(یا ایها الناس اتقوا ربکم ):(ای مردم بترسید از پروردگار خود)در این آیه مردم را به پروا داشتن از پروردگار خویش دعوت می کند، مردمی که در اصل انسانیت و در حقیقت بشریت با هم متحدند و در حقیقت بین بزرگ و کوچک ،غنی و فقیر و مرد و زن وقوی و عاجزشان فرقی نیست و لذا باید به حدود الهی ملتزم باشند و بعضی بربعض دیگر ظلم نکنند، چون همه مردم مسخر قدرت الهی هستند و حاکم ، خداست ،(الذی خلقکم من نفس واحده و خلق منهازوجها و بث منهما رجالا کثیرا و نساء):(آن پروردگاری که شما را از یک تن بیافرید و هم از او زوج او را خلق نمود و از آن دو تن مرد و زن بسیار در اطراف عالم پراکند)مراد از نفس واحد، آدم (ع )پدر بشر است و مراد از زوج او(حواء)(س )که او را از نوع همان آدم بیافرید ،یعنی مراد از (خلق منها زوجها) این است که همسر آدم از جنس و نوع خود آدم بود نه آنکه حوا را از دنده آدم خلق نموده باشد، چون هیچ دلیلی بر این سخن نیست و آنگاه خداوند از نسل آن دوتن افراد بسیاری را در سراسر عالم پراکند و منظور از (بث )جدا سازی بوسیله پاشیدن است و از این آیه معلوم می شود که ازدواج در طبقه اولی بعد از آدم بین برادران و خواهران بوده ، چون حرمت ازدواج با محارم حکمی تشریعی است که در آن زمان تشریع نشده بوده ، (واتقوا الله الذی تساءلون به و الارحام ان الله کان علیکم رقیبا):(و بپرهیزید از خدایی که به نام او از یکدیگر در خواست می کنیدودر باره ارحام از خدابترسید، همانا خدا مراقب بر شما واعمالتان است )منظور از (تسائل )به خدا این است که مردم با سوگند به خدای تعالی از یکدیگرچیزی در خواست کنند و این کنایه از محترم و عظیم بودن خدا در نزد بندگان است و می فرماید پاس حرمت ارحام را هم نگاه دارید و به امر آنان اهتمام بورزید و در حق آنان کوتاهی نکنید و منظور از ارحام و نزدیکان ، وابستگان نسبی هستند و کلمه (رقیب )به معنای حفیظ و مراقب است و خدا مراقب ومحافظ بر شماست و اعمال و سکنات و ایمانی را که شما بواسطه آن از یکدیگردر خواست می کنید و امر ارحام را که در باره آنها به شما سفارش شده است همه را زیر نظر دارد و این حفاظت و نظارت امری ضروری است تا جامعه از خلل وفساد و ظلم و مخالفت و طغیان و ستم محفوظ بماند. [ نظرات / امتیازها ]

وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ: در باره معناى این جمله دو قول است.
1- مقصود این است که شما در تقاضاهایى که از یکدیگر دارید، نام خدا را مى‏برید و مخاطب را براى کمک و ترحم، به یاد خداوند مى‏اندازید. این معنى از حسن و ابراهیم است و بنا بر این الارحام عطف بر محل جار و مجرور است. یعنى:
همانطورى که خدا را در گفتارتان تعظیم و احترام مى‏کنید، از راه طاعت نیز، تعظیم کنید.
2- یعنى از خدایى بپرهیزید که حقوق و حوائج فردى و اجتماعى خود را بوسیله او طلب مى‏کنید و بترسید از قطع صله رحم. بنا بر این معنى، «الارحام» عطف بر اللَّه است. این معنى از ابن عباس و قتاده و مجاهد و ضحاک و ربیع است.
