1- رهبران باید پاسخگوى انحرافات مردم باشند. «یا هارُونُ ما مَنَعَکَ»
2- سکوت و بى‏تفاوتى مسئولین، مورد توبیخ است. «ما مَنَعَکَ»
3- بدعاقبتى، آفتى براى دینداران است. «رَأَیْتَهُمْ ضَلُّوا»
4- پیامبر مى‏تواند فرمان‏بَر پیامبر دیگر باشد. «أَ فَعَصَیْتَ أَمْرِی»
5- در جامعه باید مدیریت واحد حاکم باشد. «أَ فَعَصَیْتَ أَمْرِی»
6- براى خاموش کردن غضب دیگران، از کلمات عاطفى استفاده کنیم. «یَا بْنَ أُمَّ»
7- دین ودیندارى مهم‏تر از فامیل‏دارى است. «لا تَأْخُذْ بِلِحْیَتِی»
8- غیرت و تعصّب دینى، لازمه‏ى پیامبرى است. «لا تَأْخُذْ بِلِحْیَتِی»
9- به متّهم فرصت دفاع بدهیم. «لا تَأْخُذْ بِلِحْیَتِی»
10- موى بلند وزلف داشتن براى مرد جایز است. «وَ لا بِرَأْسِی»
11- خطر تفرقه‏ى یک امّت، هارون پیامبر را نیز مى‏ترساند. «إِنِّی خَشِیتُ»
12- حفظ وحدت، مهم‏تر از نجات یک گروه است. إِنِّی خَشِیتُ ... فَرَّقْتَ‏
13- در تصمیم‏گیرى‏ها باید به مسئله‏ى اهمّ ومهم توجّه کرد. «إِنِّی خَشِیتُ»
14- در برخوردهاى انقلابى باید به عوارض کار توجّه کرد و نباید یکسو نگر بود. إِنِّی خَشِیتُ ...
15- خطر تفرقه‏افکنى مهم‏تر از خطر سکوت در برابر انحراف است. فَرَّقْتَ بَیْنَ بَنِی إِسْرائِیلَ ...

1- بعضى چنان خودباخته‏اند که نه عقل بر آنان حکمفرماست «أَ فَلا یَرَوْنَ» و نه پیامبر برایشان راهنما. «قالَ لَهُمْ هارُونُ»
2- انحراف و ارتداد بنى اسرائیل آگاهانه بوده است. وَ لَقَدْ قالَ لَهُمْ هارُونُ ... 3- وظیفه رهبر وپیروانش هنگام بروز بدعت، فریاد و اتمام حجّت است. «وَ لَقَدْ قالَ لَهُمْ هارُونُ»
4- انبیا دلسوز مردمند. وَ لَقَدْ قالَ لَهُمْ هارُونُ ... یا قَوْم‏
5- آزمایش انسان‏ها یک سنّت قطعى الهى است، لیکن ابزار آن متفاوت است.
«إِنَّما فُتِنْتُمْ بِهِ»
6- یادآورى لطف و رحمت الهى مى‏تواند زمینه‏ى ارشاد و توبه را براى انسان‏ها فراهم نماید. «رَبَّکُمُ الرَّحْمنُ»
7- اطاعت از وصى و نماینده پیامبر واجب است. «فَاتَّبِعُونِی وَ أَطِیعُوا أَمْرِی»
8- پیروى از رهبران الهى، مایه‏ى مصونیت از فتنه‏هاست. فُتِنْتُمْ ... أَطِیعُوا أَمْرِی‏
9- براى افراد لجوج، فریاد پیامبران نیز بى‏اثر است. «قالُوا لَنْ نَبْرَحَ»
10- بنی‏اسرائیل بجاى فکر، شخصیّت‏گرا بودند. «حَتَّى یَرْجِعَ إِلَیْنا مُوسى‏»

1- هنرى که با جامعه‏شناسى و روانشناسى همراه باشد، مؤثّرتر است. «فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا» (عامل موفّقیت سریع سامرى در جلب توجّه بنى‏اسرائیل، شناختِ زمینه‏هاى بت‏پرستى و گاوپرستى در آن جامعه وحضور نداشتن رهبر بود.)
2- هنر در اختیار افراد منحرف، همچون تیغ در کف زنگى مست، مهلک و خطرناک است همچون گوساله‏ى سامرى. «أَلْقَى السَّامِرِیُّ»
3- مجسمه‏سازى، ذوب فلزات وریخته‏گرى، سابقه طولانى دارد. «عِجْلًا جَسَداً»
4- بزرگ‏ترین خطرى که هر امّت و انقلابى را تهدید مى‏کند، ارتجاع، ارتداد و انحراف فرهنگى و عقیدتى است. «هذا إِلهُکُمْ»
5- فطرت همه‏ى انسان‏ها بر خداپرستى است، انبیا علیهم السلام راه صحیح و معبود واقعى را نشان مى‏دهند، امّا سامرى‏ها، کج راهه و گوساله‏ها را. «هذا إِلهُکُمْ»
6- اگر بزرگان و رهبران قوم با تهمت خراب شوند، راه براى خراب کردن دیگر افراد هموار مى‏شود. «وَ إِلهُ مُوسى‏»
7- نتیجه‏ى فراموش نمودن احکام و دستورات الهى و جداشدن از رهبران دینى، انحراف و بدعاقبتى است. «فَنَسِیَ» (مى‏گویند: سامرى از یاران موسى علیه السلام بودکه تعهّدات خویش را در قبال او فراموش کرد.)
8- راه ومکتب انبیا، استدلالى ومنطقى است. أَ فَلا یَرَوْنَ ... لا یَمْلِکُ لَهُمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً (عقل می‏گوید که معبود انسان باید قدرت جلب منفعت را براى انسان و دفع شرور را از او داشته باشد.)

