(قل لا املک لنفسی نفعا و لا ضرا الا ما شاءالله و لو کنت اعلم الغیب لاستکثرت من الخیر و ما مسنی السوء ان انا الا نذیر و بشیر لقوم یؤمنون ):(ای پیامبر بگو: من برای نفس خودم مالک هیچ نفع یا ضرری جز آنچه خدابخواهد نیستم ، و اگر من غیب می دانستم ،سود بسیار می بردم و هیچ بدی به من نمی رسید، من جز بیم دهنده و بشارت دهنده ای برای گروهی که ایمان می آورند،نیستم )علم غیب به طور ذاتی و بالاصاله فقط از آن خدای متعال است و غیر او از انبیاء هر کس به آن مقداری از غیب احاطه دارد که خداوند به او تعلیم کرده باشد ،چون غیر خدا وجودش محدود است و ممکن نیست که به عالم غیب محیط شود. ولی از آنجا که سئوال کنندگان از رسولخدا(ص ) مردمی عامی و قاصر از درک این معانی بوده اند ،لذا خداوند جواب ایشان را در خور فهمشان می دهد ومی فرماید: علم غیب آدمی را به تمامی خیر و شرها آگاه می سازد و اگر پیامبر علم غیب داشت تمامی خیرات را برای خود می طلبید و همه شرور را از خود دفع می نمود،در حالیکه چنین نمی کند و آنگاه پیامبر(ص ) می فرماید: من جز یک بشیر و نذیر نیستم و حقیقت حال من این است که تنها برای بیم دادن و بشارت دادن اهل ایمان مبعوث شده ام و فقط ادعای رسالت دارم ،نه علم به غیب . (انما انت منذر و لکل قوم هاد)(54)،(بدرستی تو بیم دهنده ای هستی و برای هرگروهی هدایت کننده ای است ). [ نظرات / امتیازها ]

برگزیده تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 120
اسرار نهان را فقط خدا مى‏داند- در آیه قبل عدم آگاهى هیچ کس جز خدا نسبت به زمان قیام «قیامت» مورد بحث بود و در این آیه سخن از نفى علم غیب بطور کلى در میان است.
در نخستین جمله، به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله مى‏گوید: «به آنها بگو: من مالک و صاحب اختیار هیچ گونه سود و زیانى در باره خویش نیستم مگر آنچه را که خدا بخواهد» (قُلْ لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لا ضَرًّا إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ).
انسان در کارهاى خود، قدرت و نیرویى از خویش ندارد بلکه همه قدرتها از ناحیه خداست و اوست که این تواناییها را در اختیار انسان گذاشته است.
پس از بیان این موضوع، اشاره به مسأله مهم دیگرى مى‏کند که مورد سؤال گروهى بود و آن اینکه به پیامبرش مى‏گوید به آنها بگو: من از غیب و اسرار نهان آگاه نیستم «زیرا اگر از اسرار نهان آگاهى داشتم منافع فراوانى را براى خودم مى‏ساختم و هیچ گونه زیانى به من نمى‏رسید» (وَ لَوْ کُنْتُ أَعْلَمُ الْغَیْبَ لَاسْتَکْثَرْتُ مِنَ الْخَیْرِ وَ ما مَسَّنِیَ السُّوءُ).