و از امام باقر (ع) نیز روایت شده و دلیل است بر وجوب صله رحم. مؤید آن روایتى است که از پیامبر نقل شده است: خداوند فرمود: من رحمانم و رحم را خلق و نام آن را از نام خود مشتق کردم. کسى که صله رحم کند، او را پاداش و کسى که قطع رحم کند، او را کیفر مى‏دهم این حدیث نمونه‏هاى بسیارى دارد. [ نظرات / امتیازها ]

حدیثی از وجود مبارک پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) رسیده است که فرمود وقتی «بسم الله» بار جدید شروع می‌شد معلوم می‌شد که یک سورهٴ تازه‌ای شروع شده است چون «بسم الله» 114 بار نازل شده است این‌‌چنین نیست که یک‌بار نازل شده باشد و وجود مبارک پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) تبرّکاً دستور داده باشد که در اوّل هر سوره این را بنویسند این طور نبود 114 بار این کلمه طیّبه «بسم الله الرحمن الرحیم» نازل شد منتها 113 بار آن به عنوان آغاز سوره یک‌بار هم به عنوان وسط سورهٴ «نمل» ﴿إِنَّهُ مِن سُلَیْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ﴾ آن دیگر آغاز سوره نیست آن آیه‌ای است جزء سوره که سورهٴ «نمل» دوتا ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ﴾ جزء اوست یکی اوّلش که آن اول سورهٴ «نحل» که «بسم الله» دارد که آن جزء سورهٴ «نحل» است و این آیه هم که ﴿إِنَّهُ مِن سُلَیْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ﴾ این‌هم جزء سورهٴ «نمل» است بعضی از سُوَر «بسم الله» جزئشان نیست نظیر سورهٴ «برائت» که سورهٴ «توبه» است بعضی از سُور هم دوتا «بسم الله» دارند یکی اول، یکی هم وسط.
علی ایّ حال «بسم الله الرحمن الرحیم» مکرّر نازل شده است نه اینکه یک‌بار نازل شده باشد بعد تبرکاً روی سُوَر گذاشته شده لذا حُکم فقهی‌اش هم مشخص است که اگر بنا شد سوره‌ای در نماز خوانده بشود باید با «بسم الله» باشد و چون تعیین سوره لازم است گفتند «بسم الله» را هم به نیّت همان سوره باید بگویند لذا بعضیها احتیاطاً یا قوّتاً فتوا دادند اگر کسی حقّ قرائت سُوَر عزائم را ندارد، حقّ خواندن «بسم الله» را به قصد آن سُوَر عزائم هم ندارد البته فتوای دیگران بر این است که اگر کسی حالت مَنعی دارد فقط آیهٴ سجده را نمی‌تواند بخواند نه سورهٴ «عزائم» را اما آنهایی که می‌گویند حقّ قرائت سُور عزائم را ندارد می‌گویند «بسم الله» را هم نمی‌تواند به آن قصد بخوانند لذا در آن جمله دعای کمیل هم اینها مشکلی دارند که قرائت کردن آن برای چنین اشخاصی ممنوع است.
خب، «بسم الله الرحمن الرحیم» که نازل می‌شد معلوم شد که سوره‌ای تازه باز شده است نه سورهٴ قبلی بسته شد هنوز فضای سورهٴ قبلی باز است یعنی جا برای این هست که بعضی از آیات مربوط به سورهٴ قبل نازل بشود هنوز سورهٴ قبلی بسته نشد، ولی سورهٴ بعد شروع شد برای اینکه بعضی از آیات سورهٴ «نساء» طبق این استنباط قبل از سورهٴ «نور» آمده که سورهٴ «نور» قبل از سورهٴ «ممتحنه» است، ولی قسمت قابل توجه از سورهٴ «نساء» بعد از سورهٴ «ممتحنه» آمده این معلوم می‌شود که اگر گفتند این سوره بعد از فلان سوره است معنایش این نیست که همه آیاتش بعد از آن سوره آمده. [ نظرات / امتیازها ]

بعضیها خواستند بگویند هر جا سخن از ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ﴾ است در مکه نازل شد، هر جا سخن از ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا﴾ است در مدینه نازل شده، چه اینکه هر جا سخن از ﴿یَا أَهْلَ الْکِتَابِ﴾ است در مدینه نازل شده این ممکن است شواهدی هم او را تعیین کند اما چنین ضابطه کلی باشد این‌‌چنین نیست البته بعضی از احکام عمومی در مدینه نازل شده لذا مصدّر به ناس است ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ﴾ این اول سورهٴ «نساء» هم به ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ﴾ شروع شده که این در مدینه نازل شده است.
