از پیامبر آورده اند که فرمود:
من قرأها اعطاه اللَّه عشر حسنات بعدد کل حرف انزل اللَّه على ابراهیم و موسى و محمد(ص)
هر کس سوره «اعلى » را بخواند، خدا به شمار هر حرفى که بر ابراهیم و موسى و محمد(ص) فرو فرستاده است، ده پاداش به او ارزانى خواهد داشت.
از امیرمؤمنان آورده اند که:
کان رسول اللَّه یحب هذه السّورة...
پیامبر گرامى این سوره را بسیار دوست مى داشت، و کسى که نخستین بار با واژه هاى آغازین آیه این سوره خدا را ستود، میکائیل بود.
و نیز در روایت آورده اند که: پیامبر و امیرمؤمنان و برخى از یاران به هنگام تلاوت نخستین آیه این سوره، این فرمان را به جان خریده و مى گفتند: «سبحان ربى الاعلى » و ذات بى همتاى او را ستایش مى نمودند.
و پاره اى آورده اند که: هر کس این سوره را تلاوت کرد باید با اقتداى به پیامبر همان گونه خدا را بستاید و بگوید: «سبحان ربى الأعلى»
از حضرت صادق آورده اند که فرمود:
من قرأ سبح اسم ربک الأعلى فى فریضة او نافلة قیل له یوم القیامة ادخل الجنة من اى ابواب الجنة شئت ان شاءاللَّه.
هر کس سوره «اعلى » را در نماز واجب و یا نافله اش بخواند، در روز رستاخیز به او ندا مى رسد که: از هر در بهشت که مى خواهى وارد شو.
یکى از یاران امیرمؤمنان در فضیلت این سوره آورده است که: من بیست شب به امامت على (ع) نماز خواندم، و آن حضرت در همه نمازها سوره «اعلى » را خواند. و آن گاه فرمود: لو یعلمون ما فیها لقرأها الرجّل کل یوم عشرین مرة، و انّ من قرأها فکانما قرأ صحف موسى و ابراهیم الذّى و فى .
اگر مردم مى دانستند که تلاوت این سوره چه پاداش پر شکوهى دارد، آن گاه است که هر کدام از شما روزى بیست مرتبه آن را تلاوت مى نمود. و بدانید که هر کس این سوره را تلاوت کند، بسان آن است که کتاب هاى موسى و ابراهیم را - که به عهد خود با خدا وفا کرد - خوانده است.
و نیز آورده اند که: با فرود آیه «فسبح باسم ربک العظیم»، پیامبر فرمود: این آیه را در رکوع نمازهاى خود بخوانید؛ و آن گاه که آیه مورد بحث فرود آمد، فرمود: این آیه را هم در سجده نمازهاى خود بخوانید.

از هشتمین امام نور(ع) نقل کرده‏ اند که فرمود: هرکس بسم‏ اللَّه‏ الرّحمن ‏الرّحیم را با ایمان و اخلاص به‏ زبان آورد، از فاصله سیاهى چشم تا سفیدى آن، به اسم اعظم نزدیکتر مى‏شود.
و ابن عبّاس از پیامبر گرامى (ص) آورده است که فرمود:
«اذا قال ‏المعلّم للصّبى: قل بسم‏ اللَّه الرّحمن‏ الرّحیم، فقال‏ الصّبى بسم ‏اللَّه ‏الرّحمن الرّحیم، کتب ‏اللَّه براءة للصّبى و براءة لأبویه و براءة للمعلّم.»
هنگامى که کودک به دستور آموزگار خود، بسم ‏اللَّه ‏الرّحمن‏ الرّحیم را بر زبان مى‏ راند، خداوند براى او و پدر و مادر و آموزگارش، سند بیزارى و رهایى از آتش دوزخ را مى‏نویسد.
ابن مسعود در این مورد مى ‏گوید: همه برآنند که خداوند آن ها را از شعله‏ هاى سرکش آتش هاى نوزده‏ گانه دوزخ رهایى بخشد؛ پس بسم ‏اللَّه ‏الرّحمن‏ الرحیم را بسیار بخوانند که آن نیز نوزده حرف است و خداوند هر حرفى از آن را سپر یک شعله آتش دوزخ قرار مى‏دهد.
و از امام صادق (ع) آورده ‏اند که فرمود: خداى این کج ‏اندیشان را بکشد! چگونه خواندن بزرگترین آیات قرآن - یعنى بسم ‏اللَّه - را بدعت پنداشتند؟

