توضیح : این مطلب در روح المعانى (ج 30، ص 216) بیان شده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : در جواب باید گفت: آن مقداری که از خود آیات روشن می‌شود، اینکه یک جمع اسبی هستند که دارند با شتاب می‌روند، فهم سوره وابسته به که این اسبها در واقع و در عالم ظاهر مصداق خارجی همان اسبهای امام علی ( علیه السلام) و یاران ایشان هست، نیست.
چون ارتباط بین قسم و جوابی که بعد از آن می‌آید، کاملاً واضح و روشن است که این اسبها با شتاب فزاینده می‌تازند. و در جواب قسم یک کلمه این تناسب را برای ما بیشتر روشن می‌کند «انه لحب الخیر لشدید».
این سوره، صحنه‌ای که از این اسبها به تصویر کشیده است، آن نشاط و شتابی که اسبها در جهت حرکتشان دارند، است. این انسانی که نسبت به پروردگار کنود هست، همان انسان، در حب خیر شدید است. یعنی در حب خیر می‌تازد و شدت دارد، در حالی که نسبت به پروردگارش کنود هست.
در این آیات به این که این اسبها سوارانشان چه کسی بود؟ و به چه کسانی حمله کرد؟ و آیا پیروز شدند یا نه؟ اشاره نکرده است و ما نمی‌توانیم «فوسطن به جمعا» را به معنای غلبه بگیریم؛ اگر «فوسّطن به جمعا» بود، می‌گفتیم که گروهی را به محاصره خود در آوردند و در وسط خود قرار دادند، ولی «فوسطن» به معنای این است که در جمعی درآمدند، هست. پس نمی‌تواند معنای غلبه داشته باشد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : در مفهوم استقلالی این آیه هیچ بار منفی نداریم. تطبیق خیر به مال هم با نگاه استقلالی به این آیه تطبیق بجایی نخواهد بود. اما وقتی در سیاق نگاه می‌کنیم، «ه» در «انّه» به انسان کنود برمی‌گردد. یعنی خدا می‌فرماید انسان کنود، شدت حب خیر دارد و یک معنای رغمیت دارد.

انسانی که در سیاق کنود معرفی شده است نه «انسان الکنود». یعنی انسانی که اول از کنود بودنش اعتراض شده، دوم در همین سیاق اعتراض از کنود بودن او، از وجود حب خیر در وجود او سخن گفته شده. یعنی اقتضای شدت حب خیر، حرکت شدید انسان به طرف خیر است.

مصداق خیر

برترین و بارزترین مصداق خیر، که برای انسان بهتر است، خداست. یعنی اقتضای وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیْرِ لَشَدِیدٌ (٨)بودن شدت حرکت به سوی خیر در واقع شدت حرکت او

به سوی خداست.

ولی این انسان نسبت خدا شدت حرکت ندارد و در نقطه مقابل آن خمودی و کنودی دارد. نسبت به رفتن به طرف خدا هیچ رغبتی ندارد و ناسپاس است. ولی این حب خیر سرجایش هست و از تناسب حب خیر با کنود بودن می‌رسیم به این که او خیر را در خدا ندیده است.

چون انسانی هست که نسبت به خدا کنود بوده و خیر غیر خدا دیگر دیده. پس مصداق این خیر، مال دنیا می‌شود، ولی مفهوم حب خیر مال دنیا نیست، مفهوم حب خیر روشن است.

گلایه خدا از انسان

خدا می‌گوید که این انسان در حالی از من قطع توجه کرده، که من او را دوستدار خیر آفریده‌ام و قاعده این نبود که او از من قطع توجه کند، او باید به سوی من می‌آمد و گلایه را از انسان بالا می‌برد، و خدا در اینجا از انسان گلایه می‌کند. همان رغمیتی که در بالا به آن اشاره شد، یعنی به رغم اینکه این انسان شدت حب خیر دارد، ناسپاس و کنود هست.

[ بستن توضیحات ]

توضیح : در التحقیق نوشته که بی‌توجهی و ناسپاسی هر دو باهم معنای کنود هست.
خداوند در این آیات می‌فرماید: إِنَّ الإنْسَانَ لِرَبِّهِ لَکَنُودٌ (۶)وَإِنَّهُ عَلَى ذَلِکَ لَشَهِیدٌ (٧)وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیْرِ لَشَدِیدٌ (٨) همانا انسان به پروردگار خود بی‌توجه و ناسپاس هست و او خودش هم به این آگاهی دارد.