سرّش آن است که مضمون آیه را باید دید مضمون آیه اگر مطلب جهانی است این با ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ﴾ شروع می‌شود، اگر در محورهای اصلی او خطاب به مؤمنین دارد ولی شامل دیگران هم خواهد شد براساس اجماع یا اشتراک تکلیف آنجا ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا﴾ ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا﴾ و امثال‌ذلک دارد این ﴿هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِن نَفْسٍ وَاحِدَةٍ﴾ این چون یک امر جهانی است مربوط به آفرینش و پیدایش همه افراد بشر و جوامع انسانی است لذا به ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ﴾ خطاب کرده و اختصاصی به مؤمنین ندارد که مؤمنین شما از یک پدر و مادر خلق شدید خب دیگران هم همین طورند این نشانه آن نیست که این آیه در مکه نازل شده بلکه چون مضمونش جهانی است لذا مصدّر شد به ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ﴾.
[ نظرات / امتیازها ]

مبارزه با تبعیضها! روى سخن در نخستین آیه این سوره به تمام افراد انسان است و آنها را دعوت به تقوى و پرهیزکارى مى‏کند و مى‏فرماید: «اى مردم از پروردگارتان بپرهیزید» (یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ).
سپس براى معرفى خدایى که نظارت بر تمام اعمال انسان دارد به یکى از صفات او اشاره مى‏کند که ریشه وحدت اجتماعى بشر است «آن خدایى که همه شما را از یک انسان پدید آورد» (الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ).
«نَفْسٍ واحِدَةٍ» اشاره به نخستین انسانى است که قرآن او را به نام آدم پدر انسانهاى امروز معرفى کرده و تعبیر «بنى آدم» در آیات قرآن نیز اشاره به همین است.
سپس در جمله بعد مى‏گوید: «همسر آدم را از او آفرید» (وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها).
و معنى آن این است که همسر آدم را از جنس او قرار داد نه از اعضاى بدن او و طبق روایتى از امام باقر علیه السّلام، خلقت حوّا از یکى از دنده‏هاى آدم شدیدا تکذیب شده و تصریح شده که حوّا از باقیمانده خاک آدم آفریده شده است.
سپس در جمله بعد مى‏فرماید: «خداوند از آدم و همسرش، مردان و زنان فراوانى به وجود آورد» (وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالًا کَثِیراً وَ نِساءً).
از این تعبیر استفاده مى‏شود که تکثیر نسل فرزندان آدم تنها از طریق آدم و همسرش صورت گرفته است و موجود دیگرى در آن دخالت نداشته است.
سپس به خاطر اهمیتى که تقوا در ساختن زیر بناى یک جامعه سالم دارد
مجددا در ذیل آیه مردم را به پرهیزکارى و تقوا دعوت مى‏کند و مى‏فرماید: «از خدایى بپرهیزید که در نظر شما عظمت دارد و به هنگامى که مى‏خواهید چیزى از دیگرى طلب کنید نام او را مى‏برید» (وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ).
و اضافه مى‏کند: «از خویشاوندان خود و (قطع پیوند آنها) بپرهیزید» (وَ الْأَرْحامَ).
ذکر این موضوع در اینجا نشانه اهمیت فوق العاده‏اى است که قرآن براى صله رحم قائل است.
در پایان آیه مى‏افزاید: «خداوند مراقب شماست» (إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً).
و تمام اعمال و نیات شما را مى‏بیند و در ضمن نگهبان شما در برابر حوادث است.