سپس مقام واقعى و رسالت خویش را در یک جمله کوتاه و صریح بیان کرده مى‏گوید: «من فقط بیم دهنده و بشارت دهنده براى افرادى که ایمان مى‏آورند هستم» (إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِیرٌ وَ بَشِیرٌ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ). [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
(و لو شئنا لرفعناه بها) لعظمناه و رفعناه إلی منازل الأبرار من العلماء بتلک الَیات (و لکنه أخلد إلی الأرض ) مال إلی الدنیا و رغب فیها . و قیل : مال إلی السفالة . فإن قلت : کیف علق رفعه بمشیئة الله تعالی و لم یعلق بفعله الذی یستحق به الرفع ؟ قلت : المعنی : و لو لزم العمل بالَیات و لم ینسلخ منها لرفعناه بها . و ذلک أن مشیئة الله تعالی رفعه تابعة للزومه الَیات فذکرت المشیئة . و المراد : ما هی تابعة له و مسببة عنه ، کأنه قیل : و لو لزمها لرفعناه بها . ألا تری إلی قوله (و لکنه أخلد إلی الأرض ) فاستدرک المشیئة بإخلاده الذی هو فعله ، فوجب أن یکون (و لو شئنا) فی معنی ما هو فعله ، و لو کان الکلام علی ظاهره لوجب أن یقال : و لو شئنا لرفعناه و لکنا لم نشأ (فمثله کمثل الکلب ) فصفته التی هی مثل فی الخسة و الضعة کصفة الکلب فی أخس أحواله و أذلها و هی حال دوام اللهث به و اتصاله ، سواء حمل علیه أی شد علیه و هیج فطرد أو ترک غیر متعرض له بالحمل علیه . و ذلک أن سائر الحیوان لا یکون منه اللهث إلا إذا هیج منه و حرک ، و إلا لم یلهث ، و الکلب یتصل لهثه فی الحالتین جمیعا ، و کان حق الکلام أن یقال : و لو شئنا لرفعناه بها و لکنه [ نظرات / امتیازها ]

قل لا املک لنفسى نفعا و لا ضرا الا ما شاء الله ...

از آنجایى که سوال ایشان از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) و اینکه وى ایشان را از غیب خبر دهد حکایت مى کرد از اینکه ایشان ادعاى نبوت آنجناب را ادعاى علم به غیب تلقى کرده اند، و چون علم به غیب حقیقتش از خدا است ، و اگر غیر او هم چیزى از آن دارد به تعلیم خدا و وحى او است لذا دستور داد تا پیغمبرش خود را از ادعاى داشتن علم به غیب برى ساخته ، و این اشتباه را از ذهن ایشان بیرون کند.
سبب حقیقى اختصاص علم غیب به خداى تعالى این است که غیر او هر چه باشد وجودش محدود است ، و ممکن نیست که از حدش بیرون شده و به آنچه که خارج از حد او و غایت از او است آگاه شود، و معلوم است که هیچ موجودى غیر محدود و غیر متناهى و محیط به تمام اشیاء نیست مگر خداى تعالى ، پس تنها او عالم به غیب است .
و لیکن از آنجایى که سؤ ال کنندگان از رسول خدا (صلى الله علیه و آله وسلم ) فهم ساده و عامیانه شان قاصر از درک این معنا بوده لذا خداى تعالى دستور داده که جواب ایشان را طورى بدهد که در خور فهم ایشان باشد، و آن این است که بگوید: علم غیب آدمى را به تمامى خیر و شرها واقف مى سازد، و عاده معقول نیست کسى که به همه خیر و شرها اطلاع دارد از اطلاعات خود استفاده نکند، و اگر کسى تمامى خیرات را به خود جلب نکرده و همه شرور را از خود دفع نمى کند باید بفهمیم که قطعا علم غیب نداشته است .
پس جمله (قل لا املک لنفسى ) در صدر آیه توصیف رسول خدا (صلى الله علیه و آله وسلم ) است از خود بنحوى که با نتیجه داشتن علم غیب منافات داشته باشد: (و لو کنت اعلم الغیب ...)، بیان نتیجه داشتن علم غیب است ، تا این دو فصل از آیه نتیجه دهد که وى علم به غیب ندارد، آنگاه جمله (ان انا الا نذیر) بیان حقیقت حال آنجناب در ادعائى است که مى کند، و آن این است که من فقط مدعى رسالتم و با این ادعا ادعاى دیگرى ندارم .