یعنی اگر به باطن خود مراجعه کند، می‌فهمد. و در واقع ناظر همان بحث هست که «ان الانسان علی نفسه بصیره و لو القی معاذیره» یعنی انسان به نفس خودش آگاه هست و لو صد تا عذر تراشی هم بکند.

در حالی که او نسبت به خیر شدت حب خیر دارد و خیر در اینجا روشن هست. آنچه که برایش خوب است و آنچه که برایش نفع دارد.

و خیر یک مفهوم نسبی است. یعنی انسان شدیداً آنچه که برای او بهتر است و به نفع او است را دوست دارد و خیر از لحاظ صرفی هم «افضل التفضیل» هست یعنی «اخیر» هست.

لام در لشدید

«لام» هم در اینجا «لام تقویت» هست؛ از وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیْرِ لَشَدِیدٌ (٨)

بیشتر از آن که فهمیده شود که، او به علت حب خیر شدید هست، فهمیده می‌شود

که او نسبت به خود حب خیر شدید است. این بیشتر با آن ساختار می‌خواند. هر چند که «لام تعلیل» هم جور درمی‌آید، ولی باید کسی که بخواهد آن را هم جواب بدهد، می‌تواند بگوید که اولی این است که تعلیل بعد از معلول بیاید. یعنی بگوید «انه لشدید لحب الخیر»، و از لحاظ فنی قابل قبول‌تر هست.

شدید بودن انسان منهای بحث حب خیر، معنا ندارد، یعنی انسان شدید هست نسبت به چه چیز؟ شدید بودن یک متعلق می‌خواهد. و این لام «شدت» را تقویت می‌کند. و «شدت» را به «حب خیر» با «لام» وصل می‌کند و عمل این شدید را به این حب خیر تقویت می‌کند.

در این وضعیت اگر بخواهیم که «لام» را تعلیل یگیریم، تعلیل «لشدید» می‌شود. و در ‌آن صورت می‌شود که انسان لشدید، انسان برای چه چیز شدید است؟

در این جمله «انه لحب الخیر لشدید»: «لحب الخیر» متعلِق هست به «شدیدٌ» و «لشدید» متعلَق «لحب الخیر» هست. و تعلق «لحب الخیر» به «شدید» به وسیله این «لام»، تقویت شده است.

و اگر تعلیل هم بود، تعلیل «شدید» می‌شد، یعنی اگر می‌پرسیدند که چرا انسان شدید هست، می‌گفتیم «لحب الخیر». یعنی به خاطر حب خیر انسان شدید هست. شدید هست، چون حب خیر دارد. پس این شدید بودن قبل از اینکه به علت احتیاج داشته باشد، به این احتیاج دارد به عبارتی که بفهماند نسبت به چه چیز شدید است و این «حب خیر» موضوع را می‌فهماند، یعنی «شدید لحب الخیر».

اگر بخواهیم بگوییم که انسان شدید است در کنود بودنش، بپرسند چرا؟ جواب دهیم: «لحب الخیر». این یک ترکیب شاذ است. که انسان شدید است در کنود بودن خودش به خاطر «حب خیر».

در حالی که این جمله خودش در داخل خودش متعلق دارد، و قبل از اینکه بخواهد علت باشد موضوع را مشخص می‌کند ، لزومی ندارد که موضوع شدت را از دو آیه قبل بگیریم.

ولی امکان دارد که بگوییم که «انسان لشدیدٌ در کنود بودنش به علت حب خیر» که این هم وجهی است، ولی قابل قبول نیست. وجه قابل قبول این است که بگوییم که انسان «لشدید» است، نسبت به حب خیر. و «لام» هم «لام تقویت» هست.