[ نظرات / امتیازها ]

تفسیر نمونه
سوره نساء مقدمه این سوره در ((مدینه )) نازل شده و داراى 177 آیه است . سوره نساء قبل از ورود در تفسیر آیات این سوره یادآورى چند نکته لازم است : 1 - محل نزول سوره نساء تمام آیات این سوره (به استثناى آیه 58 طبق نقل بعضى از مفسران ) در مدینه نازل شده است و از نظر ترتیب نزول بعد از سوره ((ممتحنه )) قرار دارد. زیرا مى دانیم ترتیب کنونى سوره هاى قرآن مطابق ترتیب نزول سوره ها نیست یعنى بسیارى از سوره هایى که در مکه نازل شده در آخر قرآن قرار دارد و بسیارى از سوره هایى که در مدینه نازل شده است در اوائل قرآن قرار گرفته . البته همانطور که در آغاز جلد اول گفتیم مدارکى در دست است که جمع آورى سوره هاى قرآن به شکل کنونى در زمان خود پیامبر صلى اللّه علیه و آله واقع شده بنابراین به هنگام جمع آورى قرآن شخص پیامبر صلى اللّه علیه و آله به دلائل مختلفى از جمله اهمیت مطالب ، و ترتیب طبیعى آنها، دستور داده است که سوره ها را بر طبق وضعى که الان مى بینیم ترتیب دهند، که نخستین آنها سوره ((حمد)) و آخرین آنها سوره ((الناس )) است بدون اینکه کلمه و یا حتى حرفى از آیات و یا سوره ها کم و یا زیاد شود. این سوره از نظر تعداد کلمات و حروف ، طولانى ترین سوره هاى قرآن بعد از سوره ((البقره )) است و داراى 177 آیه مى باشد و نظر به اینکه بحثهاى فراوانى در مورد احکام و حقوق زنان در آن طرح شده به سوره ((نساء)) نامیده شده است . 2 - محتویات این سوره همانطور که گفتیم این سوره در مدینه نازل شده ، یعنى به هنگامى که پیامبر صلى اللّه علیه و آله دست در کار تاءسیس حکومت اسلامى و ایجاد یک جامعه سالم انسانى بود، به همین دلیل بسیارى از قوانینى که در سالم سازى جامعه مؤ ثر است در این سوره نازل شده است . از طرفى چون افرادى که تار و پود این جامعه نو پا را تشکیل مى دادند، افراد بت پرست دیروز با آن همه آلودگیهاى دوران جاهلیت بوده اند، لذا باید قبل از هر چیز رسوبات گذشته را از مغز و روح آنها بیرون ساخت و به جاى آن قوانین و برنامه هایى که براى نوسازى یک جامعه فرسوده لازم است قرار داد. بطور کلى بحثهاى مختلفى که در این سوره مى خوانیم عبارتند از: 1 - دعوت به ایمان و عدالت و قطع رابطه دوستانه با دشمنان سرسخت . 2 - قسمتى از سرگذشت پیشینیان براى آشنایى هر چه بیشتر به سرنوشت جامعه هاى ناسالم . 3 - حمایت از کسانى که نیازمند به کمک هستند، مانند یتیمان ، و دستورهاى لازم براى نگاهدارى و مراقبت از حقوق آنها. 4 - قانون ارث بر اساس یک روش طبیعى و عادلانه در برابر شکل بسیار زننده اى که در آن زمان داشت و به بهانه هاى مختلفى افراد ضعیف را محروم مى ساختند. 5 - قوانین مربوط به ازدواج و برنامه هایى براى حفظ عفت عمومى . 6 - قوانین کلى براى حفظ اموال عمومى . 7 - کنترل و نگهدارى و بهسازى نخستین واحد اجتماع یعنى محیط خانواده . 8 - حقوق و وظایف متقابل افراد جامعه در برابر یکدیگر. 9 - معرفى دشمنان جامعه اسلامى و بیدار باش به مسلمانان در برابر آنها. 10 - حکومت اسلامى و لزوم اطاعت از رهبر چنین حکومتى . 11 - تشویق مسلمانان به مبارزه با دشمنان شناخته شده . 12 - معرفى دشمنانى که احیانا فعالیتهاى زیرزمینى داشتند. 13 - اهمیت هجرت و لزوم آن به هنگام روبرو شدن با یک جامعه فاسد و غیر قابل نفوذ. 14 - مجددا بحثهایى درباره ارث و لزوم تقسیم ثروتهاى متراکم شده در میان وارثان . 