وَقَالُوا یَا أَیُّهَا الَّذِی نُزِّلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ
و گفتند [شرک‏ ورزندگان‏]: اى کسى که فرو فرستاده شده است بر ]تو[، [این] قرآن!‏

در این آیه شریفه، چون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مورد خطاب قرار گرفتند، ضمیر غایب " ه" باید در ترجمه مخاطب معنا شود.
درست نیست در ترجمه بگوییم
ای کسی که نازل شده بر او این قرآن

در آغاز این سوره، قرآن روى سخن را به پیشواى بزرگ توحید و آزادى مى کند و این نکات و بحث هاى ارزشمند و دگرگون ساز را به تابلو مى برد:
ستایش شایسته و بایسته پروردگار یا اصل «ربوبیت»،
یکتایى خدا و رسالت پیامبر،
وصف هاى هفت گانه اى از او،
وصف دنیا و زندگى دنیا،
هدایت عمومى موجودات،
هدایت انسان،
نکاتى در پیام رسانى و ایجاد تحول مطلوب در اندیشه ها،
حق شنوى و اصلاح پذیرى، شرط رهایى و رستگارى،
اصلاح ناپذیرى و تعصب و بیداد، عامل انحطاط و سقوط،
حیات برتر،
سعادت و رستگارى در سایه خودسازى و رابطه عاشقانه با خدا.

نظر شخصی من در این باره این است که: با توجه به ترجمه های بزرگواران و ترجمه بنده این مفهوم بیان می شود:

که زمین وجود داشته است و خداوند بعد از خلق کردن یا آفرینش همه چیز در روی زمین به سوی آسمان روی آورده یا توجه کرده است.

و حتی با توجه به این آیه می توانیم نتیجه بگیریم که خدای متعال ابتدا زمین را آفریده بعد آسمان را، زیرا اگر اول آسمان را خلق کرده بود بعد زمین را، ابتدا باید آسمان را مرتب می کرد بعد به آفرینش چیزهای روی زمین می پرداخت.

و با توجه به آیه ی (فصلت، 11) «ثُمَّ استَوَى اِلَى السَّماءِ وَهِىَ دُخانٌ... : سپس توجه کرد به سوی آسمان و حال آن که آن (آسمان) دود بود...

پس خداوند بعد از آفرینش هر چیزی در روی زمین به طور کامل، به سوی آسمان توجه می کند و آن را که دودی بیش نبوده مرتب کرده و به صورت هفت آسمان میاراید.

و با توجه به دنباله ی آیه ی شریفه 29 سوره ی بقره "وَ هُوَ بِکلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ عَلِیمٌ" و حال آن که او به هر چیزی داناست.
نتیجه می گیریم که:
حال می خواهد اول آفرینش آسمان باشد یا خلق زمین یا هر دو با هم بوجود آمده باشند. به هر حال چیزی که مهم است این است که خداوند اول به آفرینش نعمت های درون زمین پرداخته است بعد آسمان را توجه کرده است....

چرا در بیشتر ترجمه ها بین دو صفت "و" می آورند؟!!
مانند آیه ی شریفه " الرحمن الرحیم"
خدای بخشنده "و" مهربان.
"آن خدای بخشنده مهربان است." آیا این عبارت زیباتر نمی باشد.

هر آینه مى گفتند: همانا فقط پوشیده شده چشمان ما، بلکه ما قومى جادو شده هستیم.

و اگر مى گشودیم بر آنان، درى را از آسمان [و] پیوسته در آن بالا مى رفتند،

[در حالی که] ایمان نمى آورند به او؛ و [نیز همین طور] گذشته است روش پیشینیان.

