «وَ لَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اَللّٰهِ » هرکس به ستمکاران و تجاوزکاران پناه برد و منفعت خود را به منافع آنها مرتبط سازد، وى دشمن خدا، پیامبر و مؤمنان خواهد بود و بر هر انسان باایمان اخلاصمند است که او را به دیگران معرّفى کند و نقش او را در خرابکارى و مزدورى [بیگانگان] برملا سازد، تا مردم میان او و مبارز امانتدار تفاوت قائل شوند و هرکدام را در جایى قرار دهند که استحقاق آن را دارد

وَ اَللّٰهُ خَبِیرٌ بِمٰا تَعْمَلُونَ آرى، او آگاه و داناست، لکن هیچ کس را بر مقدارى که درباره اش مى داند مجازات نمى کند، بلکه بر مقدارى که تو، کردار و رفتار او را برملا مى کنى مجازاتش مى کند [ نظرات / امتیازها ]

کلمه ام منقطعه و مفید استفهام توبیخى است یعنى این خیال باطل را منمائید که خداوند شما را بحال خودتان واگذار کند و امتحان نفرماید باید شما در علم الهى باوضاع خارجى ممتاز شوید از غیر باین اوصاف که جهاد در راه خدا نمودید و غیر از خدا و پیغمبر (ص) و اولیاء او دوست و محرم رازى نگرفتید و این معانى از شما مشهود و ثابت و محقق شود و اهل نفاق ظاهر و آشکار گردند اگرچه خداوند بتمام اعمال قلبى و اسرار نهانى شما آگاه است و حاجت بامتحان ندارد ولى باید حال خودتان به خودتان معلوم شود و حجّت از حق بر خلق تمام گردد و آیه صریح است در نهى از دوستى صمیمى با کفار و غیر اهل ایمان و قمى ره فرموده از علم اراده رؤیت شده است چون علم خدا قدیم است و در کافى از امام باقر (ع) نقل شده است که مراد از مؤمنین در این آیه ائمه اطهارند و در روایات دیگرى این معنى تأکید شده است [ نظرات / امتیازها ]