3 - فضیلت تلاوت این سوره پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله طبق روایتى فرمود: ((هر کس سوره نساء را بخواند گویا به اندازه هر مسلمانى که طبق مفاد این سوره ارث مى برد، در راه خدا انفاق کرده است و همچنین پاداش کسى را که برده اى را آزاد کرده به او مى دهند)). بدیهى است در این روایت و در تمام روایات مشابه آن ، منظور تنها خواندن آیات نیست بلکه خواندن ، مقدمه اى است براى فهم و درک ، و آن نیز به نوبه خود مقدمه اى است براى پیاده ساختن آن در زندگى فردى و اجتماعى ، و مسلم است که اگر مسلمانان از مفاد آیات این سوره در زندگى خود الهام بگیرند همه این پاداشها را علاوه بر نتایج دنیوى آن خواهند داشت . تفسیر : مبارزه با تبعیض ها روى سخن در نخستین آیه این سوره به تمام افراد انسان است زیرا محتویات این سوره در حقیقت همان مسائلى است که تمام افراد بشر در زندگى خود به آن نیازمند هستند. سپس دعوت به تقوى و پرهیزکارى مى کند که ریشه اصلى برنامه هاى سالم سازى اجتماع مى باشد، اداى حقوق یکدیگر، تقسیم عادلانه ارث ، حمایت از یتیمان و رعایت حقوق خانوادگى و مانند اینها همه از امورى است که بدون پشتوانه تقوى و پرهیزکارى به جایى نمى رسد، لذا این سوره را - که محتوى همه این مسایل است - با دعوت به تقوى آغاز مى کند، مى فرماید: ((اى مردم ! از پروردگارتان بپرهیزید)) (یا ایها الناس اتقوا ربکم ). سپس براى معرفى خدایى که نظارت بر تمام اعمال انسان دارد به یکى از صفات او اشاره مى کند که ریشه وحدت اجتماعى بشر است ((آن خدایى که همه شما را از یک انسان پدید آورد)) (الذى خلقکم من نفس واحدة ). بنابراین امتیازات و افتخارات موهومى که هر دسته اى براى خود درست کرده اند از قبیل امتیازات نژادى ، زبانى ، منطقه اى ، قبیله اى و مانند آن که امروز منشاء هزار گونه گرفتارى در جامعه هاست ، در یک جامعه اسلامى نباید وجود داشته باشد چه اینکه همه از یک اصل سرچشمه گرفته و فرزندان یک پدر و مادرند و در آفرینش از یک گوهرند. توجه به اینکه جامعه عصر پیامبر یک جامعه به تمام معنى قبیله اى بود اهمیت این مبارزه را روشنتر مى سازد و نظیر این تعبیر در موارد دیگرى از قرآن مجید نیز هست که در جاى خود به آن اشاره خواهد شد. اکنون ببینیم منظور از ((نفس واحدة )) کیست ؟ آیا منظور از نفس واحده یک فرد شخصى است یا یک واحد نوعى (یعنى جنس مذکر) شکى نیست که ظاهر این تعبیر همان واحد شخصى را مى رساند و اشاره به نخستین انسانى است که قرآن او را به نام آدم پدر انسانهاى امروز معرفى کرده و تعبیر ((بنى آدم )) که در آیات فراوانى از قرآن وارد شده نیز اشاره به همین است و احتمال اینکه منظور وحدت نوعى بوده باشد از ظاهر آیه بسیار دور است . سپس در جمله بعد مى گوید: ((همسر آدم از او آفریده شد)) (و خلق منها زوجها). بعضى از مفسران از این تعبیر، چنین فهمیده اند که همسر آدم ، ((حوا)) از بدن آدم آفریده شده و پاره اى از روایات غیر معتبر را که مى گوید: ((حوا از یکى از دنده هاى آدم آفریده شده )) را شاهد بر آن گرفته اند - در فصل دوم از سفر تکوین تورات نیز به این معنى تصریح شده است . ولى با توجه به سایر آیات قرآن هر گونه ابهامى از تفسیر این آیه برداشته مى شود و معلوم مى شود که منظور از آن این است که خداوند همسر او را از جنس او (جنس بشر) آفرید. در آیه 21 سوره روم مى خوانیم : ((و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها؛ از نشانه هاى قدرت خدا این است که همسران شما را از جنس شما قرار