توضیح : بعضى از مفسرین (مجمع البیان، ج 10، ص 435) گفته‏اند: معناى آیه این است که: ذکراى قیامت، از مسائل مربوط به بعثت تو نیست، تو تنها مبعوث شده‏اى که افراد ترسنده از قیامت را انذار کنى.

بعضى دیگر (روح المعانى، ج 30، ص 37) گفته‏اند: کلمه «فِیمَ» انکارى است از سؤال سائلین، و جمله «أَنْتَ مِنْ ذِکْراها» هم جمله‏اى است استینافى و هم تعلیلى است براى نادرست بودن سؤال آنان، و معناى آیه این است که: این سؤال در چیست؟ (خلاصه چه سؤال بیهوده‏اى است)، وظیفه تو اى پیامبر تنها ذکراى ساعت است، چون بعثت تو متصل به آن است، و تو خاتم انبیایى، و همین مقدار علم از مساله قیامت براى ایشان کافى است، در نتیجه این آیه همان را مى‏گوید که رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به روایتى فرمود: «بعثت انا و الساعة کهاتین ان کادت لتسبقنى- بعثت من با قیامت مثل این دو انگشت پشت سر همند، به هیچ وجه ممکن نبود قیامت جلوتر از بعثت من بیاید» (سنن ترمذى، ج 4، ص 496).

بعضى دیگر (روح المعانى، ج 30، ص 38) گفته‏اند: این آیه تتمه سؤال مشرکین است، که در آن به رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) خطاب مى‏کنند، و معناى آن این است که: از علم به قیامت و به وقت آن نزد تو چه مقدار هست؟ و یا این است که: تو که این همه بیاد قیامت هستى خودت از آن چه فهمیده‏اى؟

و خواننده محترم مى‏داند که سیاق آیات با هیچ یک از این معانى آن طور که باید نمى‏سازد، علاوه بر این هیچ یک از آنها خالى از تکلف نیست. [ بستن توضیحات ]

توضیح : و به همین جهت است که مى‏بینیم در کلام خداى تعالى هیچگونه تحدیدى براى آن روز نیامده، تنها این تحدید ذکر شده که روز قیامت با انقراض نشاه دنیا بپا مى‏شود، و در این باره فرموده: «وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ» (الزمر/68)، و در این معنا آیات دیگرى است که از خراب شدن دنیا خبر مى‏دهد، و یا خبر مى‏دهد از اینکه زمین و آسمان به زمین و آسمانى دیگر مبدل مى‏گردد، و ستارگان فرو مى‏ریزند، و آیاتى دیگر از این قبیل.

اگر تحدیدى هم آمده به نوعى تشبیه و تمثیل آمده، نظیر آیه زیر که مى‏فرماید: «کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحاها- وضعشان چنین است که وقتى قیامت را مى‏بینند گویى جز شبى و یا شبى و پاسى از روز آن درنگ نکردند» (النازعات/46). و یا مى‏فرماید: «وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَیْرَ ساعَةٍ» (الروم/55)، آن گاه حق مطلب را در آیه زیر بیان نموده مى‏فرماید: «وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کِتابِ اللَّهِ إِلى‏ یَوْمِ الْبَعْثِ فَهذا یَوْمُ الْبَعْثِ» (الروم/56).

در کلام خداى تعالى در مواضعى به آنچه گفته شد اشاره شده، و آن مواضعى است که خبر مى‏دهد قیامت جز به ناگهانى و بدون خبر قبلى نمى‏آید، مانند آیه زیر که مى‏فرماید: «ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِیکُمْ إِلَّا بَغْتَةً یَسْئَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْها، قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللَّهِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ» (الأعراف/187)، و آیاتى دیگر.