در «الرّحمن‏ الرّحیم»، دلیل پیشى گرفتن واژه «الرّحمن» بر «الرّحیم» که هر دو از صفات خدا هستند، این است که «رحمن» تنها به خدا گفته مى‏شود و بس؛ امّا اطلاق «رحیم» بر دیگرى نیز جایز است.
از پیامبر گرامى (ص) نقل کرده ‏اند که فرمود: مسیح گفت: خداوند در دنیا رحمن و در آخرت رحیم است.
و برخى از تابعین نیز برآنند که «رحمن» به‏ معناى «پرمهر به همه بندگان» است، خواه با ایمان باشند یا مشرک؛ و «رحیم» به‏ مفهوم «مهربان به ایمان‏ آوردگان و شایستگان» و مربوط به سراى آخرت است.
روشن است که گستردگى و فراگیرى مهر او در این جهان، بدین معناست که همه، خواه باایمان و سپاسگزار و یا ناسپاس، را آفریده و از نعمت هاى رنگارنگ حیات بهره ‏ور ساخته است و به آنان روزى مى‏بخشد؛ و فراگیرى رحمت او در سراى آخرت، که تنها مردم باایمان و شایسته کردار را دربر مى‏گیرد، به این مفهوم است که در این جهان به آنان توفیق آگاهى و ایمان و انجام کارهاى شایسته ارزانى داشته است و در آخرت، آمرزش و تکریم خاصّ خود را نثارشان خواهد کرد و آنان را به بهشت پرطراوت و زیبا وارد خواهد ساخت.
از ششمین امام نور(ع) آورده‏ اند که فرمود: «رحمن» نام خاصّ خدا و بیانگر ویژگى مهر فراگیر او در دنیا است.
عکرمه مى‏گوید: خدا به اعتبار یک جنبه از مهر و رحمت خویش، «رحمن» است و به اعتبار صد رحمت خود، «رحیم». و این نکته را از بیان روشن گر پیامبر(ص) الهام گرفته است که فرمود: خدا صد رحمت دارد که تنها یکى از آن ها را به زمین فرستاده و میان مردم تقسیم کرده است؛ از ای ن‏رو، مهر مردم به یکدیگر و عواطف و احساساتى که به هم نشان مى‏دهند، همه در نتیجه همان یک رحمت است. و نود و نه رحمت دیگر خدا، ویژه خود اوست؛ تا در روز رستاخیز و سراى آخرت، بندگان شایسته و بایسته خویش را مشمول آنها قرار دهد.
و نیز آورده ‏اند که در سراى آخرت، این یک بخش از رحمت او نیز به آن 99 بخش دیگر ضمیمه مى‏شود و با همه آنها به بندگان مهر خواهد ورزید.

این سوره (حمد) در میان سوره هاى قرآن درخشش فوق العاده اى دارد که از مزایاى زیر سرچشمه مى گیرد:

اول: آهنگ این سوره

این سوره اساسا با سوره هاى دیگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنى دارد به خاطر این که سوره هاى دیگر همه بعنوان سخن خدا است ، اما این سوره از زبان بندگان است ، و به تعبیر دیگر در این سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است .
آغاز این سوره با حمد و ستایش پروردگار شروع مى شود .
و با ابراز ایمان به مبدء و معاد (خداشناسى و ایمان به رستاخیز) ادامه مى یابد، و با تقاضاها و نیازهاى بندگان پایان مى گیرد.

دوم: سوره حمد، اساس قرآن است

در حدیثى از پیامبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) مى خوانیم که ((الحمد ام القرآن )) و این به هنگامى بود که جابر بن عبدالله انصارى خدمت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) رسید، پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) به او فرمود:

((الا اعلمک افضل سورة انزلها الله فى کتابه ؟ قال فقال له جابر بلى بابى انت و امى یا رسول الله ! علمنیها، فعلمه الحمد، ام الکتاب ))
((آیا برترین سوره اى را که خدا در کتابش نازل کرده به تو تعلیم کنم ، جابر عرض کرد آرى پدر و مادرم به فدایت باد، به من تعلیم کن ، پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) سوره حمد که ام الکتاب است به او آموخت سپس اضافه فرمود: این سوره شفاى هر دردى است مگر مرگ )).

سوم: سوره حمد افتخار بزرگ پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم )

جالب اینکه در آیات قرآن سوره حمد به عنوان یک موهبت بزرگ به پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) معرفى شد، و در برابر کل قرآن قرار گرفته است ، آنجا که مى فرماید: ((و لقد آتیناک سبعا من المثانى و القرآن العظیم )): ((ما به تو سوره حمد که هفت آیه است و دو بار نازل شده دادیم همچنین قرآن بزرگ بخشیدیم )) (سوره حجر آیه 87).
قرآن با تمام عظمتش در اینجا در برابر سوره حمد قرار گرفته است ، نزول دوباره آن نیز به خاطر اهمیت فوق العاده آن است .

چهارم: تأکید بر تلاوت این سوره

با توجه به بحث هاى فوق که تنها بیان گوشه اى از فضیلت سوره حمد بود روشن که چرا در احادیث اسلامى در منابع شیعه و سنى اینهمه تأکید بر تلاوت آن شده است ، تلاوت آن به انسان ، روح و ایمان مى بخشد، او را به خدا نزدیک مى کند، صفاى دل و روحانیت مى آفریند، اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون مى سازد، و میان او و گناه و انحراف فاصله مى افکند.