داد تا به وسیله آنها آرامش یابید)). و در آیه 72 سوره نحل مى فرماید: ((و الله جعل لکم من انفسکم ازواجا؛ خداوند همسران شما را از جنس شما قرار داد)). روشن است این که در این آیات مى خوانیم ((همسران شما را از شما قرار داد)) معنى آن این است که از جنس شما قرار داد نه از اعضاى بدن شما. و طبق روایتى که از امام باقر (علیه السلام ) در تفسیر عیاشى نقل شده ، خلقت حوا از یکى از دنده هاى آدم شدیدا تکذیب شده و تصریح گردیده که حوا از باقى مانده خاک آدم آفریده شده است . سپس در جمله بعد مى فرماید: ((خداوند از آدم و همسرش ، مردان و زنان فراوانى به وجود آورد)) (و بث منهما رجالا کثیرا و نساء). از این تعبیر استفاده مى شود که تکثیر نسل فرزندان آدم تنها از طریق آدم و همسرش صورت گرفته است و موجود ثالثى در آن دخالت نداشته است . سپس به خاطر اهمیتى که تقوا در ساختن زیربناى یک جامعه سالم دارد مجددا در ذیل آیه ، مردم را به پرهیزکارى و تقوا دعوت مى کند منتها در اینجا جمله اى به آن اضافه کرده و مى فرماید: ((از خدایى بپرهیزید که در نظر شما عظمت دارد و به هنگامى که مى خواهید چیزى از دیگرى طلب کنید نام او را مى برید)) <1> (و اتقوا الله الذى تسائلون به ). قابل ذکر است که کلمه ((و الارحام )) عطف بر ((الله )) است ، و لذا در قرائت معروف ، منصوب خوانده شده است و بنابراین معنى آیه چنین مى شود ((واتقوا الارحام )) به هر حال ذکر این موضوع در اینجا اولا نشانه اهمیت فوق العاده اى است که قرآن براى صله رحم قایل شده تا آنجا که نام ارحام بعد از نام خدا آمده است ، و ثانیا اشاره به مطلبى است که در آغاز آیه ذکر شده و آن اینکه شما همه از یک پدر و مادرید و در حقیقت تمام فرزندان آدم خویشاوندان یکدیگرند و این پیوند و ارتباط ایجاب مى کند که شما نسبت به همه انسانها هر نژاد و هر قبیله اى همانند بستگان فامیلى خود محبت بورزید. در پایان آیه مى افزاید: ((خداوند مراقب شما است )) (ان الله کان علیکم رقیبا). و تمام اعمال و نیات شما را مى بینید و مى داند و در ضمن ، نگهبان شما در برابر حوادث است . ((رقیب )) در اصل به کسى مى گویند که از محل مرتفعى به اوضاع نظارت کند و سپس ، به معنى حافظ و نگهبان چیزى آمده است زیرا نگهبانى از لوازم نظارت است . بلندى محل رقیب ممکن است از نظر ظاهرى بوده باشد که بر مکان مرتفعى قرار گیرد و نظارت کند و ممکن است از نظر معنوى بوده باشد. ضمنا تعبیر به فعل ماضى ((کان )) در جمله فوق براى تاءکید است . ازدواج فرزندان آدم چگونه بوده است ؟ در آیه فوق خواندیم : ((و بث منهما رجالا کثیرا و نساء؛ خداوند از آدم و همسرش مردان و زنان فراوانى به وجود آورد)). لازمه این سخن آن است که فرزندان آدم (برادر و خواهر) با هم ازدواج کرده باشند زیرا اگر آنها با نژاد دیگرى ازدواج کرده باشند ((منهما)) (از آن دو) صادق نخواهد بود. این موضوع در احادیث متعددى نیز وارد شده است و زیاد هم جاى تعجب نیست چه اینکه طبق استدلالى که در بعضى از احادیث از ائمه اهل بیت نقل شده این ازدواجها مباح بوده زیرا هنوز حکم تحریم ازدواج خواهر و برادر نازل نشده بود، بدیهى است ممنوعیت یک کار، بسته به این است که از طرف خداوند تحریم شده باشد چه مانعى دارد که ضرورت ها و مصالحى ایجاب کند که در پاره اى از زمانها مطلبى جائز باشد و بعدا تحریم گردد. ولى در احادیث دیگرى تصریح شده که فرزندان آدم هرگز با هم ازدواج نکرده اند و شدیدا به کسانى که معتقد به ازدواج