و این وجه، وجه عمیق و دقیقى است، که درک بیشتر آن احتیاج به تدبرى کافى دارد تا به وسیله آن اشکالى که ممکن است به ذهن برسد حل گردد، و آن اشکال این است که: این وجه با ظواهر عده‏اى از آیات قیامت نمى‏سازد، لذا سفارش مى‏کنم که در آیه زیر نیز به دقت نظر کنید. «لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ» (ق/22) و همچنین آیات دیگرى که در این معنا هست، و یارى کننده، خدا است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : ولى بعضى از مفسرین (روح المعانى، ج 30، ص 38) گفته‏اند: مراد از کلمه «لبث» مدت زمانى است که بین سؤال از وقت قیامت و خود قیامت فاصله شده. لیکن این نظریه درست نیست، براى اینکه گویندگان این حرف وضع خود را در هنگام بعث اینطور مى‏بینند، و بعث در مقابل مرگ قبل از آن است، نه مرگ و مقدارى از حیات قبل از مرگ.

علاوه بر این، این وجه با ظواهر سایر آیات که متعرض بعث و درنگ اهل محشر است نمى‏سازد، مانند آیه «قالَ کَمْ لَبِثْتُمْ فِی الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِینَ» (المؤمنون/112)، که ملاحظه مى‏کنید لبث را عبارت دانسته‏اند از مدت زمانى که در قبر بودند.

بعضى دیگر (مجمع البیان، ج 10، ص 435) گفته‏اند: مراد از لبث مدتى است که در دنیا بودند. و این وجه بسیار سخیف و بى‏پایه است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را تفسیر قمى، (ج 2، ص 404) روایت کرده است.

در الدر المنثور ( ج 6، ص 314) است که ابن ابى حاتم و ابن مردویه به سندى ضعیف از ابن عباس روایت کرده‏اند که گفت: مشرکین مکه از رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مى‏پرسیدند «متى تقوم الساعة» و منظورشان از این سؤال مسخره کردن اعتقاد به قیامت بود، و لذا در این باره این آیه نازل شد: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها ...».

در الدر المنثور، ( ج 6، ص 314) است که بزار، ابن جریر، ابن منذر، حاکم، (وى حدیث را صحیح دانسته) و ابن مردویه از عایشه روایت کرده‏اند که گفت: از رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) همواره از مساله قیامت سؤال مى‏شد تا آنکه آیه «فِیمَ أَنْتَ مِنْ ذِکْراها إِلى‏ رَبِّکَ مُنْتَهاها» (النازعات/43-44) نازل شد بر رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آن وقت دیگر سؤال نشد.

علامه طباطبایی: این روایت را از عده‏اى از کتب حدیث بدون ذکر سند از عروه نیز روایت کرده (الدر المنثور، ج 6، ص 314)، و نیز نظیر آن را از عده‏اى دیگر از آن کتب از شهاب بن طارق هم نقل کرده (الدر المنثور، ج 6، ص 314)، و لیکن سیاق آیه با این روایات نمى‏سازد، چون حاصل از همه این روایات این است که آیه پاسخ از سؤال مردم باشد، در حالى که سیاق آیه چنین چیزى را نمى‏رساند.
و در بعضى از روایات آمده که رسم اعراب چنین بود که وقتى به نزد رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مى‏رفتند از قیامت مى‏پرسیدند، و حضرت رو مى‏کرد به جوانتر آنان و مى‏فرمود: اگر این بچه یک قرن زندگى کند قیامت شما بپا مى‏شود، این حدیث را صاحب الدر المنثور از ابن مردویه از عایشه نقل کرده است.

این روایت وقت قیام قیامت را معین مى‏کند، و رسول خدا (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بزرگتر از آن است که چنین کارى بکند، چگونه ممکن است با اینکه در بسیارى از سوره‏هاى قرآنى به او وحى شده که علم به قیامت از مختصات خداى تعالى است و کسى جز او آن را نمى‏داند، و دستور داده هر کس از او از این مساله پرسید بگوید که من به این مطلب علمى ندارم. [ بستن توضیحات ]