(ولله المشرق و المغرب ): (و شرق و غرب از آن خداست )یعنی همه جهات ، ملک خدا و تحت سیطره اوست و ملک او به ذات چیزی و آثار آن تعلق می گیرد نه مثل ملکیت بشر که اعتباری است و تنها به اثر و منفعت هر چیز تعلق می گیرد (نه به ذات آن )، و ملک قوامی ندارد جز به مالک ،لذا خدا قائم به تمام جهات و محیط به آنهاست ، درنتیجه هر کس به هر جهت متوجه شود بسوی خدای متعال متوجه شده است ،(فاینما تولوا فثم وجه الله ):(پس بر هر طرف روکنید ،آنجا رو بخدا است )،یعنی به هر طرف متوجه شوید و هر طرف که عابدی متوجه آن گردد او را خواهد یافت ،(ان الله واسع علیم ): (همانا خدا وسعت دهنده و بسیار داناست )چون او وسعت دهنده ملک است و بر همه جا احاطه دارد و به مقاصد شما آگاه و داناست و مانند بشرنیست که توجه به او میسر وتمام نمیشود جز در یک جهت واحد. [ نظرات / امتیازها ]

شاید دشمنان مانع پایگاههای توحیدی شوند اما راه عبادت خدا بسته نمی شود چون آنچه در جهان است ملک خداست پس مومنین به هر طرف که رو کنند رو به خدا ایستاده اند زیرا که خدا همه جا حاضر و ناظر است اما بدانید که خدا بی نیاز از عبادات شما و دانای به آنهاست. [ نظرات / امتیازها ]

یهود بعد از تغییر قبله‏ى مسلمانان از بیت‏المقدّس به کعبه، ایجاد سؤال و یا القاء شبهه مى‏کردند که به چه دلیلى قبله تغییر یافته است. هرچند در آیات قبل [402]به اجمال و سربسته، خداوند پاسخ اینگونه اعتراضات را بیان فرمود، ولى این آیه نیز بر این حقیقت تکیه مى‏کند که مشرق و مغرب از آن خداست و به هرسو رو کنید، خدا آنجاست. اگر کعبه نیز به عنوان قبله قرار داده شده است، براى تجلّى وحدت مسلمانان و تجدید خاطرات ایثارگرى و شرک ستیزى ابراهیم علیه السلام است. و بدین خاطر داراى قداست و احترام مى‏باشد. [ نظرات / امتیازها ]

یهود بعد از تغییر قبله‏ى مسلمانان از بیت‏المقدّس به کعبه، ایجاد سؤال و یا القاء شبهه مى‏کردند که به چه دلیلى قبله تغییر یافته است. هرچند در آیات قبل [402]به اجمال و سربسته، خداوند پاسخ اینگونه اعتراضات را بیان فرمود، ولى این آیه نیز بر این حقیقت تکیه مى‏کند که مشرق و مغرب از آن خداست و به هرسو رو کنید، خدا آنجاست. اگر کعبه نیز به عنوان قبله قرار داده شده است، براى تجلّى وحدت مسلمانان و تجدید خاطرات ایثارگرى و شرک ستیزى ابراهیم علیه السلام است. و بدین خاطر داراى قداست و احترام مى‏باشد. [ نظرات / امتیازها ]

جهت قبله به شرق یا غرب باشد، موضوعى تربیتى و سیاسى است، اصل و مقصود، یاد خدا و ارتباط با او مى‏باشد. قرآن در ستایش گروهى از بندگان مى‏فرماید: «یذکرون اللّه قیاماً و قعوداً و على جنوبهم» [404] آنان خدارا به حال ایستاده و نشسته و خوابیده یاد مى‏کنند. و یا در پاسخ هیاهویى که براى تغییر قبله درست شد، مى‏فرماید: «لیس البر ان تولّوا وجوهکم قِبل المشرق والمغرب ولکنّ البرّ من آمن باللّه» [405] یعنى: اى مردم! نیکى این نیست که رو به سوى شرق یا غرب در حال عبادت بکنید، بلکه نیکى در ایمان واقعى شما به خدا و انجام کارهاى خداپسندانه است. [ نظرات / امتیازها ]

اگر به فرموده آیه‏ى قبل، گروهى در خرابى مسجد تلاش کردند، شما از پاى ننشینید که توجّه به خدا در انحصار جهتى خاصّ نیست. [ نظرات / امتیازها ]