بحث روایتى
در تفسیر قمى در ذیل آیه (یسئلونک عن الساعه ایان مرسیها...)، گفته : معصوم (علیه السلام ) فرموده است : قریش عاص بن وائل سهمى و نضر بن حارث بن کلده و عقبه بن ابى معیط را به نجران فرستادن د تا در آنجا از علماء یهود مسائلى را آموخته آنگاه آن مسائل را از رسول خدا (صلى الله علیه و آله وسلم ) بپرسند، از مسائلى که نامبردگان آموخته بودند و از آن حضرت پرسیدند این بود که قیامت چه وقت بپا مى شود، خداى تعالى در جواب سؤ ال ایشان آیه (یسئلونک عن الساعه ایان مرسیها...)، را نازل کرد
و در تفسیر عیاشى از خلف بن حماد از مردى از امام صادق (علیه السلام ) روایت کرده که فرمود: خداوند در کتابش مى فرماید: (و لو کنت اعلم الغیب لاستکثرت من الخیر و ما مسنى السوء) و مقصود از (سوء)، فقر است .
مؤ لف : این روایت را صدوق نیز در معانى الاخبار به سند خود از خلف بن حماد از مردى از آن حضرت روایت کرده ، حسین بن بسطام هم در کتاب طب الائمه آن را از جابر بن یزید از حضرت ابى جعفر (علیه السلام ) روایت کرده [ نظرات / امتیازها ]

اسرار نهان را فقط خدا مى داند
گرچه براى این آیه نیز شاءن نزول خاصى ذکر شده ولى با این حال پیوندش با آیه گذشته روشن است ، زیرا در آیه قبل راجع به عدم آگاهى هیچکس جز خدا نسبت به زمان قیام قیامت بحث بود و در این آیه سخن از نفى علم غیب به طور کلى در میان است .
در نخستین جمله ، خطاب به پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) کرده مى گوید: (به آنها بگو من مالک و صاحب اختیار هیچگونه سود و زیانى درباره خویش نیستم مگر آنچه را که خدا بخواهد) (قل لا املک لنفسى نفعا و لا ضرا الا ما شاء الله ).
شک نیست که هر انسانى مى تواند براى خود منافعى کسب کند و یا از خویشتن ضررهائى را دور سازد، ولى با این حال ، همانگونه که مى بینیم ، در آیه فوق مطلقا این قدرت و توانایى بشر نفى شده است ، و این به خاطر آن است که انسان در کارهاى خود، قدرت و نیروئى از خویش ندارد بلکه همه قدرتها از ناحیه خدا است و او است که این توانائیها را در اختیار آنها گذاشته است . و به تعبیر دیگر مالک همه قدرتها و صاحب اختیار مستقل و بالذات در عالم هستى تنها ذات پاک خدا است ، و دگران ، حتى پیامبران و فرشتگان ، از او کسب قدرت مى کنند، و مالکیت و قادریت آنها بالغیر است ، جمله الا ما شاء الله (مگر آنچه خدا بخواهد و در اختیار من بگذارد) نیز گواه این مطلب است .
در بسیارى دیگر از آیات قرآن نیز مالکیت سود و زیان از غیر خدا نفى شده است و به همین دلیل از پرستش بتها و هر چه غیر از خدا است ، نهى گردیده ،
در سوره فرقان آیه 3 و 4 مى خوانیم و اتخذوا من دونه آلهة لا یخلقون
شیئا و هم یخلقون و لا یملکون لانفسهم ضرا و لا نفعا: (آنها جز خدا معبودهائى براى خود انتخاب کردند، معبودهائى که هیچ چیز را نمى آفرینند، بلکه خودشان مخلوقند، و صاحب اختیار سود و زیانى درباره خویش نیستند) (تا چه رسد به دیگران ).
این عقیده یک نفر مسلمان است که هیچکس را ذاتا خالق و رازق و مالک سود و زیان ، جز خدا نمى داند، و به همین دلیل اگر از دیگرى چیزى مى خواهد با توجه به این حقیقت است که او آنچه دارد از ناحیه خدا است (دقت کنید).
