«القارِعَة» : در متن آمده است.
توضيح : ریشه‌شناسی و معناشناسی:
«قارِعَة» واژه‌ای مؤنث از مادّه «قَرَع» (بر وزن فرع) است که در اصل به معنای کوبیدن شدید و پرصدای چیزی بر چیزی دیگر آمده است، به‌گونه‌ای که اثر آن ضربه در جسم و جان باقی می‌ماند. از همین ریشه است واژه‌هایی چون «مِقْرَعَة» برای تازیانه یا چکش، که ابزارهایی هستند برای کوبیدن، و نیز «اِقْراع» به معنای قرعه‌زنی، که در آن کوبیدن و برخورد، مفهوم کنایی دارد. خود ریشه «قَرَع» اشاره به تلاقی سخت و اصابت شدید دارد؛ خواه در سطح فیزیکی، مانند ضربه، و خواه در سطح روانی، مانند حادثه‌ای که دلها را می‌کوبد.
تعریف قرآنی:
«قارعة» در زبان قرآن، اسمی است از اسمای قیامت؛ حادثه‌ای عظیم، سهمناک، و کوبنده که هم آسمان و زمین را در هم می‌ریزد، و هم دل‌های انسان‌ها را به لرزه درمی‌آورد. این واژه فقط یک بار در قرآن به‌صورت نام یک سوره (سوره ۱۰۱، القارعة) آمده و سه بار در همان سوره تکرار شده است:
«الْقَارِعَةُ ﴿۱﴾ مَا الْقَارِعَةُ ﴿۲﴾ وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْقَارِعَةُ ﴿۳﴾»
ترکیب ویژه سه‌گانه «القارعة / ما القارعة / و ما أدرٰک ما القارعة» حاکی از هیبت عظیم و ناآشنایی بشر با ابعاد این رخداد کوبنده است. قرآن با این تکرار، هول قیامت را در جان مخاطب می‌کوبد، همان‌گونه که خود واقعه، جهانی را درمی‌کوبد.
تحلیل مفهومی:
قارعة نه صرفاً یک اتفاق، که پدیده‌ای کوبنده و شکننده بنیادهای هستی است. برخی مفسران، از جمله علامه طباطبایی، تأکید کرده‌اند که «قرع» نیازمند اعتماد زننده به تکیه‌گاهی است؛ یعنی این کوبش چنان قوی و سهمگین است که از قدرتی فراتر از طبیعت برمی‌خیزد و زمین و زمان را می‌لرزاند. در این معنا، «قارعه» حادثه‌ای است که با اتکاء به اراده الهی، جهان را دگرگون می‌کند.
به عبارت دیگر،«کلمه قارعة از ماده قرع است که به معنای زدن بسیار سختی است که احتیاج دارد زننده به جایی اعتماد کند، و این کلمه در عرف قرآن از اسمای قیامت است، زیرا دلها را با فزع شدید و دشمنان خدا را با عذابش می‌کوبد.»
در ادامه‌ی سوره، مردم در آن روز، چون پروانگان پراکنده‌اند و کوه‌ها همچون پشم حلاجی‌شده درمی‌آیند:
«یَوْمَ یَکُونُ النَّاسُ کَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ ﴿۴﴾ وَتَکُونُ الْجِبَالُ کَالْعِهْنِ الْمَنفُوشِ ﴿۵﴾»
این تصویر، نشان می‌دهد که قارعة هم بعد روانی دارد (وحشت و پراکندگی انسان‌ها) و هم بعد کیهانی (درهم‌شکستن کوه‌ها). به تعبیر دیگر، قارعة، زلزله‌ای نیست در زمین، بلکه زلزله‌ای است در حقیقت هستی و در ادراک انسان.
تأثیر و پیامد:
به‌سبب این ویژگی، قیامت را «قارعة» خوانده‌اند، چراکه دل‌های مردمان را با ترس و فزع در هم می‌کوبد، و شالوده زندگی ظاهری را از هم می‌پاشد. اما این کوبش، فقط برای کافران و غافلان هولناک است. اهل ایمان، به پشتوانه تقوا و اعمال صالح، از هول این روز در امان‌اند:
«فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ ﴿۶﴾ فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَاضِیَةٍ ﴿۷﴾»
جمع‌بندی:
«قارعة» در فرهنگ قرآنی، یکی از اسم‌های موقر قیامت است، با تأکیدی خاص بر بُعد کوبندگی، وحشت و درهم‌شکستگی نظام کهنه جهان و دل‌های غافل. این واژه هم در سطح صوتی و ساختاری، و هم در محتوا، سنگینی و شدت دارد. در ساختار آیات سوره قارعة، بار هولناک این مفهوم با تکرار، مبالغه، تصویرهای مهیب، و تقابل میان سرنوشت نیکان و بدان، بازتابی آشکار یافته است.
از این‌رو، «قارعة» را می‌توان این‌گونه تعریف کرد:
قارعة: نامی از نامهای قیامت است؛ حادثه‌ای کوبنده، خیره‌کننده، و درهم‌شکن که دلها را از وحشت می‌لرزاند و بنیادهای طبیعت را از هم می‌گسلد؛ و یادآور آن است که آدمی جز با تقوا و عمل صالح نمی‌تواند از لرزه‌های آن روز جان به در برد.
[ نظرات / امتیازها ]