115. علت توجه به قبله در نماز:
در آیه گذشته، سخن از ستمگرانی بود که مانع مساجد الهی می شدند و در تخریب آن می کوشیدند. این آیه، دنباله همین سخن است و می فرماید: " مشرق ومغرب، از آن خداست و به هر طرف رو کنید، خدا آنجاست." اگر شما را از رفتن به مساجد و پایگاه های توحید منع کردند، را بندگی خدا بسته نیست. شرق و غرب این جهان متعلق به خداست. پس به هر سمتی بروید و به هرسو رو کنید، او آنجاست؛ یعنی می توانید خدا را در همه جا عبادت کنید. نکته ی دیگر این که مفهوم توجه به قبله هرگز محدود بودن ذات پاک خدا ور سمت معینی نیست؛ بلکه از آن رو که انسان یک وجود مادی است و باید به سویی نماز بخواند، دستور داده شده که همه به یک سو نماز بخوانند تا وحدت و هماهمگی در صفوف مسلمین پیدا شود و از هرج و مرج و پراکندگی جلوگیری شود. همچنین محلی که به عنوان قبله تعیین شده (کعبه)، نقطه ای مقدس است که قدیمی ترین پایگاه توحید است و توجه به آن، بیدار کننده ی خاطرات توحیدی است. کعبه، جایی است که به سوی آن نماز گزارده و سجده می شود و نه به خود آن. در بسیاری از عبادات نیز البته توجه به قبله شرط نیست.
نمونه،ج1،ص414
تفسیر موضوعی،ج8،ص112
[ نظرات / امتیازها ]

ولله المشرق و المغرب فاینما تولوا فثم وجه اللّه ... مشرق و مغرب و جنوب و شمال و هر جهت دیگر از آنجا که بحقیقت معناى کلمه ملک خداست و ملک حقیقى هم تبدل و انتقال نمى پذیرد و چون ملک اعتبارى میانه ما افراد یک اجتماع نیست ، و نیز از آنجا که ملک خدا بر ذات هر چیزى قرار مى گیرد، خودش و آثارش را شامل میشود، و چون ملک اعتبارى ما نیست که تنها متعلق به اثر و منفعت هر چیز میشود، نه بذات آن ، و نیز از آنجا که ملک بدان جهت که ملک است قوامى جز بمالک ندارد، لذا خداى سبحان قائم بر تمامى جهات و محیط بآن است ، در نتیجه کسى که به یکى از این جهات متوجه شود، بسوى خدایتعالى متوجه شده است .
خواهى گفت ، پس چرا تنها مشرق و مغرب را ذکر کرد؟ و از سایر جهات نام نبرد؟ جواب میگوئیم : مراد بمشرق و مغرب در اینجا مشرق و مغرب حقیقى نیست تا شامل سایر جهات نشود، بلکه مشرق و مغرب نسبى است که تقریبا شامل دو نیم دائره ى افق میشود، تنها دو نقطه شمال و جنوب حقیقى باقى میماند که بهمان جهت فرمود: (هر جا رو کنید)، و نفرمود: (هر جا از مشرق و مغرب رو کنید)، پس کانه هر جا که انسان رو کند آنجا مشرق است و یا مغرب ، و در نتیجه جمله ((لله المشرق و المغرب )) بمنزله این است که فرموده باشد: ((لله الجهات جمیعا))، (همه جهات مال خداست ).
باز ممکن است بگوئى : چرا بجاى مشرق و مغرب شمال و جنوب را نام نبرد؟ در پاسخ میگوئیم : براى اینکه سایر جهات از این دو جهت مشخص میشود یعنى وقتى مشرق و مغرب افق معلوم شد و یا سایر اجرام نورانى آسمان طلوع کردند، آنوقت سایر جهات نیز معلوم مى گردد.
((فثم وجه اللّه ))، کلمه ((اینما)) از کلمات شرط است که باید دو فعل دنبالش بیاید، یکى بنام شرط و دیگرى بنام جزاء (مانند اگر) که میگوئیم : اگر بزنى مى زنم ، و بهمین جهت باید در آیه مورد بحث مى فرمود: ((اینما تولوا جاز لکم ذلک . لان هناک وجه اللّه ))، (هر جا رو کنید میتوانید رو کنید، چون طرف خدا هم همانجا است ) ولى اینطور نفرمود و جمله ((جاز لکم ذلک )) را که جزاى شرط است ، انداخته علت آنرا بجایش قرار داد، (و خدا داناتر است ).
دلیل بر این که گفتیم تقدیر آیه : ((جاز لکم ذلک )) است ، این استکه حکم خود را چنین تعلیل کرده : که (خدا واسعى علیم است )، یعنى ملک خدا و احاطه او بشما وسعت دارد، و نیات شما به هر سو توجه کند، او نیز از قصد شما آگاه است و او مانند یک انسان و یا مخلوق جسمانى دیگر نیست که نشود بسویش توجه کرد مگر وقتى که در جهت معینى قرار داشته باشد و نیز مانند ما انسانها نیست که اطلاعى از توجه اشخاص بسویمان پیدا نکنیم مگر وقتى که از جهت معینى بسوى ما توجه کنند یا از پیش روى ما درآیند، یا از دست راست ما و یا از جهتى دیگر، چون خدایتعالى نه خودش در جهت معینى قرار دارد، نه متوجه باو باید از جهت معینى بسویش توجه کند تا او به توجه وى آگاه شود، پس توجه بتمام جهات ، توجه بسوى خداست و خدا هم بدان آگاه است . این را هم بدانیم که این آیه شریفه میخواهد حقیقت توجه بسوى خدا را از نظر جهت توسعه دهد، نه از نظر مکان ، و خلاصه اگر فرموده : بهر جا رو کنى بسوى خدا رو کرده اى ، با حکمش باینکه در نماز باید بسوى کعبه رو کنید، منافات ندارد.
[ نظرات / امتیازها ]

وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِیمٌ (115)

شأن نزول: ابن عباس نقل نماید که چون آیه تحویل قبله نازل شد، مسلمانان روى به کعبه نمودند. یهودان بر ایشان طعن زدند و انکار نمودند:

آیه شریفه نازل شد:
وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ‌: و براى خدا است محل برآمدن آفتاب مانند مکه و کعبه و محل فرو رفتن آفتاب مانند بیت المقدس. فَأَیْنَما تُوَلُّوا: هر جا که رو کنید، فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ‌: پس آن جا جهت طاعت الهى است که به آن مأمورید.
شیخ ابو الفتوح رازى (رضوان اللّه علیه) فرماید: «وجه» را معانى متعدد است: 1- روى آدمى. 2- قصد به فعل. 3- به معنى احتیال. 4- جهت و ناحیه. 5- قدر و منزلت. 6- به معنى ذات. 7- به معنى رضا.
و در آیه شریفه «وجه» را به معنى چهارم و ششم و هفتم حمل توان کرد، یعنى هر جا رو آورید پس آنجا جهت الهى یا ذات سبحانى در آن مکانست به احاطه علمیه و یا وجهه رضاى حق تعالى در آن باشد.
إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِیمٌ‌: بدرستى که خدا واسع است مغفرت و عطاء رحمت او. دانا است به مصالح احوال بندگان و اعمال آنها در تمام اماکن و ازمان.
تنبیه: مفسرین را در مورد آیه شریفه اختلاف است: بعضى اختصاص داده به نماز مستحبى بر راحله در سفر به هر جانب که راحله به آن توجه نماید صحیح است. و نزد جمعى نماز واجب است در موارد خاصى: 1- نماز ناسى که در اثناء خطاى او ظاهر شود که انحرافى از قبله دارد متوجه‌قبله شده بدون منافى نماز را تمام کند. 2- صحت نماز ماشى در ضیق وقت که متوجه غیر قبله شود و رفتن او واجب باشد. 3- صحت نماز در شدت خوف بهر جا که متوجه شود. 4- صحت نماز مریض که ممکن نباشد توجه او به قبله. 5- صحت نماز ظان که بعد از نماز مبین وقوع آن میان مشرق و مغرب، و چون مسئله فروع دین است منوط باشد به فتواى حجج اسلامى. [ نظرات / امتیازها ]

وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِیمٌ (115)

ترجمه‌

و مر خدا را است مشرق و مغرب پس هر سمت رو آورید پس آنجا جهت خدا است بدرستیکه خدا با وسعت و دانا است.

تفسیر
یعنى از آن خداوند است دو سمت زمین که تمام زمین باشد و وجه خدا را گفته‌اند ذات او است چون هیچ مکانى خالى از حق نیست و از سلمان فارسى رضوان اللّه علیه در توحید نقل نموده که جاثلیق نصرانى از حضرت امیر المؤمنین (ع) سؤالاتى نمود و جواب شنید از آن جمله آن بود که وجه خدا کجا است آنحضرت امر فرمود که هیزمى آوردند و آتش افروختند پس از آن سؤال فرمود وجه این آتش کجاست جاثلیق عرض کرد همه جا حضرت امیر (ع) فرمود این آتش مصنوعى که بدست ما تهیه شده است و جهش معین نیست خداوند اجل از این است و اوصافش را نمیتوان بخلق تشبیه نمود و این آیه را تلاوت فرمود و فرمود هیچ امرى بر خداوند پوشیده نیست و قمى فرموده این آیه نازل شده است در نماز نافله که جائز است در سفر بهر سمت خوانده‌شود اما نمازهاى واجبى را باید رو بقبله بجا آورد و در مجمع این معنى را نسبت باخبار ائمه ما علیهم السلام داده است و عیاشى از حضرت باقر (ع) نقل نموده قریب باین مضمون را و نسبت بپیغمبر (ص) داده است عمل بآنرا و در فقیه از حضرت صادق (ع) نقل نموده که این آیه نازل شده است در باره قبله متحیر و هرگاه کسى سهوا از قبله منحرف شود بیمین و یسار نمازش صحیح است چون ما بین مشرق و مغرب قبله است و بعضى گفته اند این حکم صدر اسلام بوده که مسلمانان مخیر بودند بین نماز خواندن رو بکعبه و بیت المقدس و بعد نسخ شده است و بنظر حقیر مستفاد از آیه آنستکه توجه بخداوند از هر جهت که باشد خوب است چون او همه جا حاضر و ناظر است و احاطه وجودى و علمى بتمام موجودات دارد و در مقام بیان خصوص حکم نماز نیست اگرچه حکم آن ببرکت اخبار ائمه اطهار استفاده شود و خداوند وسعت دارد بسعه ذات و قدرت و رحمت و برکت و عالم است بذوات و اعمال کل و مصالح آن در هر مکان و هر جهت فهو واسع علیم. [ نظرات / امتیازها ]