هنگامى که حضرت موسى علیه السلام از کوه طور بازگشت و قوم خود را منحرف دید، سه گروه‏رازیر سؤال برد: الف: مردم «یا قَوْمِ أَ لَمْ یَعِدْکُمْ رَبُّکُمْ»، ب: هارون علیه السلام یا هارُونُ ما مَنَعَکَ ...، ج: سامرى «فَما خَطْبُکَ یا سامِرِیُّ».
به گفته‏ى تفسیر اطیب‏البیان، چون هارون علیه السلام پیامبر و معصوم است و به وظیفه‏ى نهى از منکر خود نیز عمل کرده است، مى‏توان مؤاخذه موسى علیه السلام را به اصطلاح یک جنگ زرگرى دانست که به در مى‏گوید تا دیوار بشنود. به هارون مى‏گوید که مردم حساب کار خود را بکنند.
در تفسیر صافى به نقل از امام صادق علیه السلام آمده است‏که توبیخ موسى علیه السلام براى آن بود که چرا هارون علیه السلام به محض دیدن آن وضع، آن‏را فوراً به موسى اطلاع نداد.
در شیوه‏ى تبلیغ گاه مى‏بایست براى تکان دادن افکار عمومى و ایجاد لرزه بر اندام مرده‏ى جامعه، دست به کار تازه‏اى زد. چنانچه موسى علیه السلام آن برخورد تند را با جانشین معصوم خویش انجام داد و یا حضرت على علیه السلام در هنگام خطبه خواندن سیلى محکمى به صورت خود زدند، تا مردم را توجّه دهند.

1- در بهشت، خشونت، رقابت، حسرت، تهمت، حسد، کینه، دروغ، اندوه و هیچ گونه مرگ و مرض و فقر راهى ندارد. «دارُ السَّلامِ»
2- برتر از نعمت امنیّت و سلامت، در سایه‏ى لطف مخصوص پروردگار بودن است. «دارُ السَّلامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ»
3- خداوند خود امور رهروان راه مستقیم را به عهده دارد. «وَ هُوَ وَلِیُّهُمْ»
4- رسیدن به ولایت الهى، در سایه‏ى عمل و تلاش انسان است. «وَ هُوَ وَلِیُّهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ»

گویا یکى از درخواست‏هاى مشرکان، نزول فرشتگان و سخن گفتن مردگان با آنان بوده است، غافل از آنکه این مشرکان به قدرى لجوجند که حتّى اگر امور غیبى مثل فرشتگان براى آنان محسوس شود باز هم ایمان نخواهند آورد. سعدى نیز مى‏گوید:
چون بود اصل گوهرى قابل تربیت را در او اثر باشد
هیچ صیقل نکو نداند کرد آهنى را که بد گهر باشد
سگ به دریاى هفتگانه مشوى چون شود تر، پلیدتر باشد
خر عیسى گرش به مکّه برى چون بیاید هنوز خر باشد

در ستونهایى دراز و کشیده.

همانا آن آتش بر آنها فرو بسته شده است - درهاى آن را بسته‏اند و گریزى از آن نیست -،

آتشى که بر دلها برآید و چیره شود - دلها را فراگیرد -.

أَمَرْتُ : امر کردن

ما مَنَعَ : چه چیز مانع شد؟

اسْتَکْثَرْتُمْ : افزون خواهی کردید، زیادی دور خود جمع کردید.

تَوَلَّى «فعل ماضی مبنی بر فتحه مقدر» «فاعل این فعل ضمیر مستتر (هو) است که در تقدیر است»

أَنْ «حرف نصب یا نصب فرعی به أن مضمره» جاءَهُ «فعل ماضی مبنی بر فتحه ظاهری» «هاء ضمیر متصل در محل نصب مفعول به» الْأَعْمى «فاعل مرفوع یا در محل رفع»‏

وَ «واو عطف» ما «مبتدای مرفوع یا در محل رفع» یُدْرِیکَ «فعل مضارع مرفوع به ضمه مقدر» «(ک)مفعول به» «فاعل این فعل ضمیر مستتر (هو) است که در تقدیر است» «خبر مقدر یا محذوف یا در محل خبر»لَعَلَّهُ «حرف مشبه الفعل یا حرف نفی ناسخ» «(ه)اسم لعل»یَزَّکَّى «فعل مضارع مرفوع به ضمه مقدر» «فاعل این فعل ضمیر مستتر (هو) است که در تقدیر است»«خبرلعلمحذوف»