و از اینجا روشن مى شود آنهائى که اینگونه آیات را دستاویز براى نفى هر گونه توسل جستن به پیامبران و امامان قرار داده اند و آنرا یکنوع شرک پنداشته اند، اشتباهشان از اینجا سرچشمه گرفته که تصور کرده اند توسل به پیامبر و امام مفهومش آن است که او را در برابر خداوند مستقل بدانیم و مالک سود و زیان .
اما اگر کسى با این عقیده که پیامبر و امام از خود چیزى ندارند و هر چه بخواهند از خدا مى خواهند، به آنان توسل جوید، یا از آنها شفاعتى بخواهد عین توحید و عین اخلاص است ، و همان چیزى است که قرآن با جمله الا ما شاء الله در آیه فوق به آن اشاره کرده و همان چیزى است که با جمله الا باذنه در آیة من ذا الذى یشفع عنده الا باذنه به آن اشاره شده است .
بنابراین دو گروه درباره توسل جستن در اشتباه اند، آنها که براى پیامبر و امام قدرتى با لذات و دستگاهى مستقل در مقابل خدا قائلند که این یکنوع شرک و بت پرستى است ، و آنها که قدرت بالغیر را از آنها نفى مى کنند که این نیز یکنوع انحراف از مفاد صریح آیات قرآن است ، راه حق این است که آنها به فرمان خدا نزد او شفاعت مى کنند و حل مشکل توسل جوینده را از او مى خواهند.
پس از بیان این موضوع ، اشاره به مساءله مهم دیگرى مى کند که مورد
سؤ ال گروهى بود و آن اینکه به پیامبرش مى گوید به آنها بگو: (من از غیب و اسرار نهان آگاه نیستم زیرا اگر از اسرار نهان آگاهى داشتم منافع فراوانى را براى خودم فراهم مى ساختم و هیچگونه زیانى به من نمى رسید) (و لو کنت اعلم الغیب لاستکثرت من الخیر و ما مسنى السوء).
چون آنکس که از تمام اسرار نهان آگاه باشد، مى تواند آنچه را به نفع او است انتخاب کند و از آنچه ممکن است به زیان او تمام شود بپرهیزد.
سپس مقام واقعى و رسالت خویش را در یک جمله کوتاه و صریح بیان کرده مى گوید: (من فقط بیم دهنده و بشارت دهنده براى افرادى که ایمان مى آورند هستم
(ان انا الا نذیر و بشیر لقوم یؤ منون )
آیا پیامبر از غیب آگاهى نداشت ؟
پاره از کسانى که مطالعات محدودى دارند و تنها با توجه سطحى به یک آیه بدون در نظر گرفتن آیات دیگر قرآن و حتى قرائنى که در خود آن آیه وجود دارد داورى مى کنند، آیه بالا را دلیل بر نفى علم غیب به طور مطلق از پیامبران دانسته اند.
در حالى که آیه فوق علم بالذات و مستقل را از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نفى مى کند همانگونه که مالکیت هر گونه سود و زیانرا به طور مستقل از او نفى کرده است با اینکه شک نیست هر انسانى مالک سود و زیانهائى درباره خویش و دیگران است .
بنابر این جمله قبل گواه روشنى است بر اینکه هدف نفى مالکیت سود و زیان یا نفى علم غیب به طور مطلق نیست بلکه هدف نفى استقلال مى باشد و به تعبیر دیگر
پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) از خودش چیزى نمى داند بلکه آنچه خدا از غیب و اسرار نهان در اختیارش گذارده است مى داند، همانگونه که در آیه 26 و 27 از سوره جن مى خوانیم : عالم الغیب فلا یظهر على غیبه احدا الا من ارتضى من رسول : (خداوند از تمام امور پنهانى آگاه است و هیچکس را از علم غیب خود آگاه نمى سازد مگر رسولانى که مورد رضایت او هستند).
اصولا تکمیل مقام رهبرى ، آنهم یک رهبرى جهانى و همگانى ، آنهم در تمام زمینه هاى مادى و معنوى ، نیاز به آگاهى بر بسیارى از مسائل دارد که از سایر مردم پوشیده است ، نه تنها آگاهى از احکام و قوانین الهى ، بلکه آگاهى بر اسرار جهان هستى و ساختمان بشر و قسمتى از حوادث آینده و گذشته ، این بخش از علم غیب را خداوند در اختیار فرستادگان و نمایندگانش ‍ مى گذارد، و اگر نگذارد رهبرى آنها تکمیل نخواهد شد.
