منظور از عذاب، عذاب به کشته شدن و یا اعم از آن است، و این معنا را آیه شریفه بخاطر اتصالش به آیه بعدى افاده مىکند، قبلا هم گفتیم که آیه شریفه متصل به ما قبل خود نیست چون گفتیم آیه «وَ إِذْ قالُوا اللَّهُمَّ ... » با آیه بعدیش که مىفرماید: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ ... » از سیاق آیات قبل و بعد خود بیرونند، و لازمه این معنى همان است که ما گفتیم.
توضیح : در مجمع البیان (ج 4 ص 540 ط تهران) مىگوید: اگر در مقام سؤال گفته شود چگونه میان این دو آیه که در اولى عذاب را از مشرکین نفى و در دومى اثبات نموده جمع مىشود؟ در جواب مىگوییم به سه وجه ممکن است:
اول اینکه منظور از عذاب در آیه اول، عذاب استیصال و از سنخ آن عذابهایى است که امم گذشته به وسیله آن منقرض شدهاند، و منظور از آن در آیه دومى عذاب کشته شدن به شمشیر و اسارت و غیر آن است که مشرکین بعد از مهاجرت و بیرون شدن مؤمنین از میان آنان بدان گرفتار مىشوند.
دوم اینکه بگوییم مقصود خداى تعالى این است که عذاب آخرت را براى آنان اثبات نموده و مىفرماید: چرا خداوند در آخرت عذابشان نکند؟ و مقصودش در آیه اولى عذاب دنیا است، و این جواب از جبائى است.
جواب سوم این است که آیه اولى اثر و اقتضاى استغفار را بیان نموده و مقصود در آن این است که خداوند ایشان را به عذاب آخرت معذب نمىکند تا زمانى که استغفار کنند، و وقتى استغفار در میان ایشان متروک شد معذب مىشوند آن گاه بیان مىکند که استحقاقشان براى عذاب بخاطر جلوگیریشان از زیارت مسجد الحرام است.
اشکالى که در هر سه وجه هست این است که اصلا سؤال مزبور مورد ندارد تا به این سه وجه جواب داده شود، زیرا وقتى آن سؤال و اشکال مورد دارد که این دو آیه با هم متصل باشند، و ما گفتیم که آیه اول و آیه قبل از آن با آیات قبل و بعدشان متصل نیستند- این اشکال اجمالى.
و اما اشکال تفصیلى- اشکالى که متوجه وجه اول است این است که به بیانى که گذشت سیاق آیه- آیه دوم در بیان مجمع- سیاق تشدد و ترقى دادن مطلب است و این با نفى عذاب در آیه قبلیش نمىسازد، هر چند عذاب نفى شده در آن غیر از عذابى باشد که در دومى اثبات کرده.
و اشکال وجه دوم این است که سیاق آیه «وَ ما لَهُمْ أَلَّا یُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ» منافات دارد با اینکه منظور از عذاب در آن عذاب اخروى باشد، مخصوصا از نظر اینکه در آیه بعدش- که با آیه اول در یک سیاق است- مىفرماید: «فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ».
و اما وجه سوم- اشکال این وجه این است که بدون شک مخالف با ظاهر آیه است، چون ظاهر آیه این است که مىخواهد استغفار را بنحو حالت استمرارى براى ایشان اثبات کند، نه اصل اقتضاى آن را. (توضیح اینکه، مىخواهد بفرماید اینان که استغفار مىکنند عذاب نمىشوند نه اینکه اگر استغفار کنند عذاب نمىشوند. (مترجم))
[ بستن توضیحات ]