به همین دلیل در حدیثى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم ((رن ابلیس اربع رنات اولهن یوم لعن ، و حین اهبط الى الارض ، و حین بعث محمد (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) على حین فترة من الرسل ، و حین انزلت ام الکتاب )):

((شیطان چهار بار فریاد کشید و ناله سر داد نخستین بار روزى بود که از درگاه خدا رانده شد سپس هنگامى بود که از بهشت به زمین تنزل یافت ، سومین بار هنگام بعثت محمد (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) بعد از فترت پیامبران بود، و آخرین بار زمانى بود که سوره حمد نازل شد))!.

اعلى : بلند مرتبه
 توضيح : این واژه به معنى برتر و بزرگتر آمده و منظور این است که قدرت و فرمانروایى اوست که کران تا کران هستى را در برگرفته، و هماره پایدار و ماندگار است.

بینة : ایمان درست، اعتقاد راستین

رب : پروردگار
 توضيح : واژه «ربّ» به معناى پروردگار است. امّا معانى دیگرى نیز براى آن آمده است؛ که عبارتند از:

1. بزرگ و مورد اطاعت و احترام؛
2. مالک؛ چنانکه پیامبر(ص) به فردى فرمود: «أ ربّ غنم أمْ ربّ ابل؟» (تو مالک گوسفندى یا شتر؟)
3. بخشاینده و مهربان؛

یادآور مى شود که واژه «ربّ»، درمورد خداى یکتا به تنهایى بکار مى رود و در سایر موارد با اضافه مى آید؛ مانند: «ربُ الدّار»، که به معناى صاحبخانه است.

لو شرط غیر جازم
 توضيح : در آیه وَلَوْ فَتَحْنَا (14) لو شرط آمده است و جواب شرط با " ل" در این آیه (15) آمده.
و فعل ها در جمله ماضی استمراری معنا می شود
یعنی:
و اگر مى گشودیم بر آنان، درى را از آسمان [و] پیوسته در آن بالا مى رفتند، هر آینه مى گفتند: همانا فقط پوشیده شده چشمان ما، بلکه ما قومى جادو شده هستیم.

إقرأ: جمله فعلیه، فاعل: انت مستتر، مفعول: باسم ربک: جمله محلا منصوب، متعلَق
باسم: جارو مجرور متعلِق به إقرأ، مجرور
ربّ: مضاف الیه برای اسم و مجرور، مضاف برای ک و مجرور
ک: مضاف الیه رب و مجرور
الذی: اسم موصول
خلق: جمله فعلیه، فاعل: هو مستتر، مفعول: در این آیه نیامده است. و آیه 2 کلا مفعولش می شود و محلا منصوب، صله الذین و محلی از اعراب ندارد، عاید: هو مستتر

اعراب
 توضيح :
سبّح: فعل امر مجزوم، جمله ی فعلیه: فاعل: انت مستتر، مفعول: اسم
اسم: اسم منصوب، مفعول به،
ربّ: اسم مجرور : مضاف الیه
ک: اسم مجرور، مضاف الیه
الاعلی: اسم محلا مجرور ، نعت یا صفت برای ربّک

إقرأ: فعل امر مفرد مذکر مخاطب، (ق ر أ) صحیح مهموز اللام، ثلاثی مجرد، متعدی
ب: حرف جر
اسم: اسم مفرد مذکر، مجرور
ربّ: اسم مفرد مذکر، معرفه به اضافه ضمیر
ک: اسم ، ضمیر مفرد مذکر مخاطب، معرفه
الذی: اسم موصول و معرفه
خلق: فعل ماضی مفرد مذکر غایب، (خ ل ق) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، متعدی، معلوم

سبّح: فعل امر مفرد مذکر مخاطب، ریشه (س ب ح) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعیل، متعدی
اسم: اسم، مفرد مذکر، معرفه
ربّ: اسم، معرفه به اضافه به ضمیر
ک: اسم، ضمیر مفرد مذکر مخاطب، معرفه
الاعلی: اسم، مفرد مذکر، معرفه به ال

صرف
 توضيح : و: حرف جر و قسم
الضحی: اسم مفرد، معرفه به ال؛ ( ض ح و ) یا (ض ح ی )، عهد ذهنی؛