و به تعبیر دیگر: اقدامات و سخنان و گفته هاى آنها رنگ زمان و مکان خودشان پیدا خواهد کرد و محدود به شرائط یک عصر و یک محیط مى شود، اما هنگامى که از این بخش از اسرار غیب آگاه باشند، برنامه ها را آنچنان پیاده مى کنند که براى آیندگان و کسانى که در شرائط و مقتضیات دیگر به وجود خواهند آمد نیز مفید و کافى خواهد بود.
(براى توضیح بیشتر در (زمینه آگاهى ) از غیب به جلد پنجم تفسیر نمونه صفحه 245- مراجعه فرمائید). [ نظرات / امتیازها ]

قل لا املک لنفسى نفعا و لاضرا...: در تأکید مطلب قبلى که در آیه پیش آمده بود و اینکه علم به زمان وقوع قیامت در انحصار خداست و هیچ کس حتى پیامبر هم از آن آگاهى ندارد، به پیامبر دستور مى دهد که به طور کلى عجز و ناتوانى خود را در برابر علم و قدرت خدا به مردم ابلاغ کند تا مردم درباره او غلوّ نکنند و گمان نبرند که چون او پیامبر است پس همان علم و قدرت خدا را دارد.
مى فرماید: بگو من بر جان خود سود و زیان را مالک نیستم مگر آنچه را که خدا بخواهد; یعنى من در برابر خدا آنچنان ناتوانم که مالک نفس خود هم نیستم و نمى توانم سود و زیانى به خود برسانم، مگر اینکه خدا بخواهد; یعنى هر سود و زیانى هم که به خود مى رسانم از خداست و اوست که ابزار کار را در اختیار من گذاشته و من با استفاده از نیرویى که او به من داده است سود و زیانى به خود مى رسانم.
وقتى انسان چنین است، بى شک نمى تواند به طور مستقل و بدون کمک خداوند از آینده خبر داشته باشد و علم غیب بداند. در استدلال به اینکه او علم غیب ندارد، مى فرماید: «اگر غیب مى دانستم خیر بیشترى را به دست مى آوردم و هرگز بدى و گزندى به من نمى رسید.» معلوم است که انسان اگر آینده را مى دانست زندگى خود را طورى تنظیم مى کرد که سود فراوانى به او برسد و خود را از هر گونه خطرى محفوظ مى کرد; ولى چنین نیست و انسان همواره در معرض خطر است و از آینده خود خبر ندارد.
باید دانست که پیامبر و امام نیز مانند سایر انسانها به طور مستقل و از پیش خود علم غیب نداشتند و آینده را نمى دانستند; ولى گاهى خداوند بعضى از حوادث آینده را به آنها خبر مى داد و آنها به طور محدود و با تعلیم خدا علم غیب داشتند. این حقیقت در آیه زیر به روشنى بیان شده است:
عالم الغیب لایظهر على غیبه احدا الاّ من ارتضى من رسول (جنّ/ 26 - 27).
داناى نهان، کسى را به غیب خود آگاه نمى کند، مگر فرستاده اى را که از او خوشنود باشد.
در پایان به دو وظیفه مهم خود در امر پیام رسانى اشاره مى کند و مى گوید: «من جز یک بیم دهنده و مژده دهنده براى گروهى که ایمان دارند، نیستم.» انذار و تبشیر دو وظیفه مهم براى پیامبران بود که آنها از سویى مردم را از عاقبت گناهان خود بترسانند و از سوى دیگر آنها را به لطف و کرم خدا امیدوار کنند و مژده رحمت خدا را به آنها بدهند و از دو راه «تشویق» و «تنبیه» مردم را ارشاد کنند
[ نظرات / امتیازها ]