آنها با یکدیگرند حمله شده است . و اگر بنا باشد که در احادیث متعارض آنچه موافق ظاهر قرآن است ترجیح دهیم باید احادیث دسته اول را انتخاب نمود زیرا موافق آیه فوق است . در اینجا احتمال دیگرى نیز هست که گفته شود: فرزندان آدم با بازماندگان انسانهاى پیشین ازدواج کرده اند زیرا طبق روایاتى آدم اولین انسان روى زمین نبوده ، مطالعات علمى امروز نیز نشان مى دهد که نوع انسان احتمالا از چند ملیون سال قبل در کره زمین زندگى مى کرده ، در حالى که از تاریخ پیدایش آدم تاکنون زمان زیادى نمى گذرد، بنابراین باید قبول کنیم که قبل از آدم انسانهاى دیگرى در زمین مى زیسته اند که به هنگام پیدایش آدم در حال انقراض بوده اند، چه مانعى دارد که فرزندان آدم با باقیمانده یکى از نسلهاى پیشین ازدواج کرده باشد ولى همانطور که گفتیم این احتمال با ظاهر آیه فوق چندان سازگار نیست . - این بحث احتیاج به گفتگوى بیشترى دارد که از حوصله بحث تفسیرى خارج است . [ نظرات / امتیازها ]

تفسیر کشاف
( یا أیها الناس ) یا بنی آدم ( خلقکم من نفس واحدة ) فرعکم من أصل واحد و هو نفس آدم أبیکم . فإن قلت : علام عطف قوله ( و خلق منها زوجها ) ؟ قلت : فیه و جهان : أحدهما أن یعطف علی محذوف ، کأنه قیل : من نفس واحدة هذه صفتها ، و هی أنه أنشأها من تراب و خلق زوجها حواء من ضلع من أضلاعها ( و بث منهما ) نوعی جنس الإنس و هما الذکور و الإناث ، فوصفها بصفة هی بیان و تفصیل بکیفیة خلقهم منها. و الثانی : أن یعطف علی خلقکم ، و یکون الخطاب فی ( یا أیها الناس ) للذین بعث إلیهم رسول الله صلی الله علیه و سلم . و المعنی : خلقکم من نفس آدم ، لأنهم من جملة الجنس المفرع منه ، و خلق منها أمکم حواء و بث منهما ( رجالا کثیرا و نساء ) غیرکم من الأمم الفائتة للحصر . فإن قلت : الذی یقتضیه سداد نظم الکلام و جزالته أن یجاء عقیب الأمر بالتقوی بما یوجبها أو یدعوا إلیها و یحث علیها ، فکیف کان خلقه إیاهم من نفس واحدة علی التفصیل الذی ذکره موجبا للتقوی و داعیا إلیها ؟ قلت : لأن ذلک مما یدل علی القدرة العظیمة . و من قدر علی نحوه کان قادرا علی کل شی ء ، و من المقدورات عقاب العصاة ، فالنظر فیه یؤدی إلی أن یتقی القادر علیه و یخشی عقابه ، و لأنه یدل علی النعمة السابغة علیهم ، فحقهم أن یتقوه فی کفرانها و التفریط فیما یلزمهم من القیام بشکرها . أو أراد بالتقوی تقوی خاصة و هی أن یتقوه فیما یتصل بحفظ الحقوق بینهم ، فلا یقطعوا ما یجب علیهم وصله ، فقیل : اتقوا ربکم الذی وصل بینکم ، حیث جعلکم صنوانا مفرعة من أزومة واحدة ، فیما یجب علی بعضکم لبعض ، فحافظوا علیه و لا تغفلوا عنه . و هذا المعنی مطابق لمعانی السورة . و قرئ : و خالق منها زوجا . و باث منهما ، بلفظ اسم الفاعل ، و هو خبر مبتدإ محذوف تقدیره : و هو خالق ( تساءلون به ) تتساءلون به ، فأدغمت التاء فی السین . و قرئ ( تساءلون ) بطرح التاء الثانیة ، أی یسأل بعضکم بعضا بالله و بالرحم . فیقول : بالله و بالرحم أفعل کذا علی سبیل الاستعطاف . و أناشدک الله و الرحم . أو تسألون غیرکم بالله و الرحم ، فقیل " تفاعلون " موضع " تفعلون " للجمع ، کقولک : رأیت الهلال و تراءیناه . و تنصره قراءة من قرأ : تسلون به . مهموز أو غیر مهموز . و قرئ ( والأرحام ) بالحرکات الثلاث ، فالنصب علی وجهین : إما علی : واتقوا الله و الأرحام ، أو أن یعطف علی محل الجار و المجرور ، کقولک : مررت بزید و عمرا . و ینصره قراءة ابن مسعود : تسألون به وبالأرحام ، و الجر علی عطف الظاهر علی المضمر ، و لیس بسدید ، لأن الضمیر المتصل متصل کاسمه ، و الجار و المجرور کشی ء واحد ، فکانا فی قولک " مررت به و زید " و " هذا غلامه و زید " شدیدی الاتصال ، فلما اشتد الاتصال لتکرره أشبه العطف علی بعض الکلمة ، فلم یجز و وجب تکریر العامل ، کقولک "مررت به و بزید " و " هذا غلامه و غلام زید " ألا تری إلی صحة قولک " رأیتک و زیدا " و " مررت بزید و عمرو " لما لم یقو الاتصال ، لأنه لم یتکرر ، و قد تمحل لصحة هذه القراءة بأنها علی تقدیر تکریر الجار و نظیرها . * فما بک و الأیام من عجب * و الرفع علی أنه مبتدأ خبره محذوف ، کأنه قیل : والأرحام کذلک ، علی معنی : و الأرحام مما یتقی أو و الأرحام مما یتساءل به . و المعنی أنهم کانوا یقرون بأن لهم خالقا ، وکانوا یتساءلون بذکرالله و الرحم ، فقیل لهم : اتقوا الله الذی خلقکم ، و اتقوا الذی تتناشدون به و اتقوا الأرحام فلا تقطعوها . أو و اتقوا الله الذی تتعاطفون باذکاره و باذکار الرحم . و قد آذن عز وجل إذ قرن الأرحام باسمه أن صلتها منه بمکان ، کما قال ( أن لا تعبدوا إلا إیاه و بالوالدین إحسانا ) و عن الحسن : إذا سألک بالله فأعطه ، و إذا سألک بالرحم فأعطه . و للرحم حجنة عند العرش و معناه ماروی عن ابن عباس رضی الله عنه " الرحم معلقة بالعرش فإذا أتاها الواصل بشت به و کلمته ، و إذا أباها القاطع احتجبت منه " . و سئل ابن عیینة عن قوله علیه الصلاة و السلام " تخیروا لنطفکم " فقال : یقول لأولادکم . و ذلک أن یضع ولده فی الحلال . ألم تسمع قوله تعالی ( واتقوا الله الذی تساءلون به و الأرحام ) و أول صلته أن یختار له الموضع الحلال ، فلا یقطع رحمه و لا نسبه فإنما للعاهر الحجر ، ثم یختار الصحة و یجتنب الدعوة ، و لا یضعه موضع سوء یتبع شهوته و هواه بغیر هدی من الله .
[ نظرات / امتیازها ]

مواردی که این سوره مبارکه بر آن تاکید می کند:
1- آغاز سوره‏ى خانواده، با سفارش به تقوا شروع شده است، یعنى بنیان خانواده، بر تقواست و مراعات آن بر همه لازم است. «یا ایّها الناس اتّقوا»
2- خلقت و تربیت انسان، هر دو به دست خداست، پس پروا و اطاعت هم باید از او باشد. «اتّقوا ربکم الّذى خلقکم»
3- همه‏ى انسان‏ها از یک نوعند، پس هر نوع تبعیض نژادى، زبانى، اقلیمى و... ممنوع است. «خلقکم من نفس واحدة»
4- زن و مرد در آفرینش وحدت دارند و هیچکدام از نظر جنسیّت بر دیگرى برترى ندارند. «خلق منها زوجها»
5 - همه‏ى انسان‏ها در طول تاریخ، از یک پدر ومادرند. «بثّ منهما رجالاً...»
روایات درباره‏ى ازدواج فرزندان آدم دو نوع است، آنچه با قرآن هماهنگ است، روایاتى است که مى‏گوید فرزندان آدم با یکدیگر ازدواج کردند.[226]
6- در مسائل تربیتى، تکرار یک اصل است. «اتّقوا ربّکم... اتّقوا اللّه»
7- رعایت حقوق خانواده و خویشاوندان، لازمه‏ى تقواست. «اتّقوا اللّه... والارحام» امام باقرعلیه السلام فرمود: قرابت دلبستگان پیامبرصلى الله علیه وآله را باید با موّدت مراعات کرد.[227]
[ نظرات / امتیازها ]

این سوره یکصد و هفتاد و شش آیه دارد و در مدینه نازل شده است. محتواى آن، دعوت به ایمان و عدالت، عبرت از اُمّت‏هاى پیشین، قطع رابطه‏ى دوستانه با دشمنان خدا، حمایت از یتیمان، احکام ازدواج و ارث، لزوم اطاعت از رهبر الهى، هجرت، جهاد در راه خدا و... است. و از آنجا که سى و پنج آیه‏ى اوّل این سوره، پیرامون مسائل خانوادگى است، به سوره‏ى نساء (زنان) نام‏گذارى شده است [ نظرات / امتیازها ]