(الا الذین تابوا و اصلحوا و بینوا): (مگر آن کسانی که توبه کرده وآنچه را فاسد کرده بودند اصلاح کنند و توضیح دهند)این جمله استثنائی است ازآیه قبلی و اگر در این آیه توبه را مقید به قید (بینوا)کرده ، آن است که اینها بایدطوری توبه کنند که آنچه را کتمان کرده بودند آشکار کنند و همه مردم ازآن خبردار شوند،(فاولئک اتوب علیهم وانا التواب الرحیم ):(اینچنین کسانی را من بسوی آنها باز می گردم (با قبول توبه )و من توبه پذیر و مهربانم )پس خداوندآمرزنده است برای هرکس که ایمان بیاورد و توبه نماید و عمل صالح نماید وجبران مافات را بکند و اینان را خدا هدایت کرده و ازآنان درمی گذرد. [ نظرات / امتیازها ]

خداوند در این آیه افرادى را که توبه کرده باصلاح خود پرداختند و حقیقت را بیان کردند، از کسانى که مستحق لعن هستند استثنا کرده و فرمود:
إِلَّا الَّذِینَ تابُوا ...- مگر کسانى که از آنچه انجام داده بودند پشیمان شدند.
وَ أَصْلَحُوا ...- و نیّت خود را نسبت بآینده اصلاح کردند.
وَ بَیَّنُوا ...- در معناى این جمله مفسّرین اختلاف کرده‏اند:
1- بیشتر مفسّرین مى‏گویند: «یعنى آنچه را که راجع ببشارت به بعثت پیغمبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم در تورات و انجیل بود و کتمان کرده بودند بیان کردند».
2- بعضى گفته‏اند «منظور این است که توبه و پشیمانى خود را آشکار کردند زیرا کسى که بطور پنهانى مرتکب معصیت گردیده است کافى است که توبه خود را نیز پنهانى انجام بدهد ولى کسى که بطور آشکار معصیت کرده است باید توبه خود را نیز آشکارا بجا بیاورد».
3- برخى میگویند: «مقصود این است که توبه خود را بسبب اخلاص عمل بیان کند و بثبوت برساند».
فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ ...- توبه آنها را قبول مى‏کنم اصل در معناى کلمه «اتوب» این است که توبه میکنم الّا اینکه این کلمه هر گاه با حرف «على» متعدى شود معناى قبول توبه را میرساند.
لفظ «توبه» از این نظر میان فاعل و قابل یعنى توبه کننده و توبه پذیر مشترک است که معلوم شود که آن اختصاص بگناهکار ندارد و چنان که او بطرف پروردگار بعنوان توبه توجّه میکند و پروردگار نیز بعنوان توبه باو توجّه مینماید و این خود انعام و تفضّلى است که خداوند نسبت ببندگان خود نموده است تا بدانند که اتّصاف باین لفظ (لفظ توبه) که دلالت بر ارتکاب گناه دارد عیب نیست و چنان که آن وصف بندگان قرار میگیرد وصف خداوند نیز واقع میشود، بلکه آن از عالیترین اوصاف خداوند محسوب میگردد.
وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ ...- کلمه «توّاب» براى مبالغه یا بجهت آنست که او توبه را زیاد و بطور مکرّر قبول مى‏کند یا بجهت اینکه تائب حقیقى را هرگز رد نمى‏کند و توصیف خداوند خود را به «الرّحیم» پس از توصیف به «التوّاب» دلالت دارد بر اینکه اسقاط عقاب پس از توبه تفضّل و رحمتى است از خداوند و از نظر عقل اسقاط عقاب بر او واجب نیست اصحاب ما نیز همین را معتقدند ولى معتزله اسقاط عقاب را بعد از توبه عقلا بر خداوند واجب میدانند.
سؤال اگر معتزله بگویند ممکن است اعطاء چیزى از جانب خداوند در عین حال که واجب است نعمت هم باشد تا با اتّصاف او به «رحیم» بودن منافات نداشته باشد چنان که بر خداوند لازم است عقلا در برابر اعمال نیک بندگان ثواب بدهد و در عین حال اعطاء آن نعمت هم محسوب میگردد و همچنین بر او عقلا لازم است که در برابر تحمّل دردها و امراض باشخاص پاداش بدهد و اعطاء آن، نعمت هم هست جواب در جواب مى‏گوییم در مورد ثواب و پاداش ضرورت عقلى ایجاب کرده است که ما آن را واجب بدانیم ولى در مورد توبه ضرورتى ایجاب نمى‏کند که اسقاط عقاب از گناهکار را بر خداوند عقلا واجب بدانیم و لذا قول اصحاب ما که اسقاط عذاب از تائب فقط از روى تفضّل است صحیح است. [ نظرات / امتیازها ]

براى گناه کتمان، همچون سایر گناهان، راه توبه و بازگشت باز است. امّا توبه‏ى واقعى، با پشیمانى قلبى و اصلاح عمل و بیان موارد کتمان صورت مى‏گیرد. توبه‏ى کسى که نماز نخوانده آن است که نمازهاى خود را قضا کند. توبه کسى که مال مردم را تلف کرده آن است که باید همان مقدار را به صاحبش برگرداند. در این مورد نیز کسى که با کتمان حقایق، به دنیاى علم، اندیشه و نسل‏ها، خیانت کرده، فقط با تبیین حقایق و بازگوئى آنهاست که مى‏تواند گذشته را جبران نماید.
خداوند به شیطان فرمود: «انّ علیک لعنتى» لعنت من بر تو. و در آیه بعد مى‏فرماید: «علیهم لعنة اللَّه...» پس کتمان کنندگان و شیطان، در یک ردیف هستند. [ نظرات / امتیازها ]

إِلاَّ الَّذِینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَیَّنُوا فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (160)

بعد از آن استثناء آیه شریفه قبل را فرماید:

إِلَّا الَّذِینَ تابُوا: مگر آنانکه برگشتند و توبه نمودند از کتمان به اظهار، وَ أَصْلَحُوا: و به صلاح آورند کارهاى فاسد خود را از تحریف و غیر آن به تدارک، یا اصلاح کنند سرائر و نیات خود را، وَ بَیَّنُوا: و بیان کردند آنچه حق تعالى بیان فرموده در کتاب خود و آشکار نمودند آنچه حق و صدق مى‌باشد. بنابراین به شروط سه گانه، فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ‌: پس آن جماعت به سبب توبه و اصلاح و تبیین، بازگشت فرمایم برایشان به قبول‌
توبه و مغفرت و از عذاب به رحمت. وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ‌: و منم بسیار بسیار قبول کننده و پذیرنده توبه بندگان بر وجهى که به هیچ وجه رد تائب را ننمایم، مهربان هستم به افاضه رحمت و عدم تعجیل عقوبت. [ نظرات / امتیازها ]

إِلاَّ الَّذِینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَیَّنُوا فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (160)

ترجمه‌

مگر آنانکه توبه کردند و اصلاح نمودند و بیان کردند پس آنگروهند که بازگشت میکنم بآنها و منم توبه پذیر مهربان..

تفسیر
توبه از کتمان است و اصلاح بعد از افساد است و بیان راجع به اوصاف حمیده و خصال پسندیده حضرت رسول (ص) و فضائل و مناقب حضرت امیر المؤمنین (ع) و اقرار بولایت او است که منصوص است و شرط قبول توبه آنها است و بازگشت خداوند بقبول توبه و مغفرت است و خداوند از قبول توبه و افاضه رحمت امساک نمى‌فرماید. [ نظرات / امتیازها ]