در این سیاق خدا اول فرموده که «ان الانسان لربه لکنود» بعد فرموده «و انه لحب الخیر لشدید» خدا انسان را به گونه‌ای خلق کرده که حب خیر دارد، ولی این انسان حب خیرش به سوی خدا نیست و او را به سوی خدا حرکت نداده و نسبت به خدا ناسپاس و بی‌توجه هست و در حقیقت به سوی غیر خدا حرکت داده و به عبارت دیگر به سوی دنیا حرکت داده، لذا آن مصداق که عده‌ای آمده‌اند و حب خیر را دنیا معنی کردند از اینجا نشأت می‌گیرد که چون انسان دنیا گراست از خدا دور است.

اگر بخواهیم دقیقتر معنا کنیم، باید بگوییم که چون انسان حب خیر خیلی دارد و خیر را در دنیا دیده است، از خدا غافل شده است یعنی به سرعت از خدا دور شده است.

انسان محب خیر آفریده شده است، مانند اینکه انسان «هلوع» آفریده شده است، ولی وقتی او «هلوع» را مدیریت نمی‌کند، «جزوع» و «منوع» می‌شود، در حب خیر هم در تشخیص مصداق، اشتباه می‌کند. لذا نسبت به خدا که خیر اوست و انسان دوستدار خدا آفریده شده است، بی‌توجه و ناسپاس می‌شود. خدا را برای خود خیر ندید و به سوی خدا حرکت نکرد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : از کنار هم قرار گرفتن این دو تا این در می‌آید ببینید «ان الانسان لربه لکنود» همین انسان که «لحب الخیر لشدید» هست. در دو آیه قبل به لکنود بودن توصیف شده است «انّه» یک ضمیر دارد که به انسان برمی‌گردد، همین انسان «لحب الخیر لشدید» هست، ما می‌بینیم که داشتن حب خیر مقتضی کنود بودن نبود، یعنی قرار نبود که کنود باشد، خدا او را شدید علی الخیر خلق کرده بود تا این انسان با تمام وجود خود را به خدا برساند و کمال انقطاع از دنیا را به دست بیاورد و اوج گلایه از این است که اگر نبود که انسان «لحب الخیر لشدید» آفریده شده، خدا هم گلایه نمی‌کرد.
خدا می‌گوید ای انسان تو نباید کنود باشی، تو «لحب الخیر لشدید»ی چرا کنود شدی؟ حالا نتیجه می‌گیریم که این انسان خیر را در خدا ندید. حب الخیر سرجایش هست و تاخت و تازش سرجایش هست ولی به سوی خدا نیست و می‌شود که بد مدیریت کردن حب خیر.
[ بستن توضیحات ]

توضیح :
1 -کنود کسى است که مصائبش را با آب و تاب مى‏شمرد، ولى نعمتها را فراموش مى‏کند.
2 -کنود کسى است که نعمتهاى خدا را تنها مى‏خورد ، و از دیگران منع مى‏کند ، چنانکه در حدیثى از پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) مى‏خوانیم : ا تدرون من الکنود مى‏دانید کنود کیست ؟ ! عرض کرد خدا و رسولش آگاه‏تر است.
فرمود : الکنود الذى یاکل وحده ، و یمنع رفده ، و یضرب عبده : کنود کسى است که تنها غذا مى‏خورد ، و از عطا و بخشش به دیگران خوددارى مى‏کند ، و بنده زیردستش را مى‏زند.
3 -کنود کسى است که در مشکلات و مصائب با دوستان خود همدردى نمى‏کند.
4 -کسى که خیرش بسیار کم است .
5 -کسى که وقتى نعمتى به او برسد از دیگران دریغ مى‏دارد و اگر گرفتار مشکلى گردد ناشکیبائى و جزع مى‏کند.
6 -کسى که نعمتهاى الهى را در معصیت صرف مى‏کند.
7 -کسى که نعمت خدا را انکار مى‏کند.
ولى همانگونه که گفتیم همه این معانى مصداقها و شاخ و برگهاى همان ناسپاسى و بخل است.
[ بستن توضیحات ]

توضیح : کنود کسى است که مصائبش را با آب و تاب مى‏شمرد، ولى نعمتها را فراموش مى‏کند [ بستن توضیحات ]

توضیح : کنود کسى است که تنها غذا مى‏خورد ، و از عطا و بخشش به دیگران خوددارى مى‏کند ، و بنده زیردستش را مى‏زند. [ بستن توضیحات ]